Karmienie piersią – korzyści dla dziecka i matki
Naturalny pokarm mamy wypływający z piersi, jest niezwykle cenny dla prawidłowego rozwoju dziecka. Mimo że początki karmienia mogą być trudne, warto zawalczyć o laktację, aby dostarczyć Maluszkowi tego, co dla niego najlepsze.
Nie ulega wątpliwości, że karmienie piersią jest najzdrowszym sposobem karmienia noworodka. Mleko mamy zawiera m.in. substancje, które zwiększają odporność organizmu niemowlęcia oraz zapewniają mu prawidłowy rozwój. Mleko matki jest całkowicie dostosowane do potrzeb żywieniowych dziecka i co ciekawe, jego skład zmienia się wraz z rozwojem niemowlęcia. Na początku np. pojawia się siara (może się tworzyć już podczas ciąży), która jest istną bombą stymulującą rozwój i odporność dziecka (zawiera aż 250 substancji, a wśród nich przeciwciała, hormony, witaminy, minerały, naturalne czynniki wzrostu, regulatory odporności aminokwasy). Później (po kilku dniach) siara zmienia się we właściwego mleko (zmianie ulega zarówno skład, jak i konsystencja).
Ssanie mleka chroni m.in. jelita przed bakteriami, stymuluje prawidłowy rozwój mózgu i układu nerwowego, istotnie wspomaga układ odpornościowy. Ma ponadto wpływ na rozwój niektórych chorób w przyszłości – zmniejsza ryzyko cukrzycy, alergii, zawału serca czy celiakii. Dla mam karmiących również jest wiele korzyści. Kobiety karmiące piersią o wiele mniej odczuwają dolegliwości połogowe, a także mają mniejsze ryzyko wystąpienia raka piersi lub raka jajników.
Poniżej przedstawiamy korzyści płynące z karmienia piersią – zarówno dla dziecka, mamy, jak i dla… społeczeństwa! Zobaczcie.
1. Korzyści z karmienia piersią dla dziecka
Dzieci karmione piersią rzadziej zapadają na infekcje dróg oddechowych, biegunkę, posocznicę, martwicze zapalenie jelit, cukrzycę, otyłość, ziarnicę złośliwą, białaczkę limfatyczną, białaczkę szpikową, astmę, chłoniak nieziarniczy. Spada również ryzyko nagłej śmierci łóżeczkowej.
2. Korzyści z karmienia piersią dla mamy
Okazuje się, że kobiety, które karmią swoje dzieci piersią, o wiele rzadziej zapadają na depresję poporodową. Łatwiej jest im także zrzucić dodatkowe kilogramy po ciąży, gdyż codzienne karmienie oznacza wydatek kaloryczny średnio na poziomie 400-500 kcal.
Co ważne, karmiąc piersią zmniejszamy ryzyko wystąpienia niektórych poważnych chorób, takich jak nadciśnienie i choroby układu krążenia, osteoporoza, nowotwory (rak sutka, piersi lub jajnika).
3. Korzyści z karmienia piersią dla społeczeństwa
Dzieci karmione piersią są zdrowsze – a to oznacza zdrowsze społeczeństwo. Naukowcy z USA oszacowali, że jeśli 90% kobiet karmiło swoje dzieci tylko piersią przez min. 6 miesięcy życia, budżet państwowy zwiększyłby się o ok. 13 mld dolarów (oszczędności zostałyby poczynione na braku konieczności leczenia tych osób w przyszłości na schorzenia, których ryzyko zachorowania zmniejsza się, jeśli dziecko jest karmione piersią – np. cukrzyca czy nadciśnienie).
Oszacowano także, że rezygnacja matek z karmienia piersią kosztuje rocznie życie aż 823 tys. dzieci, 20 tys. matek, a także 300 mld dolarów.
Jak karmić piersią? Wybór odpowiedniej pozycji
Jak przystawić dziecko do karmienia? Ssanie jest dla dziecka bardzo naturalną czynnością, którą wykonuje już w łonie matki. Zdarza się jednak, że zarówno niemowlę, jak i jego mama, potrzebują nieco czasu do oswojenia się z nową dla nich obojga sytuacją.
Skuteczne karmienie piersią zaczyna się od prawidłowego przystawiania dziecka. Trzeba przede wszystkim przyjąć wygodną pozycję ciała: każda mama musi sobie sama wypracować – indywidualnie – pozycję jak najwygodniejszą dla siebie. Niektóre kobiety karmią swoje dzieci na leżąco, inne spod pachy, a jeszcze inne – klasycznie, półleżąco bądź krzyżowo.
Na początku – w pierwszym okresie po porodzie – poleca się karmić dziecko na leżąco (ponieważ mogą występować bóle i inne dolegliwości związane z połogiem – a dyskomfort i zmęczenie to częste przyczyny nieefektywnego karmienia). Karmienie na leżąco można przeprowadzić na 2 sposoby: na wznak lub na boku:
- karmienie na wznak – najczęściej jest wykorzystywane po cięciu cesarskim; kobieta leży na wznak z głową podpartą na wysokiej poduszce, a dziecko leży albo wzdłuż ciała matki, abo pod skosem ( i jest przytrzymywane ramieniem przez matkę od boku); w momencie, gdy buzia dziecka znajdzie się mniej więcej na wysokości brodawki, można rozpocząć karmienie;
- karmienie na boku – tego typu pozycję często wykorzystuje się po porodzie siłami natury, a później w karmieniach nocnych; należy położyć się na boku opierając jedno ramię na łóżku i podkładając pod głowę poduszkę; dziecko zwracamy twarzą i brzuchem do siebie, a główkę opieramy na swoim ramieniu; warto podłożyć sobie poduszkę ciążową między kolana i pod plecy – to świetnie zmniejsza napięcie mięśniowe i pomaga się rozluźnić.
Wiele kobiet poleca także pozycję krzyżową. Wówczas przytrzymujemy dziecko ręką z drugiej strony niż pierś i w tej pozycji główka dziecka jest przytrzymywana przez dłoń. Jest też pozycja klasyczna: układamy dziecko brzuszkiem do swojego brzucha, a główkę dziecka ustawiamy w zgięciu ręki. Dłonią przytrzymujemy pupę i podpieramy czymś nóżki dziecka.
Pozycja spod pachy natomiast polega na położeniu dziecka w taki sposób, by było ono przytulone swoim brzuchem do naszego boku. Nóżki układamy pod pachą, a dłonią podtrzymujemy główkę.
Podczas wyboru odpowiedniej pozycji do karmienia, warto ponadto kierować się poniższymi zasadami:
- dana pozycja nie powinna powodować u nas napięcia mięśni czy dyskomfortu – musi być wygodna,
- nasze ciało powinno być bardzo stabilne, plecy proste, stopy podparte,
- brzuszek dziecka musi przylegać do brzucha mamy,
- główka Maluszka, jego plecki oraz pośladki powinny tworzyć jedną linię,
- główka nie może być skręcona,
- dziecko powinno wyglądać na rozluźnione.
W obraniu odpowiedniej pozycji bardzo pomocne są różnego rodzaju poduszki czy specjalne rogale do karmienia – znacznie ułatwiają przytrzymywanie dziecka. Można oprzeć na nich np. łokcie i ramiona, aby mniej odczuwać ciężar niemowlęcia (jedno karmienie trwa od kilkunastu do nawet kilkudziesięciu minut).
Jak przystawiać dziecko do piersi?
W celu rozpoczęcia karmienia, najpierw chwytamy jedną pierś w literę C – 4 palce muszą przytrzymywać pierś od spodu, a kciuk powinien znajdować się na jej górze. Dzięki temu chwytowi możemy łatwo „sterować” sutkiem. Następnie główkę dziecka nieco odchylamy do tyłu (nosek musi znajdować się na wysokości brodawki), drażnimy wargę dziecka sutkiem i w ten sposób prowokujemy Maluszka, aby szeroko otworzył usta (to naturalny odruch). W momencie otwarcia ust szybko kierujemy brodawkę do podniebienia (to ważne!) delikatnie naciskając pierś, po czym nakładamy na nią całą buźkę dziecka. Po chwili niemowlę zacznie ssać.
Co wskazuje na to, że karmienie piersią wykonuję prawidłowo?
Skuteczne karmienie piersią oznacza, że dziecko zjada wystarczające ilości pokarmu, dzięki czemu wzrasta prawidłowo i ma zapewnione wszystkie składniki odżywcze. Najważniejszym kryterium do oceny, czy dziecko jest karmione prawidłowo, jest jego przyrost wagi, jednak już podczas karmienia możemy spróbować ocenić, czy aby na pewno przebiega ono tak, jak powinno. Są pewne wskazówki, dzięki którym można dokonać wstępnej oceny:
- podczas karmienia nie czujesz bólu brodawek i piersi,
- dziecko ma szeroko otwartą buzię,
- dolna warga dziecka jest wywinięta na zewnątrz,
- większość otoczki brodawki znajduje się w buzi dziecka (a nie tylko sama brodawka),
- nosek dziecka i jego broda stykają się z piersią,
- dziecko ssie powoli i słyszalne jest rytmiczne przełykanie,
- policzki dziecka są zaokrąglone (co oznacza, że są wypełnione mlekiem),
- mama odczuwa wypływanie pokarmu z piersi.
Są też inne wskazówki, które wyraźnie powiedzą nam, czy prawidłowo karmimy swoje dziecko piersią:
- do ok. 6 tygodnia życia noworodek oddaje ok. 3-4 papkowate stolce na dobę i moczy ok. 6-8 pieluszek dziennie,
- przybiera na wadze zgodnie ze wskazaniami dla swojego wieku, czyli:
- 26-30 g/dobę do 3. miesiąca życia,
- 18 g/dobę od 3 do 6. miesiąca życia,
- 14 g/dobę od 6 do 9. miesiąca życia,
- 9 g/dobę po ukończeniu 9. miesiąca życia.
Warto przy tym zauważyć, że dzieci karmione piersią mają nieco inne tempo wzrostu od dzieci, które są karmione mlekiem modyfikowanym. Początkowo noworodek może utracić ok. 7% pierwotnej masy ciała, ale zwykle po 2 tygodniach powraca do wagi urodzeniowej (o ile jest karmione prawidłowo). Dzieje się tak, ponieważ w pierwszych tygodniach życia dziecko traci wodę i wyczerpuje zmagazynowane wcześniej zapasy tłuszczu oraz glikogen w wątrobie.
Jak rozpoznać, że karmienie piersią jest nieefektywne?
Zdarza się, szczególnie na początku, że karmienie dziecka jest nieprawidłowe, co zwykle wiąże się z nieodpowiednim przystawianiem dziecka. Wówczas można zauważyć takie objawy, jak słyszalne mlaskanie i cmokanie podczas karmienia piersią czy odczuwanie bólu piersi lub brodawek. Z pozostałych objawów można wymienić to, że usta dziecka nie są szeroko otwarte, wargi nie są wywinięte na zewnątrz, w buzi dziecka nie znajduje się otoczka brodawki, jego policzki nie są wypełnione (tylko zapadnięte), po karmieniu brodawka jest wyraźnie spłaszczona. Po nieefektywnym karmieniu dziecko często płacze i jest rozdrażnione (także w trakcie).
Jeśli zauważysz powyższe objawy, prawdopodobnie problem leży w nieprawidłowym przystawianiu dziecka do piersi i wówczas warto skonsultować się z położną, która pokaże, jak przystawiać dziecko. Może to być też lekarz lub wykwalifikowany doradca laktacyjny.
Jak często karmić piersią noworodka i niemowlę?
Chyba każda przyszła mama zadaje sobie to pytanie: jak często powinna karmić swoje dziecko? Co ile godzin, jak często, jak długo? Jak poznać, czy dziecko się najadło lub czy jest przekarmiane? Obecnie zaleca się, aby w karmieniu piersią kierować się „żądaniem” dziecka – a więc stosować tzw. karmienie na żądanie. Przystawiamy wówczas dziecko zawsze wtedy, gdy się tego domaga.
Częstotliwość karmień w ciągu doby zależy także od wieku noworodka. Początkowo wymaganych jest nawet kilkanaście karmień w ciągu doby. Młode mamy mają wrażenie, że karmią niemal bez przerwy! I stąd bardzo często pojawiają się wątpliwości, czy aby na pewno dziecko się najada i nie jest głodne.
W pierwszej dobie po porodzie dziecko powinno się karmić dosłownie na każde żądanie. Od drugiej doby karmień powinny być od 8 do 12 na dobę, w tym minimum 2 karmienia w nocy. Najdłuższa przerwa między karmieniami w ciągu dnia wynosi zazwyczaj 3 godziny, a w ciągu nocy – 4 godziny. Jeśli między karmienia minęło za dużo czasu, albo karmimy rzadziej niż 8 razy na dobę, należy zachęcać dziecko do ssania piersi lub nawet wybudzać maluszka karmienie.
Jak poznać, że dziecko jest głodne? Wskazówkami mogą być takie odruchy, jak płacz, wkładanie rączek do buzi, ssanie paluszków, mlaskanie. Tych sygnałów nie wolno ignorować, ale należy obserwować uważnie swoje dziecko, aby z czasem nauczyć się rozpoznawania jego potrzeb (z czasem poznamy, czy dany płacz dziecka sygnalizuje porę karmienia czy też może oznacza zmęczenie). Należy uważać ponadto, aby karmienie piersią nie stało się swego rodzaju „uspokajaczem” – wówczas może dojść do tego, że dziecko będzie ssało pierś bardzo krótko (np. 5 minut) i bardzo często, przez co wypływający pokarm nie zapewni wszystkich składników odżywczych (pierwsze krople pokarmu są najmniej wartościowe – najważniejsze składniki wypływają na końcu).
Jak karmić piersią? Czas karmienia adekwatny do wieku
Wiele mam zadaje sobie również pytanie, ile powinno trwać każde karmienie dziecka. W tym miejscu są dwie szkoły. Jedna z nich zakłada, że to dziecko ustala czas karmienia (i to, czy je z jednej czy z obu piersi). U niektórych dzieci karmienie będzie trwało wówczas np. 10 minut, a u innych – nawet 30-40 minut.
Według drugiej szkoły, karmienie dziecka powinno trwać wyznaczony czas, dostosowany do jego wieku. I tak kolejno:
- przez pierwszy dzień karmienie trwa po 5 minut z każdej piersi (i występuje cały dzień na żądanie),
- w drugi dzień – ok. 10 minut z każdej piersi (co 2 godziny),
- trzeci – ok. 15 minut z każdej piersi (co 2 i pół godziny),
- następnie do ukończenia 6 tygodnia karmienie trwa łącznie 45 minut (co 2 i pół godziny w ciągu dnia i co 4 godziny w nocy),
- w okresie od 6 tygodni do 4 miesięcy – maksymalnie 30 minut (karmienia są co 3-3,5 godziny, a w nocy jest przerwa bez karmienia na 6-8 godzin),
- w wieku od 4 do 6 miesięcy karmienie trwa z kolei do 20 minut i występuje co 4 godziny (w nocy wytrzymuje bez jedzenia nawet 10 godzin),
- w wieku od 6 do 9 miesięcy, gdy dziecko ma już rozszerzaną dietę, karmienie trwa ok. 10 minut i występuje pomiędzy posiłkami (na zmianę posiłek/karmienie/posiłek/karmienie itd.) - w ciągu doby są ok. 4 karmienia.
Do jakiego wieku karmić dziecko piersią?
Bardzo istotne jest także to, jak długo (do jakiego wieku) powinno trwać karmienie piersią. WHO zaleca, aby karmić dziecko wyłącznie piersią przez co najmniej pierwszych 6 miesięcy życia. Wówczas nie trzeba dopajać dziecka wodą czy sztucznym mlekiem. Zaleca się także kontynuowanie karmienia piersią nawet do 2. roku życia, gdyż już są wprowadzone pokarmy stałe.
Co zrobić, jeśli występuje kryzys laktacyjny?
Niekiedy różne próby i starania nie dają efektu i występuje problem z karmieniem dziecka. Często przyczyną jest wówczas laktacja – wydziela się za mało mleka i mamy do czynienia z kryzysem laktacyjnym. Zazwyczaj taki kryzys trwa ok. 2 dni i wówczas czujemy, że piersi są miękkie i puste, a dziecko jest rozdrażnione podczas karmienia (ponieważ z piersi nie wypływa wystarczająca ilość pokarmu). Kryzys laktacyjny zwykle pojawia się ok. 3 tygodni po porodzie, a przyczyną są najczęściej nagłe skoki rozwojowe dziecka (dziecko ma większe zapotrzebowanie na pokarm, a nasz organizm musi mieć chwilę na to, aby zwiększyć produkcję mleka). Zanik pokarmu może ponadto być spowodowany stresem, zmęczeniem czy też nieregularnymi karmieniami dziecka. Należy wówczas pobudzać brodawkę i przystawiać dziecko do piersi. Warto także skorzystać z pomocy doradcy laktacyjnego albo położnej, aby prawidłowo wybudzić laktację.
Co powinno się jeść podczas karmienia piersią?
Sposób żywienia kobiety nie wpływa znacząco na wartość odżywczą mleka czy jego ilość – może nieznacznie modyfikować jedynie zawartość niektórych składników, takich jak DHA, witamin z grupy B, jodu czy witaminy D. Z tego powodu kobieta karmiąca powinna dbać o zdrową, zbilansowaną dietę. Nie zaleca się, aby profilaktycznie eliminować jakieś produkty. Sugeruje się natomiast, aby spożywać 4-5 posiłków dziennie i dbać o to, aby znalazły się w nich duże ilości warzyw i owoców. Kilka razy dziennie warto spożywać produkty pełnoziarniste i wypijać 2 szklanki mleka (lub spożywać przetwory mleczne). Należy ponadto spożywać ryby, nasiona roślin strączkowych i jaja, ograniczając jednocześnie spożycie mięsa – zwłaszcza czerwonego.
W diecie warto wyeliminować lub mocno ograniczyć cukier i sól. Istotny jest też sposób przygotowywania pokarmów: rekomenduje się gotowanie, gotowanie na parze i pieczenie, zamiast smażenia. I ostatnie zalecenie to dbanie o nawodnienie organizmu – powinno się wypijać ok. 2-3 litrów wody dziennie.
Dobierając dla siebie sposób odżywiania, warto również zwrócić uwagę na kaloryczność. Przez pierwsze pół roku karmienia powinno się dostarczać dziennie więcej o 500 kcal niż normalnie, a przez kolejne pół roku – ok. 400 kcal.
Poza odpowiednią dietą, warto stosować dodatkową suplementację dedykowaną kobietom karmiącym piersią. W suplemencie powinny znaleźć się kwasy DHA (ilość co najmniej 200 mg na dobę, a jeśli spożywamy mało ryb – 400-600 mg na dobę), jod (ok. 150 µg/dobę) oraz witaminę D (800-1000 IU/dobę).
Jak karmić piersią? Wytyczne medycznych towarzystw i organizacji
Na koniec przedstawimy wytyczne różnych organizacji i towarzystw medycznych, dotyczące karmienia piersią. Warto je poznać, aby wybrać najlepszą dla siebie i swojego dziecka drogę.
1. Wytyczne WHO w sprawie karmienia piersią
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, aby karmić dziecko wyłącznie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia, a później powoli rozszerzać dietę o inną żywność, nie zaprzestając karmienia piersią nawet do 2 roku życia (mleko mamy nadal może stanowić podstawę żywienia i zajmować nawet 40% diety dziecka do ukończenia 2 roku życia). WHO zaleca ponadto przystawianie dziecka do piersi już w ciągu pierwszej godziny po porodzie, wykonywanie karmień na żądanie, a także unikanie karmienia butelką czy stosowania smoczka.
2. Wytyczne APP w sprawie karmienia piersią
Amerykańska Akademia Pediatrii również zaleca wyłączne karmienie piersią do ukończenia 6 miesiąca życia, a także kontynuację karmienia podczas wprowadzania pokarmów uzupełniających, z tym że kontynuację zaleca się przynajmniej do 1. roku życia (lub dłużej, jeśli chce tego matka i dziecko). Zaleca się ponadto kontakt skóra do skóry do zakończenia pierwszego karmienia piersią, niedopajanie dziecka wodą, glukozą czy sztucznym mlekiem bez medycznie uzasadnionego powodu, podawanie smoczka nie wcześniej niż w 3-4 tygodniu życia, stabilizację laktacji, monitorowanie wzrastania dziecka według siatki centylowej.
3. Wytyczne ESPGHAN w sprawie karmienia piersią
Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci także zaleca karmić wyłącznie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia i kontynuować karmienie podczas wprowadzania pokarmów uzupełniających. Nie wskazuje jednak, jak długo ta kontynuacja powinna trwać.
Bibliografia
- M. Nehring-Gugulska, M. Żukowska-Rubik, A. Pietkiewicz, Karmienie piersią w teorii i praktyce, wyd. Medycyna Praktyczna, 2012.
- G. Rapley, T. Murkett, Po prostu piersią, wyd. Mamania 2015.
- T. Hogg, Zaklinaczka dzieci, wyd. Helion, 2005.
