Plan dnia niemowląt: spanie, karmienie, rozrywka według Tracy Hogg

Dlaczego warto posiadać stały plan dnia?

Człowiek rozwija się o wiele lepiej, jeśli ma zaspokojone wszystkie potrzeby. I dzieje się tak zarówno w przypadku osób dorosłych, jak i niemowląt – one również potrzebują stałego porządku i łatwo się do niego przyzwyczajają. Kluczem do ustalenia planu dnia jest jednak obserwacja dziecka i dostosowywanie zasad do jego rozwoju, ponieważ tak samo, jak zmienia się dziecko, powinniśmy modyfikować wcześniejsze ustalenia, aby sprostać innym wymaganiom.

Stały plan dnia znacznie ułatwia komunikację mamy z dzieckiem. Pomaga również odkryć właściwą interpretację mowy ciała Maluszka oraz płaczu. Dzięki temu, mama jest w stanie o wiele szybciej zareagować na sygnały wysyłane przez dziecko – szybko poznaje, czy dziecko jest głodne, zmęczone, czy może potrzebuje czegoś innego. Plan dnia pozwala także kontrolować karmienie dziecka i jego sen – jesteśmy w stanie lepiej ocenić, czy podstawowe potrzeby życiowe dziecka są odpowiednio zaspokajane, w zależności od wagi i wieku (np. czy dziecko ma odpowiednią długość i liczbę drzemek oraz odpowiednią długość snu; czy w danym momencie pożądana jest aktywność i zabawa; czy daną liczbą i długością karmień zaspokajamy głód dziecka). Mamy stosujące plan dnia chwalą sobie także to, że znacznie ułatwia on organizację dnia, dzięki czemu mogą one zaplanować i zająć się innymi czynnościami – niezwiązanymi z dzieckiem – np. dodatkową pracą, domowymi obowiązkami lub po prostu odpoczynkiem i „chwilą dla siebie”.

Stały plan dnia wg Tracy Hogg: plan „PROSTE”

Jeśli szukałaś informacji na temat problemów z karmieniem, usypianiem dzieci czy uspokajaniem ich, bardzo prawdopodobne, że trafiłaś na książki Tracy Hogg – z zawodu pielęgniarki i położnej, specjalizującej się w opiece nad dziećmi niepełnosprawnymi. Swego czasu jej książki: „Język niemowląt” oraz „Zaklinaczka dzieci” były bardzo popularne, ale po czasie spłynęła na nie fala krytyki w obliczu trendu na tzw. „rodzicielstwo bliskości”. Przez wiele osób autorka jest jednak bardzo doceniana, gdyż przekazała światu swoją receptę na zajmowanie się małymi dziećmi – która okazuje się w wielu przypadkach bardzo skuteczna, co można wnioskować po mnóstwie opinii na forach. Oczywiście są też osoby, które krytykują metodę i twierdzą, że jest ona nieskuteczna, zatem opinie są dwojakie. Warto jednak przyjrzeć się dokładniej temu, co ma nam do przekazania pani Hogg i być może zastosować opisywane przez nią metody, jeżeli stwierdzimy, że zgadzamy się z jej poglądem na opiekę nad dziećmi.

Plan PROSTE (tak został nazwany przez autorkę) składa się z powtarzalnych cykli złożonych z kilku elementów. Poszczególne elementy i cykle są ze sobą mocno powiązane i zaburzenie któregokolwiek z nich wpływa na kolejne. Istotne jest, aby nie zaburzać zwłaszcza kolejności w cyklu – zawsze powinna ona pozostawać taka sama, czyli:

• P – posiłek. Dzień powinno się rozpocząć od jedzenia. Na początku jest to karmienie piersią lub mlekiem modyfikowanym, a później – w wieku od 6 miesiąca życia dochodzą także pokarmy stałe. Jeśli zastosujemy stały plan dnia, jest małe ryzyko, że dziecko będzie niedokarmiane lub będzie się przejadać.
• RO – rozrywka. Niemowlęta bawią się, gaworząc i gruchając czy też wpatrując się w różne rzeczy dookoła nich. W miarę rozwoju coraz mocniej wchodzą w interakcję z otoczeniem i oczywiście zaczynają się przemieszczać. Jeżeli stosujemy stały plan dnia, możemy uniknąć nadmiernej stymulacji dziecka lub odwrotnie – zaniedbania go pod tym względem.
• S – sen. Niemowlęta rosną we śnie, dlatego sen jest dla nich bardzo ważny. Z kolei odpowiednie drzemki w ciągu dnia mogą przygotować dziecko do coraz dłuższych okresów snu w ciągu nocy (a to dlatego, że aby się dobrze wyspać, dziecko musi być zrelaksowane; gdy jest przemęczone, spanie paradoksalnie będzie utrudnione).
• TE – teraz czas dla Ciebie. Jeśli Twoje dziecko będzie miało stały plan dnia, każdy dzień będzie dla Ciebie przewidywalny. Zyskasz dzięki temu więcej czasu dla siebie i będziesz mogła go wykorzystać w jakikolwiek sposób zechcesz.

Istotne jest, aby plan dnia dostosowywać do wieku i wagi dziecka. Poniżej przedstawiamy zalecenia Tracy Hogg dla poszczególnych etapów życia dziecka:

• do 6 tygodni po porodzie,
• od 6 tygodniu do 4 miesięcy,
• od 4 miesięcy do 6 miesięcy,
• od 6 miesięcy do 9 miesięcy,
• od 9 miesięcy wzwyż.

Plan dnia dla noworodka do 6 tygodni

Pierwsze 6 tygodni to najlepszy moment na wdrożenie techniki PROSTE. Zaczyna się ona jako plan 3-godzinny. Niemowlę je, bawi się po posiłku, a Ty przygotowujesz grunt do drzemki. Odpoczywasz w czasie, gdy dziecko odpoczywa, a gdy się budzi, rozpoczynasz cykl od początku.

Tracy Hogg zaznacza, że w ciągu pierwszych 6 tygodni tak samo my zaczynamy poznawać dziecko, jak ono poznaje świat. Wcześniej miało wspaniałe warunki w łonie mamy: było mu przyjemnie i cały czas czuło matkę. Po porodzie wszystko jest dla niego nowe i musi minąć trochę czasu, aby przyzwyczaiło się do sytuacji. Nie oznacza to jednak, że mamy pozwolić np. na płacz dziecka czy lekceważyć sygnały, które nam wysyła i sztywno trzymać się „tabelek”. Autorka książki – wbrew niektórym opiniom – całkowicie potępia ignorowanie płaczu dziecka i pozwalanie mu wypłakiwać się. Zachęca, aby obserwować dziecko i modyfikować sztywne ustalenia do jego potrzeb.

Płacz często osiąga szczyt w wieku 6 tygodni. Wówczas rodzice, którzy dobrze obserwują swoje dziecko, raczej rozpoznają to, czego ono potrzebuje (rozumieją język niemowlęcia). Wiedzą, czy płacz oznacza głód, mokrą pieluszkę, nudę, zmęczenie, nadmierną stymulację, gazy, refluks czy też złe warunki, jeśli chodzi o temperaturę ciała. Tracy Hogg zapewnia, że im szybciej wdrożymy plan PROSTE, tym szybciej nauczymy się te poszczególne rodzaje płaczu rozpoznawać, dzięki czemu szybciej zareagujemy na potrzeby dziecka.

Przejdźmy do omówienia planu PROSTE dedykowanego dla dzieci do 6 tygodnia życia. Autorka proponuje następujące czynności i ich rozkład w ciągu dnia:

• 7:00 – P – Karmienie
• 7:45 – RO – Zmiana pieluszki, chwila zabawy i rozmowy (wypatrujemy przy tym sygnałów zmęczenia)
• 8:15 – S – Otulamy dziecko i kładziemy je w łóżeczku. Zasypianie na pierwszą poranną drzemkę może trwać od 15 do 20 minut.
• 8:30 – TE – Śpisz w czasie, gdy dziecko śpi
• 10:00 – P – Karmienie
• 10:45 – RO – Czynności z godziny 7:45
• 11:15 – S – Druga drzemka poranna
• 11:30 – TE – Utnij sobie drzemkę lub się zrelaksuj
• 13:00 – P – Karmienie
• 13:45 – RO – Czynności z godziny 7:45
• 14:15 – S – Drzemka popołudniowa
• 14:30 – TE – Utnij sobie drzemkę lub się zrelaksuj
• 16:00 – P – Karmienie
• 16:45 – RO – Czynności z godziny 7:45
• 17:15 – S – Drzemka trwająca 40-50 minut, aby dziecko „dotrwało” do kąpieli
• 17:30 – TE – Zrób coś dla siebie
• 18:00 – P – Pierwsze wieczorne karmienie częściowe
• 19:00 – RO – Kąpiel, przebranie w śpioszki, kołysanka lub inny wieczorny rytuał
• 19:30 – S – Kolejna drzemka
• 19:30 – TE – Zjedz kolację
• 20:00 – P – Drugie częściowe karmienie wieczorne
• RO – Brak
• S – Od razu po karmieniu odłóż dziecko z powrotem do łóżeczka
• TE – Ciesz się czasem wolnym
• 22:00 – 23:00 – P – Karmienie przez sen
• RO – Brak
• S – Od razu po karmieniu odłóż dziecko z powrotem do łóżeczka
• TE – Śpij
• 02:00 – P – Karmienie przez sen
• RO – Brak
• S – Od razu po karmieniu odłóż dziecko z powrotem do łóżeczka
• TE – Śpij
• 05:00 – P – Karmienie przez sen
• RO – Brak
• S – Od razu po karmieniu odłóż dziecko z powrotem do łóżeczka
• TE – Śpij

Uwaga! W ciągu nocy porządek planu PROSTE z dnia nie obowiązuje. Gdy kąpiesz dziecko i układasz je do snu, zadbaj, aby było mu wygodnie. Nie budź dziecka na rozrywkę, a gdy obudzi się z głodu nakarm je, ale od razu po karmieniu odłóż do łóżeczka. Nie zmieniaj nawet pieluszki, chyba że dziecko zrobiło kupę.

Dostosuj plan dnia dziecka do jego wagi urodzeniowej

Istotne, aby plan PROSTE dostosować także do wagi dziecka. Powyższy plan został opracowany dla dzieci z wagą urodzeniową od 3 do 3,5 kg. Jeśli dziecko waży mniej, należy odpowiednio dostosować czas poszczególnych czynności oraz ich częstotliwość. Dla przykładu karmienie dziecka o przeciętnej wadze zwykle trwa od 20 do 45 minut. Czas aktywności i rozrywki (wlicza się w to też zmiana pieluchy czy kąpiel dziecka) wynosi ok. 30 do 45 minut. Sen, z uwzględnieniem ok. 15 minut na zasypianie, trwa od 1,5 godziny do 2 godzin. Takie dziecko będzie karmione np. o 7:00, 10:00, 13:00, 16:00 i 19:00 w ciągu dnia oraz o 21:00 i 23:00 wieczorem. Należy przy tym pamiętać, że w nocy początkowo niemowlęta są w stanie wytrzymać maksymalnie 4 godziny bez karmienia, zatem w ciągu pierwszych 6 tygodni należy je karmić przynajmniej 2-krotnie w ciągu nocy. Ponadto jeśli dziecko waży mniej niż 3 kg, plan 3-godzinny należałoby zmodyfikować do planu 2-godzinnego (wówczas karmienie trwa 30-45 minut, a sen 1,5 godziny).

To, jak powinno się dostosować plan dnia dziecka do jego wagi, dobrze obrazuje poniższa tabela (zaczerpnięta z książki Tracy Hogg „Zaklinaczka dzieci”) nazwana „PROSTE na kilogramy: pierwsze trzy miesiące”. Autorka dla ułatwienia opuściła część „TE” planu, czyli „teraz czas dla Ciebie”, gdyż początkowo może być on nieunormowany tak dobrze, jak pozostałe części.

Plan dnia dla dziecka od 6 tygodni do 4 miesięcy

Po 6 tygodniach karmisz nadal co 3 godziny, wydłużając odrobinę przerwy wraz ze zbliżającym się końcem 4 miesiąca (wówczas powinno przejść na tryb 4-godzinny). Dziecko powinno wytrzymać też dłuższe okresy aktywności i prawdopodobnie będzie w nocy spało dłużej – np. od 23:00 do 5:00-6:00. Tracy Hogg zaznacza w tym miejscu, aby nie dokarmiać dziecka w nocy, gdy to budzi się kilkakrotnie na uspokajający łyk mleka. Pierś nie może zacząć pełnić roli uspokajacza, ponieważ wtedy cały plan dnia zostanie zaburzony.

Plan dla dla dziecka od 4 do 6 miesięcy

W tym czasie następują znaczące postępy w rozwoju dziecka – a wraz z nimi zmianie ulega plan dnia, który zaczyna być planem 4-godzinnym. Dziecko jest w stanie bawić się dłużej w ciągu dnia i spać dłużej w godzinach nocnych. W tym okresie bardzo często dzieci budzą się rano nie z głodu, a z przyzwyczajenia – następuje to między 4:00 a 6:00. Wówczas gaworzą do siebie, nieco się pobawią i śpią dalej. Jeśli natomiast rodzice od razu popędzą do nich, tak się nie stanie i będzie trzeba rozpoczynać dzień, co zaburzy plan dnia. Tracy Hogg nazywa takie działanie przypadkowym rodzicielstwem.

W wieku 4 miesięcy dziecko prawdopodobnie potrafi już efektywniej jeść, zatem przystawianie go do piersi lub butelki może zajmować od 20 do 30 minut. Wraz ze mianą pieluszki element P zajmie maksymalnie 45 minut. W tym czasie zmianie ulega też element RO – teraz dziecko nie śpi przez znacznie dłuższy czas, zwykle ok. 1,5-2 godziny. Wiele niemowląt ma 2-godzinną drzemkę rano, jednak jeśli Twoje dziecko budzi się po 1,5 godzinie, zwykle może wytrwać przez kolejne 30 minut, podczas gdy Ty przygotowujesz je do kolejnego karmienia. Około 14:00-14:30 dziecko będzie chciało spać kolejny raz, zwykle ok. 1,5 godziny.

Poniżej zamieszczamy proponowany przez Tracy Hogg 4-godzinny plan PROSTE dla dzieci od 4 do 6 miesięcy.

• 7:00 – P – Karmienie
• 7:30 – RO
• 9:00 – S – 1,5 do 2 godzin
• 9:15 – TE – Twój czas wolny
• 11:00 – P – Karmienie
• 11:30 – RO
• 13:00 – S – 1,5 do 2 godzin
• 13:15 – TE – Twój czas wolny
• 15:00 – P – Karmienie
• 15:30 – RO
• 17:00 lub 18:00 – S – krótka drzemka – aby dziecko dotrwało do kąpieli
• 17:15 lub 18:15 – TE – Twój czas wolny
• 19:00 – P – Wieczorne karmienie częściowe o 19:00 i 21:00 tylko w okresach skoku wzrostu
• 19:00 – RO – Kąpiel (chyba że występuje wcześniej P – wówczas przesuwamy całość planu o 30 minut)
• 19.30 – S – Połóż dziecko do spania
• 19:45 – TE – Twój wolny czas
• 23:00 – P – Karmienie przez sen (do 7-8 miesiąca albo do momentu, aż dziecko będzie jadło pokarmy stałe)

Przy planie od 4 do 6 miesiąca życia można wyeliminować karmienie nocne ok. 1-2 w nocy, pozostawiając np. tylko jedno karmienie ok. 4:00 nad ranem, a nawet całkowicie je eliminując, jeśli dziecko nie jest głodne.

Plan dla dla dziecka od 6 do 9 miesięcy

Na tym etapie zachodzi ogromny skok wzrostu. Wprowadza się również pokarmy stałe i można wówczas wyeliminować karmienie przez sen. Czas jedzenia nieco się wydłuża, gdyż dziecko próbuje teraz nowych pokarmów. Zanika ponadto drzemka wczesnym wieczorem i większość dzieci w tym wieku ogranicza się do 2 drzemek w ciągu dnia (idealnie, jeśli jedna z nich trwa 1-2 godziny). W wieku 9 miesięcy dzieci wytrzymują bez snu coraz dłużej i możliwe jest, że zaczną całkowicie rezygnować z drzemki porannej i przedłużać wówczas drzemkę popołudniową np. do 3 godzin. W tym wieku dzieci głównie jedzą i się bawią – i znów jedzą i się bawią, dopiero później idą spać. Innymi słowy plan PROSTE zmienia się właściwie w plan PROPROSTE. Wielu dzieciom pasuje także poniższy plan dnia:

• 7:00 – P – Karmienie
• 7:30 – RO – Aktywność
• 9:00 lub 9:30 – S – Drzemka poranna
• 11:15 – P – Pierś lub butelka (przekąska)
• 11:30 – RO – Aktywność
• 13:00 – P – Obiad (pokarm stały)
• 13:30 – RO – Aktywność
• 14:00 lub 14:30 – S – Drzemka popołudniowa
• 16:00 – P – Pierś lub butelka (przekąska)
• 16:15 – RO – Aktywność
• 17:30 lub 18:00 – P – Kolacja (pokarm stały)
• 19:00 – RO – Kąpiel, rytuał wieczorny, pierś lub butelka, książeczka
• 19:30 lub 20:00 – S – Utulenie dziecka do spania
• 20:15 – TE – Czas wolny dla Ciebie

Po ukończeniu 9 miesięcy dziecko będzie w stanie wytrzymać nawet 5 godzin między posiłkami. Będzie zjadało ponadto 3 główne posiłki w ciągu dnia, tak jak pozostali członkowie rodziny, a pomiędzy nimi 2-krotnie będzie posilać się przekąską. Ponadto będzie mogło być aktywne ok. 3 godziny, a w wieku ok. 18 miesięcy przestawi się na jedną długą drzemkę po południu. Wówczas nie należy już przestrzegać ściśle planu PROSTE – bardziej prawdopodobny jest bowiem plan PROPROSTE – ale pamiętaj, że wciąż ważny jest stały plan dnia.

Wskazówka do planu dnia dziecka PROSTE – karmienie

Często problem z karmieniem dziecka rujnuje cały plan PROSTE, zwłaszcza sen w nocy. Tracy Hogg radzi, aby w ciągu dnia zwiększać ilości pożywienia przed godziną 23:00. Dzięki „tankowaniu do pełna” dziecko będzie mogło dłużej spać w nocy. Tankowanie do pełna jest również polecane podczas skoków wzrostu, gdy dziecko je więcej niż zwykle (trwają one 2-3 dni).

Na czym polega tankowanie do pełna? To metoda składająca się z dwóch części: karmienia cząstkowego (następuje w 2-godzinnych odstępach wczesnym wieczorem o 17 i 19 lub o 18 o 20), a także karmienia przez sen między 22 a 23. Karmienie przez sen powinno się rozumieć dosłownie: nie mówimy do dziecka, nie zapalamy światła. Jeśli dziecko się nie obudzi podczas takiego karmienia, będzie zrelaksowane i nie ma potrzeby, by je unosić i odbijać przed położeniem do łóżeczka. Obie strategie można wykorzystać już w pierwszych tygodniach po przywiezieniu dziecka do domu po porodzie, a karmienie przez sen nawet do 7-8 miesiąca.

Bibliografia

• T. Hogg, Zaklinaczka dzieci. Jak rozwiązywać problemy wychowawcze?, Helion 2005.
• T. Hogg, Język niemowląt, Świat Książki 2012.