Czym jest marsz atopowy u dziecka? Jak go zatrzymać?

Czym jest marsz atopowy?

Marsz atopowy (marsz alergiczny) u dziecka to charakterystyczny rozwój alergii. W marszu alergicznym wyróżnia się 3 następujące po sobie fazy rozwoju: alergia pokarmowa, atopowe zapalenie skóry, astma oskrzelowa i alergiczny nieżyt nosa. Fazy te następują po sobie w różnych stopniu nasilenia w zależności od różnych czynników ryzyka.

Marsz alergiczny to przechodzenie jednej postaci alergii w drugą oraz zmiana jej lokalizacji, co ma związek z wiekiem chorego.

Początkowo atopia zwykle objawia się alergią pokarmową i ta daje start marszowi atopowemu. Krótko po tym lub równolegle pojawiają się objawy AZS, które mogą z czasem przerodzić się w astmę oskrzelową lub alergiczny nieżyt nosa. U niektórych dzieci marsz alergiczny może przyjąć inną postać, np. początkowo pojawi się alergiczny nieżyt nosa, a potem dojdzie do rozwoju astmy oskrzelowej.

Symptomy w postaci wyprysku atopowego i alergii pokarmowej wygasają z reguły ok. 3-5. roku życia, ale z czasem dochodzą objawy ze strony układu oddechowego.

Niekiedy poszczególne rodzaje alergii w marszu atopowym nie zawsze ustępują miejsca innym - niekiedy wiele objawów występuje jednocześnie.

Co ciekawe, wiele dzieci wyrasta z alergii w wieku młodzieńczym, nawet jeśli występował u nich typowy marsz alergiczny.

Marsz atopowy (alergiczny) - przyczyny

Przyczyną alergii jest nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego w odpowiedzi na kontakt z danym alergenem. W wyniku tego dochodzi do nadaktywności w wytwarzaniu przeciwciał IgE skierowanych przeciwko alergenowi. Do rozwoju alergii może dojść już podczas ciąży, gdy do dziecka przenikają alergeny od matki.

Jeśli chodzi o pośrednie przyczyny wpływające na taką odpowiedź układu immunologicznego, lekarze nie znają na to dokładnej odpowiedzi. Sądzi się, że u 30% dzieci objawy alergii atopowej (AZS) są wywoływane lub nasilone przez alergię pokarmową na mleko, jaja, ryby lub pszenicę i orzechy ziemne. U starszych dzieci do nasilenia objawów może dojść wskutek kontaktu z alergenem wziewnym, np. roztoczami, pyłkami roślin. Do ukończenia przez dziecko 3. roku życia, układ odpornościowy jest jeszcze niewykształcony, niedojrzały - przez co może nieprawidłowo reagować na alergeny. Z czasem Maluch może zacząć kichać i mieć także inne objawy alergicznego nieżytu nosa.

U niektórych dzieci na rozwój marszu alergicznego duży wpływ ma dziedziczna skłonność do nadprodukcji IgE (np. astma, alergiczny nieżyt nosa, alergiczne zapalenie spojówek, atopowe zapalenie skóry). Alergia atopowa może obejmować zarówno jeden, jak i wiele narządów.

Jakie są czynniki ryzyka marszu atopowego?

Ryzyko wystąpienia marszu atopowego zwiększają przede wszystkim czynniki uwarunkowane genetycznie. Wśród nich wymienia się m.in. alergia w rodzinie (zwłaszcza u rodziców), zdolność organizmu do produkcji przeciwciał IgE, a także czynniki środowiskowe (np. nieprawidłowa dieta, przebyte infekcje, stres, przegrzewanie dziecka, późne wprowadzenie pokarmów stałych).

Jakie są etapy marszu atopowego (alergicznego)?

Marsz atopowy charakteryzuje się przechodzeniem jednej alergii w kolejną. Wyróżnia się przy tym 3 podstawowe etapy rozwoju:

1. Alergia pokarmowa
2. Atopowe zapalenie skóry
3. Astma oskrzelowa oraz alergiczny nieżyt nosa

Masz atopowy nie u wszystkich dzieci występuje w książkowej kolejności. Może mieć swój początek np. w alergicznym nieżycie nosa lub atopowym zapaleniu skóry. Ponadto kolejne etapy rozwoju marszu atopowego mogą nastąpić równolegle z innym etapem (objawy różnych alergii występują wówczas jednocześnie).

Marsz atopowy (alergiczny) - objawy

Masz atopowy zwykle rozpoczyna się już w pierwszych miesiącach życia niemowlęcia, dając objawy charakterystyczne dla alergii pokarmowej, takie jak:

• kolka niemowlęca,
• biegunki lub zaparcia,
• bóle brzuszka, wzdęcia,
• nudności, a nawet wymioty.

Objawy alergii występują po pierwszych kontaktach z alergenem. Z reguły alergenem w tym wieku okazuje się białko mleka krowiego lub jaja kurze (alergen może znajdować się w mleku mamy karmiącej lub w pożywieniu dziecka). Wraz z wiekiem do listy alergenów dochodzi wiele innych składników, takich jak gluten, pszenica, ryby, orzeszki czy soja.

Zaraz po pierwszych objawach alergii pokarmowej, dochodzi do rozwoju objawów atopowego zapalenia skóry. AZS objawia się zaczerwieniem skóry w wybranych miejscach w postaci plam, grudek wysiękowych czy strupków. Dzieci z AZS mają także suche, szorstkie policzki. Niekiedy łuszczeniu się ulega owłosiona skóra głowy, co może mylnie wskazywać na ciemieniuchę. Dodatkowo dziecko się drapie, gdyż w przypadku atopowego zapalenia skóry istotnym objawem jest świąd.

W większości dzieci "wyrastają" zarówno z alergii pokarmowej, jak i z AZS, natomiast u części maluchów rozwijają się objawy kolejnej alergii, czyli astmy oskrzelowej, którą można rozpoznać po uporczywym kaszlu (szczególnie w nocy), dusznościach, świszczącym oddechu. Następnie może rozwinąć się alergiczny nieżyt nosa objawiający się katarem, uczuciem swędzenia w gardle, suchym kaszlem, nadmiernym łzawieniem oczu, świądem uszu i nosa. Do rozwoju takiej alergii dochodzi bardzo często w przebiegu AZS. Alergeny wziewne (roztocza, pleśnie, pyłki roślin) mają łatwy dostęp do organizmu przez uszkodzony naskórek i uaktywniają w nim komórki odpowiedzi odpornościowej. Komórki odpowiedzi immunologicznej namnażają się w całym organizmie, docierają do dróg oddechowych i powodują stan zapalny.

W przypadku wystąpienia objawów klinicznych marszu atopowego należy skonsultować się z pediatrą, który prawdopodobnie da nam skierowanie do poradni alergologicznej. Brak leczenia np. atopowego zapalenia skóry czy alergii pokarmowej może spowodować astmę oskrzelową, a ta z kolei jest już bardzo poważna dla zdrowia dziecka, gdyż może wywołać np. przewlekłe zapalenie oskrzeli.

Marsz atopowy - objawy według wieku dziecka

Warto poznać przedziały wiekowe i najczęściej występujące w nich objawy marszu atopowego:

• od 6. miesiąca - objawy alergii pokarmowej (jelitowe, żołądkowe),
• 7-12 miesiąc - objawy atopowego zapalenia skóry,
• 2-3. rok życia - astma wczesnodziecięca,
• 4-7. rok życia - alergiczny nieżyt nosa,
• 8-14. rok życia - astma oskrzelowa i alergiczny nieżyt nosa.

Dziecko z pierwszymi alergenami ma kontakt już w życiu prenatalnym - mniej więcej od 11. tygodnia ciąży do płodu trafiają alergeny i wówczas organizm Malucha zaczyna wytwarzać własne przeciwciała IgE skierowane przeciwko alergenowi . Niektórzy sądzą, że już w tym okresie mogą rozwijać się pierwsze zalążki alergii. Wyraźne objawy można natomiast zaobserwować dopiero po kilku miesiącach życia dziecka (2-4 miesiące).

Marsz atopowy a objawy alergii pokarmowej

Objawy alergii pokarmowej występują jako pierwsze w marszu atopowym, co ma miejsce po pierwszych kontaktach dziecka z alergenami pokarmowymi. W przypadku niemowląt przez 6. miesiącem życia zwykle jest to alergia na białka mleka krowiego. Jeśli matka karmi piersią, może natomiast występować alergia także na jaja kurze, gluten czy soję. W przeciwnym razie tego rodzaju alergia ma szansę się ujawnić dopiero od momentu rozszerzania diety dziecka o te składniki. Do podstawowych objawów alergii pokarmowej należą objawy ze strony układu pokarmowego, ale niektóre dzieci mają także wstręt do jedzenia. W większości przypadków wraz z czasem dziecko nabywa tolerancji na dany pokarm i alergia pokarmowa przemija.

Marsz atopowy - objawy AZS

Atopowe zapalenie skóry to zwykle pierwszy wyraźny objaw, który pozwala rodzicom i lekarzom na postawienie trafnej diagnozy. Często bowiem objawy alergii pokarmowej nie są jednoznaczne, przez co wiele dzieci jest niezdiagnozowanych. Pojawienie się natomiast AZS może rozwiązać ten problem, ponieważ wówczas objawy są bardzo charakterystyczne. W przebiegu tej alergii dochodzi bowiem do rozwoju chorobowych zmian na skórze w postaci wysypki grudkowo-pęcherzykowatej, wysiękowej, na podłożu rumieniowym. Niekiedy występują także nadżerki. Objawom towarzyszy uporczywy świąd i dziecko często się drapie. Samo atopowe zapalenie skóry dzieli się ponadto na 3 etapy:

1. Do 2. roku życia - zmiany występują na skóry twarzy, w okolicach nasady płatków usznych, na owłosionej skórze głowy, na tułowiu, niekiedy na zgięciach łokciowych i kolanowych.
2. Do 12. roku życia - zmiany dominują w zgięciach łokci i kolan, w nadgarstkach.
3. Wiek nastoletni i dorosły - zmiany skórne lokalizują się głównie na skórze twarzy, na rękach oraz górnej części ciała.

Marsz atopowy – astma oskrzelowa u dziecka

Kolejnym etapem marszu alergicznego może być astma oskrzelowa, jeśli doszło do uszkodzenia naskórka w wyniku atopowego zapalenia skóry. W efekcie przez skórę przenikają liczne alergeny, które powodują nieprawidłową odpowiedź immunologiczną i reakcję zapalną w drogach oddechowych. Wrasta liczba przeciwciał, aktywują się komórki nabłonka, zwiększa się wydzielanie śluzu oraz dochodzi do przerostu mięśniówki gładkiej. Dla astmy charakterystyczna jest nadreaktyność oskrzeli, świszczący oddech, silny kaszel (szczególnie w nocy), duszności.

Alergiczny nieżyt nosa - objawy marszu atopowego

Kolejnym etapem rozwoju alergii jest alergiczny nieżyt nosa, czyli tzw. katar sienny. Jest to zapalenie błony śluzowej nosa i spojówek, którego objawem jest:

• zatkany nos,
• częste kichanie (napadowe),
• nadmierne łzawienie,
• zaczerwienienie spojówek,
• świąd nosa, uszu i oczu,
• wodnisty, niekończący się katar.

Marsz atopowy - leczenie

Niestety nie ma skutecznej metody przeciwdziałania marszowi atopowemu, gdyż jest on powodowany głównie czynnikami genetycznymi (aż w 60%) i predyspozycjami, na które nie mamy wpływu. Jest natomiast możliwość łagodzenia objawów poprzez zmniejszenie nasilenia oddziaływania niektórych czynników środowiskowych, które mogą zaostrzać przebieg marszu atopowego. Do takich metod "leczenia" należy:

• karmienie piersią przynajmniej do 6. miesiąca życia,
• eliminowanie z mieszkania możliwych alergenów (roztocza kurzu domowego, naskórki i sierść zwierząt, pleśnie),
• stopniowe rozszerzanie diety oraz wprowadzanie silnych alergenów nie wcześniej niż przed 13. miesiącem życia dziecka,
• ograniczenie narażenia dziecka na alergeny pokarmowe oraz wziewne,
• ochrona przed infekcjami (np. poprzez szczepienia ochronne, odpowiednią higienę, wietrzenie pomieszczeń, częste spacery, unikanie dużych skupisk ludzi).

Zastosowanie powyższych zasad może sprawić, że zmniejszymy prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnych etapów marszu atopowego.

Marsz atopowy (alergiczny) - jak mu zapobiec?

Jak wspomniałam, nie możemy zapobiec rozwojowi marszu alergicznego, ale możemy zmniejszyć ryzyko jego wystapienia. Jeśli rodzice są alergikami lub np. rodzeństwo ma alergię, warto działać już od momentu informacji o... ciąży i kontynuować profilaktykę po porodzie. Jakie są metody zmniejszania ryzyka marszu atopowego u dziecka? Sposobów jest kilka:

• karm piersią jak najdłużej możesz i nie rozszerzaj diety dziecka przed 6. miesiącem życia,
• ograniczaj alergeny w swojej diecie, jeśli karmisz piersią (ale mowa jest tylko o silnych alergenach),
• nie wprowadzaj silnych alergenów do diety dziecka przez ukończonym 13. miesiącem życia,
• często sprzątaj mieszkanie i dbaj, aby było w nim jak najmniej kurzu czy sierści zwierząt,
• podawaj dziecku regularnie probiotyki - te uszczelniają jelita, przez co jest mniejsza szansa, że alergeny z zewnątrz przenikną do nich,
• rozważ stosowanie symbiotyków, czyli probiotyków, prebiotyków – w mniejszym stopniu, już od trzeciego trymestru ciąży oraz przez cały okres karmienia piersią,
• ogranicz kontakty dziecka z substancjami drażniącymi (dym tytoniowy, smog, detergenty),
• staraj się zapobiegać infekcjom,
• stosuj emolienty już od urodzenia jako działanie profilaktyczne, ponieważu dzieci z predyspozycją genetyczną może w każdym momencie rozwinąć się alergia IgE-zależna.

Szczególnie istotny jest ostatni punkt. Dziecko z AZS ma uszkodzoną barierę naskórkową - nie ma w niej wystarczającej ilości lipidów). Skóra jest sucha, swędzi, jest szorstka, uszkodzona. Dlatego też, jeśli dziecko jest w grupie wysokiego ryzyka, należy bezwzględnie stosować do kąpieli emolienty już od pierwszych dni życia (inne kosmetyki, które nie są emolientami, nierzadko dramatycznie wpływają na stan skóry atopowej). Należy także pamiętać, że niekorzystne będzie zbyt kąpanie dziecka, zwłaszcza w fazie zaostrzenia choroby (wówczas zaleca się kąpać dziecko co 2-3 dni, oczyszczając oczywiście okolice pieluszkowe roztworem z emolientem). Po kąpieli również należy stosować emolienty, jeszcze na wilgotną skórę.

Niestety fakty są takie, że często nawet mimo najlepszych starań profilaktycznych, u wielu dzieci i tak rozwija się alergia - aż w 80% przypadków dochodzi do rozwoju AZS przy występowaniu predyspozycji genetycznej, a w późniejszym wieku dochodzi do rozwoju innej alergii, zwykle wziewnej.

Co istotne, ani AZS, ani innych rodzajów alergii nie da się całkowicie wyleczyć, a jedynie złagodzić objawy i wyciszyć chorobę. Dolegliwości te mają jednak postać przewlekłą i z reguły trwają do końca życia.