Łojotokowe zapalenie skóry u dzieci – jak rozpoznać i leczyć ŁZS?

Co to jest łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS)?

Łojotokowe zapalenie skóry to choroba objawiająca się m.in. rumieniowo-złuszczającymi się zmianami skórnymi pokrytymi łuską o kolorze żółtawym. U dzieci zwykle rozwija się w okresie noworodkowym i niemowlęcym – najczęściej w ciągu pierwszych tygodni życia między 2. a 10. tygodniem. Przyjmuje wówczas formę ciemieniuchy.

ŁZS to jedna z najpowszechniejszych chorób skóry na całym świecie i dotyka nie tylko niemowląt – mogą na nią chorować także osoby dorosłe. W przypadku dzieci pojawiają się łuszczące wykwity na rumieniowym podłożu i zwykle występują w obszarach ciała, które posiadają dużą liczbę gruczołów łojowych. Z tego względu objawy ŁZS z reguły są widoczne na skórze głowy, twarzy, pod pieluszką, w małżowinach usznych, na szyi i klatce piersiowej.

Przyczyny zmian łojotokowych u dzieci

Skąd biorą się zmiany łojotokowe u dzieci? Niestety mechanizm ich powstawania nie jest nam do końca znany. Eksperci sądzą, że jedną z przyczyn może być nadmierne gromadzenie się łoju wytwarzanego zgodnie z funkcjonowaniem gospodarki hormonalnej. W przypadku niemowląt na pracę gospodarki hormonalnej, a więc i na pracę gruczołów łojowych, mocno wpływają hormony matki w postaci androgenów (przechodzą one do organizmu dziecka drogą łożyskową w okresie ciąży, a po narodzinach poprzez karmienie piersią). Z tego powodu w późniejszych okresach życia łojotokowe zapalenie skóry występuje rzadko i ponowne objawy mogą wystąpić np. dopiero w okresie pokwitania, gdy dochodzi do zmian stężeń hormonów w dojrzewającym organizmie.

Innym z prawdopodobnych czynników rozwoju łojotokowego zapalenia skóry u dzieci jest drożdżak Pityrosporum ovale (Malassezia furfur) lub Candida – przy czym w przypadku niemowląt dane nie są jednoznaczne. Z dostępnych badań wynika natomiast, że grzyby te przyczyniają się często do rozwoju choroby u osób dorosłych.

Łojotokowe zapalenie skóry u niemowląt i małych dzieci wiąże się ponadto z niedojrzałością skóry. Dopiero ok. 3. roku życia skóra dziecka nabiera pełnej odporności, sprawności czynnościowej oraz sprawności strukturalnej. Do tego momentu jest cienka, bariera naskórka jest wysoko przepuszczalna i podatna na działanie niekorzystnych czynników zewnętrznych, takich jak drobnoustroje, zanieczyszczenia, hormony.

Jak choroba rozwija się w praktyce? Nieprawidłowa praca gruczołów łojowych powoduje produkcję zbyt dużych ilości łoju. Sebum zaczyna się zatem gromadzić w organizmie, przez co dochodzi do rozwoju czerwonych, swędzących plam na skórze (na twarzy, w okolicy pieluszkowej, na brzuszku, główce, rączkach), a kolejnym etapem może być tworzenie się żółtawych i białawych łusek.

Co warto wiedzieć o ŁZS u niemowląt?

Łojotokowe zapalenie skóry u niemowląt to problem, który niestety może nawracać. Najczęściej występuje w tej grupie wiekowej jako ciemieniucha – wówczas zapalenie skóry pojawia się na owłosionej skórze głowy w okolicy ciemienia, a niekiedy także na brwiach. Przyczyny ŁZS u niemowląt mogą być różne, ale zwykle związane są z nieprawidłową pracą gruczołów łojowych. To przez na skórze Maluszka pojawiają się białawe lub żółtawe łuski oraz czerwone, swędzące „placki”.

Istotne jest, aby nie lekceważyć zmian, ponieważ bez odpowiedniej pielęgnacji i leczenia może dojść do zaostrzenia schorzenia, czemu będzie towarzyszyć stan zapalny i wysięk ze zmian skórnych. Niezbędne jest zastosowanie odpowiedniej pielęgnacji, a niekiedy nawet kuracji antybiotykowej. Ponadto łojotokowe zapalenie skóry ma charakter nawracający, dlatego warto dowiedzieć się nieco więcej na temat tego, jak postępować na poszczególnych etapach choroby – o czym piszę w dalszej części artykułu.

Łojotokowe zapalenie skóry u dziecka – objawy

Charakterystyczne objawy dla łojotokowego zapalenia skóry są następujące:

• tłuste, szarożółte łuski i strupy, które mocno przylegają do skóry,

• zmianom może towarzyszyć wysięk i rumień,

• początkowo zmiany mają charakter rumienia (czerwonych plam na skórze) powodującego łagodny świąd,

• zmiany zwykle lokalizują się na owłosionej skórze głowy w postaci ciemieniuchy,

• zmiany mogą stopniowo się rozszerzać i obejmować np. czoło, małżowiny uszne, szyję, policzki, a nawet klatkę piersiową i ręce,

• na zgięciach łokci i kolan mogą być widoczne pęknięcia i sączące się zmiany,

• świąd jest łagodny,

• po kilku tygodniach lub miesiącach zmiany mogą nawet samoistnie zniknąć, bez śladu.

Stan zapalny i powstawanie sączących się ranek może sprzyjać nadkażeniom bakteryjnym i grzybiczym – takiego stanu nie powinno się zatem bagatelizować, a najlepiej jemu zapobiegać, wdrażając odpowiednią pielęgnację i leczenie już przy pierwszych objawach choroby.

Jak wygląda łojotokowe zapalenie skóry u niemowlaka?

Łojotokowe zapalenie skóry u niemowlaka zwykle można rozpoznać, gdy powstanie ciemieniucha na skórze głowy w postaci żółtych, tłustych łusek. Ciemieniucha tworzy się w wyniku nadmiernej produkcji sebum, które następnie zasycha i skleja się razem ze złuszczonym naskórkiem, przypominając łuski/płatki.

Ciemieniucha jest, wbrew pozorom, najłagodniejszym objawem ŁZS u dziecka – niemowlę niemal jej nie odczuwa. Większe dolegliwości powodują zmiany na innych częściach ciała, przy czym nadal nie są one na tyle swędzące czy pieczące, jak w przebiegu atopowego zapalenia skóry (AZS). To podstawowa różnica pozwalająca odróżnić ŁZS od AZS i innych dermatoz charakterystycznych dla wieku niemowlęcego.

Z czym można pomylić łojotokowe zapalenie skóry?

Łojotokowe zapalenie skóry można pomylić m.in. z atopowym zapaleniem skóry (AZS), pieluszkowym zapaleniem skóry, łuszczycą, chorobą Leinera oraz z histiocytozą X. Ponieważ rozpoznanie jest dość trudne, konieczna jest konsultacja ze specjalistą, m.in. dermatologiem i alergologiem.

Łojotokowe zapalenie skóry a atopowe zapalenie skóry

Najczęściej łojotokowe zapalenie skóry mylone jest u niemowląt z atopowym zapaleniem skóry. Obie dermatozy dają objawy już w pierwszych miesiącach życia dziecka i obie charakteryzują się powstawaniem zapalnych, łuszczących się plam na skórze. Istnieje wiele podobieństw, jednak jest też kilka objawów, które pozwalają nam na rozróżnienie ŁZS od AZS. Istotne jest dokonanie takiego rozróżnienia, ponieważ od diagnozy zależy leczenie i skuteczność terapii. Jak zatem odróżnić obie dermatozy? Poniżej wskazówki:

• łojotokowe zapalenie skóry występuje zwykle w pierwszych 3. miesiącach życia i objawia się czerwonymi plamami pokrytymi grubą łuską, przy czym zmianom nie towarzyszy uporczywy świąd czy suchość skóry – dziecko nie odczuwa zbyt dużego dyskomfortu. Choroba ponadto zanika zwykle przed 1. rokiem życia, ale możliwe są nawroty w późniejszych okresach;

• atopowe zapalenie skóry u niemowlaka zazwyczaj rozwija się po ukończeniu 3. miesiąca życia i objawia się suchą skórą oraz drobnopłatowymi, białymi łuskami. Zmiany powodują uporczywy świąd, który nasila się wieczorami i w nocy. Choroba ma okresy remisji i zaostrzania się objawów, nawet jeśli wydaje nam się, że została w pewnym momencie całkowicie wyleczona. Niestety, atopowe zapalenie skóry to choroba przewlekła i nawracająca. Niektóre dzieci wyrastają z AZS, ale nie dochodzi do tego z reguły szybciej niż w okolicach 3. roku życia.

Co robić, jeśli podejrzewamy u dziecka ŁZS?

Jeśli zauważymy u dziecka pierwsze objawy łojotokowego zapalenia skóry, m.in. zmiany na owłosionej skórze głowy, zaleca się rozpoczęcie wyczesywania łusek z pomocą miękkiej, przeznaczonej dla niemowląt szczoteczki. Przed wyczesywaniem ciemieniuchy powinno się zastosować środek zmiękczający łuskę, np. specjalny preparat na ciemieniuchę, oliwkę lub oliwę z oliwek. W razie rozwoju zmian i powstania stanu zapalnego, a zwłaszcza jeśli zmiany zaczną mieć charakter sączący, konieczna jest konsultacja z pediatrą i dermatologiem.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Rozpoznanie łojotokowego zapalenia skóry u dziecka zwykle jest dość trudne, jeśli np. zmiany pojawiają się poza skórą głowy. Wówczas konieczna jest diagnostyka różnicowa m.in. z atopowym zapaleniem skóry i innymi dermatozami. Lekarz bada zatem charakter zmian, zbiera wywiad rodzinny (atopowe zapalenie skóry ma bowiem podłoże genetyczne, a w przypadku ŁZS nie stwierdzono jak na razie takiej przyczyny), wypytuje rodziców o skłonność dziecka do alergii (np. czy występuje alergia na białko mleka krowiego lub jest takie podejrzenie. Bierze pod uwagę także inne symptomy, jak np. dolegliwości układu pokarmowego – te mogą wskazywać, że dziecku nie dolega jednak ŁZS, ale inny problem dermatologiczny. Po postawieniu diagnozy, lekarz zaleci stosowanie specjalistycznych preparatów do codziennej pielęgnacji oraz w razie zaostrzenia objawów choroby.

Leczenie łojotokowego zapalenia skóry

Jeśli ŁZS występuje głównie w postaci ciemieniuchy, konieczne jest systematyczne usuwanie łusek i strupów z użyciem specjalnych preparatów miejscowych. Środki te zawierają zwykle kwas salicylowy, siarczek selenu, mocznik, a także pirytionian cynku. Preparaty są dostępne w postaci oliwek, płynów, szamponów, kremów lub sprayów. Można także zastosować krem i szampon zawierający 2% ketokonazolu na zalecenie lekarza. Innym sposobem jest zmiękczanie łusek za pomocą oliwki dla niemowląt lub oliwy z oliwek, a następnie (po odczekaniu ok. 30 minut) wyczesanie łusek i umycie głowy szamponem na ciemieniuchę.

Jeśli zmiany zostały dotknięte nadkażeniem bakteryjnym lub grzybiczym, konieczne jest zastosowanie środków miejscowych zwalczających drobnoustroje. To również kremy lub maści, zawierające jednak substancje bakterio- i/lub grzybobójcze. W razie nasilonych objawów zapalnych, rumienia oraz swędzenia, niekiedy lekarz zaleca stosowanie glikokortykosteroidów.

Co jeszcze stosuje się na łojotokowe zapalenie skóry? Dobre działanie na usuwanie zmian i zapobieganie nawrotom mają poniższe składniki:

• oleje roślinne – przyspieszają regenerację skóry i zmiękczają łuski,

• gliceryna – wiąże wodę, przez co zwiększa poziom nawilżenia w skórze,

• pantenol – łagodzi i koi podrażnioną skórę oraz zmniejsza stany zapalne,

• witamina E – przyspiesza regenerację skóry.

Jakie kosmetyki stosować na łojotokowe zapalenie skóry u niemowląt?

Co stosować na łojotokowe zapalenie skóry u niemowlaka? Jakie kosmetyki zacząć używać, aby zmniejszyć objawy? Warto wybierać przede wszystkim delikatne produkty przeznaczone do skóry wrażliwej, podatnej na podrażnienia, zawierające m.in. witaminę E, która przyspiesza gojenie się ran i procesy regeneracji naskórka. Dobrze, aby w składzie produktu znalazł się pantenol, którego zadaniem jest m.in. łagodzenie stanów zapalnych i przeciwdziałanie świądowi. Polecanymi składnikami są także substancje nawilżające (np. kwas mlekowy), mocznik, alantoina (ta stymuluje produkcję nowych komórek). W przypadku zaostrzenia choroby, może być konieczna maść przeciwbakteryjna lub przeciwgrzybicza, a nawet leki sterydowe – o tym powinien zdecydować dermatolog.

Co jeszcze stosować na łojotokowe zapalenie skóry u niemowlaka? Dużą rolę odgrywają preparaty służące do zmiękczania łuski – łatwiej będzie ją bowiem wyczesać bez uszkodzenia skóry. Nie powinno się bowiem zdrapywać łuski, bo łatwo jest uszkodzić delikatną łuskę niemowlaka i doprowadzić do bólu oraz nadkażenia bakteryjnego bądź grzybiczego.

Stosowanie tego typu produktów w sposób systematyczny i zgodny z zaleceniami dermatologa, pozwoli z pewnością na wyciszenie choroby, a nawet zapobieganie jej nawrotom. Istotna jest codzienna, staranna pielęgnacja z użyciem dedykowanych produktów, krótka kąpiel i tuż po niej aplikacja specjalnego kosmetyku, który zapobiegnie utracie wody ze skóry. Ważne jest też nieprzegrzewanie dziecka, wietrzenie pomieszczeń i stosowanie kremów z filtrem UV w przypadku dużego nasłonecznienia (promieniowanie UV może zaostrzać objawy ŁZS).

Codzienna pielęgnacja skóry dziecka z ŁZS

Łojotokowe zapalenie skóry można skutecznie wyciszać i kontrolować dzięki odpowiedniej pielęgnacji w domu – a ta powinna być dostosowana do aktualnej kondycji skóry. Stosuje się np. preparaty z tlenkiem cynku (ale nie powinno się ich aplikować zbyt często, maksymalnie 1-2 razy dziennie), który wysusza zmiany skórne i zmniejsza stany zapalne. Istotne jest jednak, aby nie doprowadzić do nadmiernego wysuszenia skóry, dlatego między aplikacjami takim preparatem, powinno się dodatkowo nawilżać i natłuszczać skórę oraz zmiany chorobowe preparatem zawierającym np. mocznik czy D-pantenol. Jeśli natomiast naskórek jest uszkodzony, konieczne jest odkażanie i dokładne osuszanie. Poleca się stosowanie kosmetyków zawierających np. oktenidynę, która ma działanie zarówno przeciwbakteryjne, jak i przeciwgrzybicze.

Jaka dieta przy łojotokowym zapaleniu skóry?

Poza codzienną pielęgnacją skóry dotkniętej łojotokowym zapaleniem, duże znaczenie ma dieta. Badania dowodzą bowiem, że odpowiednia, zdrowa dieta, pozwala skutecznie zapobiegać nawracaniu choroby. Aby uniknąć zaostrzenia objawów i nawrotu ŁZS, warto wyeliminować z jadłospisu dziecka ostre przyprawy i potrawy smażone – te zwiększają produkcję sebum i powodują bardziej nasilony przebieg choroby. Dieta powinna być natomiast bogata w świeże warzywa i owoce zawierające witaminę A, B, C oraz E – witaminy te wspomagają bowiem usuwanie wolnych rodników i wzmacniają funkcje ochronne skóry. Istotne jest również spożywanie ryb, nasion oraz orzechów zawierających cynk – składnik ten jest bowiem bardzo potrzebny w walce z różnego rodzaju problemami skórnymi. Dobry wpływ na leczenie ŁZS będą miały ponadto oleje roślinne jako źródła zdrowych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, a także produkty zbożowe, rośliny strączkowe oraz nabiał (to bogate źródła witamin z grupy B niezwykle ważnych dla zdrowia skóry). Poza dostarczaniem wymienionych składników, istotne jest dbanie o odpowiednie nawodnienie, co zapewni nawilżenie skórze dziecka.

FAQ

Poniżej przedstawiam kilka nurtujących pytań i odpowiedzi ekspertów na temat łojotokowego zapalenia skóry.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie ŁZS?

Jeśli odpowiednio szybko wdrożymy dostosowane do potrzeb skóry dziecka postępowanie, łojotokowe zapalenie skóry może zniknąć nawet w ciągu kilku tygodni. Najczęściej ŁZS trwa maksymalnie do 1. roku życia, natomiast ma tendencję do nawracania w okresie dojrzewania i u osób dorosłych – wymaga wówczas stałej pielęgnacji.

Czy należy coś robić po wyleczeniu zmian skórnych?

Jeśli u dziecka zdiagnozowano łojotokowe zapalenie skóry i wdrożona kuracja okazała się skuteczna (zmiany zniknęły), zaleca się uważne obserwowanie skóry niemowlaka i łagodną pielęgnację z zastosowaniem preparatów przeznaczonych do skóry skłonnej do dermatoz.

Czy można uniknąć łojotokowego zapalenia skóry?

Niestety, nie ma żadnych metod, które zagwarantują nam, że łojotokowe zapalenie skóry się nie rozwinie. Możemy jedynie zmniejszać ryzyko i zapobiegać rozwojowi ciężkiej postaci tej choroby poprzez odpowiednią pielęgnację.

Bibliografia

• Brzezińska-Wcisło L, Wcisło-Dziadecka D, Lis-Święty A, Trzmiel D: Łupież i łojotokowe zapalenie owłosionej skóry głowy-patogeneza, obraz kliniczny oraz aspekty terapeutyczne. Post Dermatol Alergol 2007; 2: 59-64.

• Brzezińska-Wcisło L: Co nowego w etiopatogenezie i leczeniu łojotokowego zapalenia skóry. Post Dermatol Alergol 2005; 1: 10-13.

• Kołodziej T, Białynicki-Birula R: Cyklopiroks w leczeniu łojotokowego zapalenia skóry. Mikol Lek 2004; 11: 329-332.

• Baran E, Szepietowski J, Maleszka R et al.: Łojotokowe zapalenie skóry i łupież: konsensus postępowania terapeutycznego. Wytyczne rekomendowane przez Polskie Towarzystwo Dermatologiczne. Dermatol Klin 2006; 8: 229-234.