USG w ciąży – kalendarz badań, co wykrywa USG, jak czytać wyniki

Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące USG w ciąży

Według najnowszych zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, podczas ciąży należy wykonać 3 badania USG – mowa o ciąży prawidłowej. Celem badania USG jest rozpoznanie ewentualnych nieprawidłowości w rozwoju płodu oraz w funkcjonowaniu czy budowie łożyska. Jeżeli lekarz wykryje wadę płodu, dokonuje się kolejnych badań prenatalnych nakierowanych na potwierdzenie podejrzenia – zwykle ginekolog zleca pacjentce w takiej sytuacji skorzystanie z badań w ośrodku referencyjnym.

Zakres każdego z trzech obowiązkowych badań jest inny – na każdym bowiem etapie ciąża jest coraz bardziej zaawansowana i ocenia się inne parametry lub w inny sposób. Poza tym wykonuje się również inne badania w ciąży – zobacz kalendarz.

USG w ciąży NIE szkodzi

W Internecie pojawia się wiele pseudonaukowych informacji, że USG w ciąży może szkodzić dziecku, m.in. powodować autyzm czy uszkadzać DNA. Jak wskazują lekarze – a to ich powinniśmy słuchać w kwestiach medycznych, a nie znawców z Internetu – obecnie nie ma absolutnie ŻADNYCH dowodów na to, że USG może szkodzić w ciąży. Ba! Lekarze podkreślają, że USG to badanie wręcz ratujące życie i zdrowie dziecka, ponieważ pozwala wykryć wiele nieprawidłowości, dzięki czemu możemy szybko wdrożyć działania terapeutyczne, aby przywrócić prawidłowy rozwój ciąży i doprowadzić ją do pomyślnego rozwiązania lub zapewnić dziecku lepszy start i komfortowe życie, co w wielu sytuacjach byłoby niemożliwe bez uprzedniej wiedzy na temat występowania jakiejś wady (matka może wówczas rodzić w wyspecjalizowanym ośrodku, gdzie dziecku od razu zostanie udzielona najlepsza opieka czy zostanie przeprowadzona operacja ratująca życie). Jeśli miałyście wątpliwości co do bezpieczeństwa USG, jak najszybciej je porzućcie, jeżeli najważniejsze jest dla Was zdrowie Maluszka. Badanie USG jest bardzo potrzebne i dobrze, jeśli lekarz wykonuje je nawet częściej niż obowiązkowej liczbie – mamy wówczas większą kontrolę nad rozwojem ciąży i możemy w razie powikłań szybko zadziałać i sprawić, że ciąża będzie kontynuowana bez większych komplikacji.

Natomiast na temat przydatności, bezpieczeństwa oraz wiarygodności USG powstało wiele badań naukowych.

Kiedy zaleca się wykonanie badania USG w ciąży?

Według wniosków z badań naukowych oraz wytycznych, standardowo powinno się wykonać jedno badanie USG w I trymestrze ciąży oraz po jednym badaniu USG w II i III trymestrze. W Polsce standardy badań położniczych opracowuje Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, które wskazuje na konieczność wykonania badań ultrasonograficznych przesiewowych w:

• 11-14. tygodniu ciąży,

• 20. tygodniu ciąży (plus/minus 2 tygodnie),

• 30. tygodniu ciąży (plus/minus 2 tygodnie).

Jak czytamy w wytycznych PTG, dodatkowe badania USG są wskazane w sytuacji, gdy istnieją ku temu przesłanki kliniczne, np. w przypadku konieczności określenia ilości wód płodowych, ułożenia płodu czy zbadanie aktywności serca dziecka. Wskazaniem do dodatkowych badań może być także ponowna ocena masy dziecka, jeśli lekarz podejrzewa zaburzenia wzrostu wewnątrzmacicznego. Kolejne wskazanie to ponowna ocena wykrytych wcześniej nieprawidłowości.

Specjalistyczne badania USG – w przypadku wykrycia nieprawidłowości

Jeśli w dokonanych badaniach zauważono nieprawidłowości, konieczne jest wykonanie badań specjalistycznych w celu lepszej oceny budowy anatomicznej płodu oraz jego fizjologii. Badania specjalistyczne, które wykorzystują USG, to:

• badanie dopplerowskie,

• badanie echokardiograficzne (echo serca dziecka),

• badanie biofizycznego profilu płodu.

Badanie dopplerowskie jest badaniem wykorzystującym USG. Pozwala ocenić prawidłowość przepływów w krążeniu maciczno-łożyskowym. Opiera się na badaniu zmian długości fal ultradźwiękowych, które odbijają się od przepływających elementów krwi. Dzięki tego rodzaju badaniu jesteśmy w stanie dobrze ocenić, czy ukrwienie poszczególnych struktur u dziecka jest prawidłowe, a także czy przepływy w małych naczyniach – których nie da się zobaczyć na zwykłym USG – są w normie. Podczas badania lekarz ocenia m.in. tętnicę maciczną, pępowinową, krążenie mózgowe, płodowe krążenie żylne, tętnic nerkowych oraz naczyń trzewnych. Pozwala także na ocenę łożyska oraz sznura pępowinowego.

Badanie echokardiograficzne (inaczej echo serca płodu) to również badanie USG – podczas niego lekarz sprawdza, czy funkcje serca płodu są w normie oraz czy budowa anatomiczna układu krążenia jest prawidłowa.

Ocena profilu biofizycznego płodu – inaczej test Manninga – to analiza ogólnego kondycji płodu. Badanie trwa ok. 1 godzinę. Wykonuje się podczas niego test niestresowy – to zapis kardiograficzny KTG oraz USG, podczas którego lekarz dokonuje oceny pięciu parametrów biofizycznych dziecka, takich jak:

• tętno,

• ruchy ciała,

• ruchy oddechowe,

• napięcie mięśni,

• ilość wód płodowych.

Kalendarz badań USG w ciąży – co wykrywają poszczególne badania?

Poniżej omówię badania USG w ciąży, która przebiega prawidłowo. Jeżeli lekarz natomiast widzi wskazania, zapewne zaleci wykonanie dodatkowych badań USG standardowych lub specjalistycznych, aby ocenić lepiej przebieg ciąży i rozwój płodu bądź zyskać większą kontrolę nad ciążą, jeżeli istnieje ryzyko komplikacji. Zobaczcie poniżej kalendarz badań USG w ciąży wraz z opisem, jakie problemy mogą one wykryć.

1. Badanie USG przed 10. tygodniem ciąży

Badanie USG przed 10. tygodniem ma na celu potwierdzenie zapłodnienia. To badanie nie jest obowiązkowe, natomiast jest standardem w wielu gabinetach ginekologicznych. Badanie na tym etapie jest ponadto rekomendowane przez Sekcję Ultrasonografii Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. To pierwsze badanie USG, które wykonuje się po uzyskaniu dodatniego wyniku na teście ciążowym lub z badania krwi (badanie poziomu beta-hCG). Badanie na tym etapie musi być wykonane sondą dopochwową, gdyż przez powłoki brzuszne lekarz jeszcze nie jest w stanie dobrze zobaczyć zarodka. Należy zatem wcześniej opróżnić pęcherz. Co dokładnie lekarz ocenia podczas badania USG przed 10. tygodniem ciąży? Brane są po uwagę następujące parametry:

• potwierdzenie występowania ciąży,

• określenie lokalizacji ciąży (wykluczenie ciąży pozamacicznej – taka musi zostać usunięta, ponieważ stanowi poważne zagrożenie dla życia kobiety),

• obecność pęcherzyka płodowego (pomiar, lokalizacja, liczba pęcherzyków i ich kształt),

• obecność zarodka (pomiar długości, czynność serca, liczba zarodków, owodni i kosmówek),

• pęcherzyk żółtkowy (czy występuje, sprawdzenie ew. nieprawidłowości),

• macica i szyjka macicy – ocena kształtu, budowy, występowania ewentualnych mięśniaków, a także ocena lokalizacji, wielkości i budowy przydatków.

2. Badanie USG między 11-14. tygodniem ciąży (badanie USG I trymestru)

To pierwsze obowiązkowe badanie USG – powinno się je wykonać od 11. tygodnia ciąży do 13. tygodnia i 6. dni. Do wykonania badania konieczna jest odpowiednia długość ciemieniowo-siedzeniowa płodu mieszcząca się między 45 a 84 mm. Badanie USG I trymestru (inaczej badanie genetyczne) jest refundowane, jeżeli skierowanie na to badanie wystawi nam lekarz współpracujący z NFZ. Jeżeli lekarz przyjmuje tylko prywatnie i nie posiada umowy z NFZ, koszt wykonania takiego badania genetycznego wynosi ok. 250 zł. Badanie USG I trymestru ma na celu:

• ocenić czynność serca płodu,

• ocenić wiek ciążowy na podstawie biometrycznych parametrów płodu,

• określić liczbę pęcherzyków ciążowych, owodni, a także kosmówek,

• dokonać pomiaru długości ciemieniowo-siedzeniowej (CRL – od czubka głowy do końca tułowia),

• dokonać pomiaru dwuciemieniowego głowy (BPD – szerokość głowy od ciemienia do ciemienia),

• dokonać oceny budowy anatomicznej płodu, zwracając uwagę na budowę oraz zawartość czaszki, budowę żołądka i powłok brzusznych, budowę pęcherza moczowego, budowę kręgosłupa, budowę kończyn płodu, lokalizację serca,

• dokonać oceny przezierności karkowej (NT) oraz kości nosowej (NB),

• dokonać oceny ruchów dziecka,

• dokonać oceny kosmówki,

• dokonać oceny kształtu, budowy oraz rozmiarów macicy i parametrów przydatków (wielkość, budowa, lokalizacja).

Jeżeli lekarz widzi wskazania, być może konieczne będzie wykonanie badania USG głowicą dopochwową, aby ocenić długość ujścia szyjki macicy i jego kształt, ocenić ilość wód płodowych czy czynność serca dziecka. Jeżeli wyniki z tych badań są nieprawidłowe lub nie pozwalają na dokładną ocenę prawidłowości ciąży, jest to wskazanie do poszerzenia diagnostyki o kolejne badania – najlepiej w ośrodku referencyjnym, m.in. o testy z krwi matki.

Co wykrywa USG I trymestru inne rekomendowane badania na tym etapie? Badanie USG oraz badanie próbek krwi matki (białko PAPP-A i beta-hCG – tzw. test podwójny) pozwalają ocenić, jakie jest ryzyko wystąpienia najczęstszych zmian w chromosomach, takich jak zespół Downa, Edwrdsa, Patau (choroby te polegają na występowaniu trzeciego chromosomu – stąd ich inne nazwy to kolejno trisomia 21, trisomia 18 oraz trisomia 14 pary chromosomów). Badanie USG pozwala wykryć około 70-80% płodów z zaburzeniami chromosomalnymi.

3. Badanie USG między 18-23. tygodniem ciąży (badanie USG połówkowe)

Badanie USG na tym etapie to drugie USG genetyczne, które jest obowiązkowe. Ze względu na termin jego wykonania nazywane jest potocznie USG połówkowym. Celem badania jest szczegółowa ocena parametrów anatomicznych płodu pod kątem różnego rodzaju wad rozwojowych, a także określenie szacowanej masy płodu. Podczas tego badania ocenie podlegają:

• głowa: czaszka, twarz, mózg – badanie to m.in. diagnozuje ewentualny rozszczep podniebienia lub wargi górnej,

• szyja,

• klatka piersiowa: ocena budowy żeber, płuc, serca i ich czynności (m.in. diagnostyka ewentualnych wad serca lub wad w funkcjach oddechowych),

• jama brzuszna: żołądek, jelita, układ moczowy (pęcherz, nerki),

• kości kończyn, w tym dłoni i stóp,

• kręgosłup,

• narząd rodny (ocena płci dziecka),

• łożysko (oceniane jest jego położenie, ilość wód płodowych),

• szyjka macicy.

Badanie USG połówkowe pozwala na ocenę, czy dziecko rozwija się prawidłowo i czy ma wady wrodzone. Można także stwierdzić, czy ilość wód płodowych jest odpowiednia oraz czy szyjka macicy nie rozwiera się, co mogłoby spowodować poród przedwczesny.

4. Badanie USG między 28-32. tygodniem ciąży (badanie USG III trymestru)

To trzecie obowiązkowe badanie USG w ciąży. Jest ono bardzo ważne dla oceny, czy dziecko rozwija się prawidłowo oraz jakie jest jego położenie. Co jest oceniane podczas tego USG? Podobnie jak w USG połówkowym, lekarz ocenia:

• budowę anatomiczną płodu,

• budowę i położenie łożyska w stosunku do szyjki macicy,

• szyjkę macicy,

• ilość wód płodowych,

• położenie dziecka (położenie może jeszcze ulec zmianie, jednak jest ono istotne ze względu na rodzaj porodu – czy konieczne będzie cięcie cesarskie).

Wyniki z tego badania USG dają nam szereg ważnych informacji. Dowiadujemy się m.in. czy waga i długość ciała dziecka są prawidłowe dla danego wieku ciążowego, czy nie występuje mało- lub wielowodzie, czy łożysko jest prawidłowe (np. wykluczenie przodującego łożyska).

Badania USG jak odczytać symbole na wyniku?

Badania USG w ciąży mają na celu m.in. ocenę liczby płodów, położenie w macicy czy ocenę czynności serca dziecka. Dokonuje się także oceny wielu parametrów dziecka pod względem biometrycznym – zapewne otrzymasz od ginekologa wynik z takiego badania wypełniony poniższymi symbolami:

• BPD – wymiar dwuciemieniowy głowy dziecka mierzony jako szerokość od ciemienia do ciemienia,

• CRL – długość ciemieniowo-siedzeniowa dziecka mierzona od czubka główki do końca tułowia (bez pomiaru kończyn dolnych),

• HC – pomiar obwodu główki,

• AC – pomiar obwodu brzucha,

• FL – długość kości udowej,

• OMP – masa płodu (szacunkowa – na podstawie kilku pomiarów).

Ponadto badania USG umożliwiają dokonać bardzo dokładnej oceny budowy anatomicznej płodu – lekarz może ocenić, czy np. budowa czaszki, twarzy (ocena np. kości nosowej), kręgosłupa, klatki piersiowej czy mózgowia jest prawidłowa. Dokonuje się także oceny ważnych organów, jak np. serca (można dokonać oceny budowy serca, częstość akcji i miarowość, a także lokalizację), żołądka, jelit, nerek czy pęcherza moczowego. Ocenia się także kości i ich ruchomość.

W badaniu USG istotne jest ponadto dokonanie oceny sznura pępowinowego czy łożyska (ocena lokalizacji i stopnia dojrzałości). Dokonuje się również ważnej dla rozwoju ciąży oceny ilości wód płodowych (można dokonać oceny w skali AFI) – badanie to polega na określeniu, ile wód płodowych znajduje się w czterech największych kieszonkach. Wynik AFI jest sumą pomiarów płynu owodniowego z tych zbiorników. Wynik prawidłowy wynosi od 5 do 25. Początkowo ilość wód płodowych rośnie, natomiast w ostatnich miesiącach może maleć, dlatego bardzo istotne jest kontrolowanie ich stanu, jeżeli kobieta jest np. na granicy małowodzia. Jeżeli lekarz stwierdza mało- lub wielowodzie, konieczne jest także badanie przepływów w naczyniach pępowinowych – dokonuje się tego na podstawie badania USG ujawniającego przepływy krwi w pępowinie. Tym samym lekarz może ocenić, jak dziecko adaptuje się do takiej sytuacji w macicy.

Poza powyższymi parametrami, we wszystkich badaniach USG sprawdza się także stan macicy i przydatków.

Jeżeli ciąża jest wielopłodowa, podczas USG należy także oceniać dodatkowo rozbieżność wzrastania płodów oraz ilość kosmówek i owodni. Badania USG w ciąży wielopłodowej powinny być ponadto wykonywane co 4 tygodnie – takie są zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego.

Czy USG w ciąży jest darmowe?

Obowiązkowe USG w ciąży są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Dotyczy to także kobiet, które nie są ubezpieczone. Ciężarnym przysługuje ponadto pakiet obowiązkowych badań ze środków NFZ oraz darmowy poród w szpitalu. Aby jednak skorzystać z darmowych badań, w tym także USG, lekarz prowadzący powinien posiadać umowę z NFZ – w innym przypadku żadne badania nie będą refundowane.

Bibliografia

• Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie opieki przedporodowej w ciąży o prawidłowym przebiegu.
• Rekomendacje Sekcji Ultrasonografii Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie przesiewowej diagnostyki ultrasonograficznej w ciąży o przebiegu prawidłowym (wersja z 2015 roku).