21. tydzień ciąży – który to miesiąc?
21. tydzień ciąży to nadal piąty miesiąc i II trymestr ciąży. Od zapłodnienia minęło jednak 19 tygodni. Dokładnie teraz zaczyna się druga połowa ciąży. Jest to okres, gdy wszędzie możesz zacząć widzieć kobiety w ciąży: w sklepie, w tramwaju, u lekarza – zaczęłaś dostrzegać coraz mocniej wszystko, co związane z macierzyństwem.
Brzuch w 21. tygodniu ciąży
Brzuch w 21. tygodniu ciąży mocno się powiększa i unosi ku górze – uwidocznia się już pośrodku. Wraz z podnoszeniem się dna macicy do góry, zmienia się również położenie dziecka – znajduje się ono coraz wyżej i możesz teraz odczuwać jego ruchy w różnych częściach brzucha. Na tym etapie mogą dokuczać Ci także skurcze przepowiadające – np. skurcze Braxtona-Hicksa. Są one dla większości kobiet bezbolesne i mają słabe nasilenie, jednakże twardnienie brzucha może nie być najprzyjemniejszym uczuciem. Skurcze przepowiadające są nieregularne, nie nasilają się oraz mijają, gdy np. zmienimy pozycję lub weźmiemy ciepły (nie gorący!) prysznic. Jeśli jest inaczej, zgłoś się jak najszybciej na izbę przyjęć, ponieważ twardy brzuch i skurcze na tym etapie mogą oznacza rozpoczynający się poród przedwczesny.
Ruchy dziecka w 21. tygodniu ciąży
Większość kobiet w 21. tygodniu ciąży czuje ruchy dziecka, ale nie wszystkie – jeśli nadal nic nie czujesz, ale jesteś pod stałą opieką ginekologa, nie powinnaś się martwić – już za 1-2 tygodnie zapewne poczujesz upragnione ruchy Maluszka. Wiele zależy też od tego, jak układa się dziecko, jaką budowę ma łożysko i jaka jest objętość wód płodowych. Jeśli do końca 22. tygodnia ciąży nie poczujesz żadnego ruchu (pamiętaj, że początkowo ruchy dziecka przypominają bardziej łaskotanie i ruchy jelit niż mocne kopniaki – łatwo je pomylić np. z gazami), skontaktuj się z lekarzem. Do lekarza powinnaś się także zgłosić, gdy ruchy dziecka gwałtownie się zmieniają (słabną nagle lub się nasilają) lub gdy czułaś już ruchy, ale przez ostatnie 12 godzin ustały i ich nie wyczuwasz.
Pomocny na tym etapie jest detektor tętna płodu – w takiej sytuacji, gdy nie czujesz ruchów dziecka, zamiast się zamartwiać, możesz samodzielnie sprawdzić, czy bije serduszko. Często podczas takiego samobadania dziecko się uaktywnia. Innym sposobem jest zjedzenie kostki czekolady (gorzkiej), położenie się na kanapie i próba relaksu – dziecko powinno się uaktywnić (pamiętaj, że dziecko zwykle jest aktywne, gdy Ty jesteś w bezruchu, a śpi i odpoczywa w momencie, gdy Ty się poruszasz i naturalnie je kołyszesz).
21. tydzień ciąży – jaki powinien być przyrost wagi matki?
W 21. tygodniu ciąży odczuwasz już zapewne dodatkowe kilogramy. Często na tym etapie dochodzi do gwałtownego przyrostu wagi (dzieje się to między 20. a 30. tygodniem ciąży) – możesz przybrać nawet 5 kg. To jednak prawidłowy przyrost masy ciała dla tego etapu w kalendarzu ciąży. Poniższy wykres pokazuje normy przyrostu masy ciała dla poszczególnych BMI sprzed zapłodnienia.
Na wagę składa się kilka elementów – większość z nich stanowią elementy związane stricte z ciążą, a nie z przyrostem Twojej tkanki tłuszczowej. Ostatecznie w ciąży przytyjesz zapewne nie mniej niż 10 kg, ale na tą wagę przypada:
- waga dziecka – 3,5 kg
- waga łożyska – 0,7 kg
- wody płodowe – 0,9 kg
- macica – 1 kg
- zwiększona objętość krwi – 2 kg
- tkanka tłuszczowa – 3 kg
- gruczoły piersiowe – 0,25 kg
Jak widzisz, tkanki tłuszczowej przybywa niewiele, jeżeli dbasz w ciąży o prawidłową dietę. Organizm podczas tego okresu gromadzi dodatkową tkankę tłuszczową po to, aby móc z niej korzystać, gdybyś nie dostarczała mu wystarczającej ilości kalorii – aby chronić dziecko. To naturalne zjawisko i po porodzie powinnaś zgubić większość kilogramów – zwłaszcza, jeśli zamierzasz karmić piersią (karmienie piersią stanowi dzienny wydatek kaloryczny na poziomie nawet 500 kcal!). Jeżeli zatem Twoje przyrosty wagi ciała są zgodne z ogólnymi normami przyjętymi dla okresu ciąży (patrz wykres powyżej), nie masz się czym przejmować. Powodem do niepokoju powinien być zbyt duży lub zbyt niski przyrost wagi, biorąc pod uwagę Twoje wyjściowe BMI sprzed ciąży (więcej powinny przytyć kobiety z niedowagą przed ciążą, a o wiele mniej kobiety z nadwagą lub otyłością).
W ciąży nie wolno się odchudzać, ponieważ może to stanowić zagrożenie dla rozwoju dziecka. Musisz dostarczać mu wielu ważnych składników, dlatego powinnaś jeść sporo warzyw, owoców, chudego mięsa, kasz pełnoziarnistych i ryb.
21. tydzień ciąży – jak wygląda i rozwija się dziecko?
W 21. tygodniu ciąży dziecko jest mniej więcej wielkości dużego banana – mierzy ok. 18 cm (według długości CRL – całkowita długość ciała wynosi ok. 27 cm) i waży ok. 320 g. Na tym etapie twardnieją chrząstki układu kostnego, zmieniając się w kości. Ręce i nogi mają już docelowe proporcje – dziecko coraz bardziej przypomina noworodka.
W tym okresie dziecko może jeszcze swobodnie zmieniać swoją pozycję – ma ku temu wystarczająco miejsca, ponieważ jest jeszcze bardzo małe w stosunku do tego, jakie będzie przy rozwiązaniu, o ile ciąża będzie trwała książkowe 40 tygodni. Płód raz jest głową w dół, raz ma ją na górze – ćwiczy w ten sposób układ mięśniowy, a także stymuluje rozwój układu nerwowego. Coraz lepiej odbiera ponadto bodźce z otoczenia: dźwięki czy zmianę natężenia światła. Dziecko już potrafi rozpoznawać głos matki oraz pewne sytuacje, w których mama się znajduje. Może reagować również na muzykę czy dźwięki budzące niepokój. Rozwija się także zmysł smaku – dziecko czuje smak tego, co jadłaś, ponieważ substancje z pożywienia przechodzą do wód płodowych i zmieniają ich smak.
21. tydzień stanowi moment intensywnego rozwoju układu odpornościowego dziecka – ten będzie miał za zadanie chronić dziecko przed wieloma infekcjami, zarówno w życiu prenatalnym, jak i po urodzeniu. Co ważne, układ odpornościowy kształtuje się wielotorowo i niektóre przeciwciała dziecko otrzymuje od matki za pośrednictwem pępowiny, a niektóre samo wytworzy.
Ten etap jest także przełomowy dla produkcji krwi dziecka – dotąd była ona wytwarzana przez wątrobę oraz śledzionę. Około 21. tygodnia funkcję tę przejmuje szpik kostny – i będzie ją pełnić do końca życia dziecka.
Płód nadal połyka coraz większe ilości wód płodowych, a nadmiar wydala za pośrednictwem nerek – układ pokarmowy oraz moczowy są dzięki temu stymulowane do prawidłowego rozwoju. Co ciekawe, układ pokarmowy dziecka zaczyna na tym etapie trawić część cukru, który znajduje się w płynie owodniowym – stanowi on dodatkowe odżywienie poza substancjami, które przechodzą do organizmu dziecka przez pępowinę. To, ile cukru trawi układ pokarmowy dziecka, nie ma znaczenia, jeśli chodzi o rozwój, ale tym sposobem układ ten jest ćwiczone do podjęcia samodzielnego trawienia mleka po narodzinach.
21. tydzień to czas, gdy narządy płciowe są już całkowicie ukształtowane: dziewczynka ma wargi sromowe, natomiast u chłopca jądra zstępują do moszny.
Dziecko zacznie mocno przybierać na wadze, ponieważ teraz zaczyna intensywnie przyrastać tkanka tłuszczowa i pojawi się także spory wzrost ciała.
21. tydzień ciąży – zmiany w organizmie mamy i objawy
W 21. tygodniu ciąży dno macicy i dziecko można wyczuć już ręką w okolicach pępka. Twoje ciało się zmienia: ciąża jest już wyraźnie widoczna. Zmienia się nie tylko brzuch, ale i inne części ciała – np. miednica się lekko poszerza, a stawy i chrząstki są bardziej wiotkie. To efekt działania relaksyny, która sprawia, że miednica jest bardziej elastyczna, co pomoże w porodzie. Co ciekawe, relaksyna działa także na… stopy! Mogą się stać szersze, więc nie zdziw się, jeśli po porodzie będziesz musiała zakupić nowe buty – te sprzed ciąży będą za małe.
Na tym etapie nadal możesz miewać problemy z pamięcią i koncentracją. Możesz doświadczać ponadto coraz większego wydzielania z dróg rodnych i nosa. Jeżeli wydzielina z pochwy będzie miała zabarwienie lub przykry zapach, niezwłocznie udaj się do lekarza, gdyż może to zwiastować potencjalnie groźną dla dziecka infekcję bakteryjną.
Powiększający się brzuch powoduje coraz większy ból pleców – możesz go złagodzić specjalnymi ćwiczeniami dla kobiet ciężarnych oraz często odpoczywając, leżąc na lewym boku.
Poza wymienionymi objawami, na tym etapie możesz odczuwać poniższe dolegliwości:
- zaczerwienione dłonie – to sprawa hormonów ciążowych (nie oznaczają problemów zdrowotnych – po ciąży ten stan minie),
- coraz ciemniejsza linia wzdłuż brzucha (linera negra),
- wystający pępek – pępek może „wyskoczyć”, ale nie musi; jeśli ma wyskoczyć, już na tym etapie jest na to spora szansa,
- przebarwienia na skórze – na twarzy możesz zauważyć coraz więcej przebarwień – na szczęście po porodzie powinny zniknąć, także nie zamartwiaj się teraz wyglądem cery (na wyjścia użyj dobrego podkładu, który je zamaskuje, jeżeli mocno Ci przeszkadzają).
Groźne nadciśnienie w ciąży i stan przedrzucawkowy
Nawet jeśli wcześniej nie miałaś nadciśnienia, po 21. tygodniu ciąży powinnaś szczególnie mocno je kontrolować, gdyż w każdej chwili może dojść do nadciśnienia ciążowego – rozpoznaje się je w sytuacji, gdy wartości ciśnienia przekraczają 135/85 (u kobiet niebędących w ciąży wartości te wynoszą 140/90). Nadciśnienie w ciąży jest bardzo groźne i niestety nie znamy dokładnych przyczyn jego występowania – co sprawia, że jest to choroba podstępna i należy szczególnie uważać na symptomy świadczące o jej pojawieniu się. Niektórzy przypuszczają, że przyczyną może być nieprawidłowe wzrastanie kosmków łożyska w ścianę naczyń macicy w pierwszym trymestrze.
Gdy rozpoznamy nadciśnienie tętnicze, konieczna jest codzienna kontrola ciśnienia i baczna obserwacja stanu organizmu. Niekiedy potrzebne jest leczenie, ponieważ, jak wspomnieliśmy, choroba jest groźna – zarówno dla dziecka, jak i matki. Jeśli nadciśnieniu towarzyszy białkomocz znamienny (czyli wydalanie bardzo dużej ilości białka w moczu – powyżej 300 mg na dobę), rozpoznaje się stan przedrzucawkowy. To objawy, które obligują nas do niezwłocznej wizyty na położniczej izbie przyjęć – konieczna jest interwencja medyczna i często hospitalizacja na oddziale patologii ciąży. W niektórych przypadkach konieczne jest nawet wcześniejsze zakończenie ciąży poprzez cięcie cesarskie. Nieleczone nadciśnienie może skutkować np. napadem drgawkowym, przedwczesnym odklejeniem się łożyska, niedotlenieniem dziecka, a nawet wewnątrzmacicznym zgonem płodu. Często nadciśnienie ma też związek z wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrostu płodu.
Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia nadciśnienia w ciąży? Mogą to być czynniki genetyczne i osobnicze cechy matki, nadciśnienie w poprzedniej ciąży, otyłość u matki, nadciśnienie w najbliższej rodzinie, wiek matki poniżej 18 lub powyżej 35 lat, stwierdzona wadliwa budowa łożyska, ciąża mnoga, pierwsza ciąża, nadciśnienie u matki przed ciążą, trombofilia, schorzenia nerek, cukrzyca.
U ok. 5-10% kobiet ciśnienie w ciąży przekracza normę. Jeżeli przed ciążą kobieta nie miała nadciśnienia, mówi się w takiej sytuacji o nadciśnieniu indukowanym ciążą. Jeśli zostanie rozpoznane, ciężarna musi być pod kontrolą lekarza i często konieczne jest leczenie farmakologiczne, aby uniknąć powikłań u mamy i dziecka.
Bolące stopy po 21. tygodniu ciąży
Druga połowa ciąży, którą rozpoczyna 21. tydzień, to trudny dla matki okres, gdyż ma ona więcej kilogramów do dźwigania, a także puchną jej stopy. Może to być ból piekący, a dodatkowo stopa się deformuje: staje się szersza, a nawet mogą pojawiać się haluksy i modzele (na podeszwie stopy pojawiają się żółtawe zmiany). Dzieje się tak za sprawą m.in. hormonów ciążowych oraz tego, że organizm dostosowuje się do zmienionego środka ciężkości, przez co stopy nieco się rozszerzają – niczym u żaby – aby lepiej utrzymywać stabilność ciała matki. Ból stóp można w tej sytuacji nieco zmniejszyć, pilnując m.in. wagi w ciąży (nie powinnaś przytyć więcej niż 16 kg podczas całej ciąży), rezygnując z butów na wysokim obcasie, stosując wkładki ortopedyczne, będąc aktywną (spacery, częsta zmiana pozycji, wykonywanie stopami okrężnych ruchów) – ale bez nadmiernego obciążania się (aktywność musi być dostosowana dla kobiet ciężarnych), masując stopy przy pomocy np. piłeczki z wypustkami (masaż może też wykonać partner).
21. tydzień ciąży – badanie USG (wideo)
W 21. tygodniu powinnaś wykonać tzw. USG genetyczne II trymestru – inaczej USG połówkowe, o ile jeszcze go nie zrobiłaś. Poniżej przedstawiamy film z przeprowadzonego USG genetycznego z 21. tygodnia wraz z opisem!
USG połówkowe należy wykonać między 19. a 22. tygodniem ciąży. To bardzo ważne badanie. Jak pokazuje powyższy film, lekarz ogląda dziecko w różnych przekrojach, mierzy poszczególne części jego ciała, ogląda narządy wewnętrzne: mózg, serce, żołądek, nerki. Lekarz ocenia, czy budowa anatomiczna płodu jest prawidłowa i czy dziecko rozwija się odpowiednio do wieku ciąży. Sprawdzi także ilość wód płodowych i wszelkie przepływy, oceniając rozwój ciąży i jej ryzyko. Jeśli na USG połówkowym zauważy nieprawidłowości w anatomii dziecka, konieczne będą kolejne badania, niekiedy inwazyjne, jak amniopunkcja, ale to wszystko dla dobra dziecka, aby dać mu szansę na normalne życie, nawet jeśli są na tym etapie stwierdzone wady (np. stwierdzona w życiu prenatalnym wada serca pozwala na poród w specjalistycznym szpitalu, gdzie natychmiast po urodzeniu personel medyczny może wykonać operację kardiologiczną ratującą życie dziecka i dającą szansę na komfortowe funkcjonowanie). Na tym etapie można także poznać płeć dziecka, jeśli na poprzednich badaniach USG jej nie stwierdzono.
Bibliografia
- Czarnecka D. i in., Nadciśnienie tętnicze a ciąża, Choroby Serca i Naczyń 2005, tom 2, nr 2, 65–71.
- A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Tom II. Trzewa, wyd. X, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2018, ISBN 978-83-200-4501-7.
- W. Pschyrembel, J. Dudenhausen: Położnictwo praktyczne i operacje położnicze, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 6, 2010.
- Lesley Regan, „Twoja ciąża tydzień po tygodniu. Czego możesz się spodziewać od poczęcia do porodu”, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2020, s. 167, 169, 171.
- Gałązka I. , Koltarz B., Płóciennik A., Czajkowska M., Stawicka K., Jenczura A., Mazurek M., Naworska B., Aktywność fizyczna kobiet w ciąży – czynniki wpływające na podejmowanie lub ograniczenie wysiłku fizycznego, Zdrowie dobrostan 2/2013.
