Kwas foliowy w ciąży: dawka, kiedy i jaki kwas brać, skutki niedoboru

Kwas foliowy – dlaczego jest tak istotny?

Kwas foliowy to inaczej witamina B9. Substancja ta nie jest wytwarzana przez organizm samodzielnie – konieczne jest dostarczanie jej wraz z dietą. Jest to niezbędna witamina do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu, ponieważ pełni istotną rolę w działaniu układu nerwowego, krwiotwórczego oraz układu sercowo-naczyniowego. Kwas foliowy dodatkowo wraz z witaminą B12, bierze udział w procesach wzrostu komórek, ich rozwoju, a także rozmnażania się.

Jedną z podstawowych funkcji kwasu foliowego jest ponadto udział w syntezie kwasów nukleinowych – a te stanowią istotny składnik DNA człowieka. Kwas ten bierze również udział w regulacji oraz tworzeniu i dojrzewaniu krwinek czerwonych. Ma także wpływ na przekształcanie się homocysteiny do metiony.

Obecnie uważa się, że kwas foliowy może stanowić ważny czynnik profilaktyczny przeciwko rozwojowi nowotworów.

Kwas foliowy podczas planowania ciąży

Kwas foliowy jest istotnym związkiem dla rozwoju ciąży. Okazuje się, że powinny go przyjmować nie tylko ciężarne, ale także kobiety, które dopiero rozpoczynają starania o dziecko i planują zajść w ciążę. Dlaczego należy go przyjmować już na tak wczesnym etapie – zanim dojdzie do zapłodnienia?

W okresie planowania ciąży niezwykle istotna jest właściwa podaż folianów – tak samo ważna, jak w samej ciąży oraz podczas karmienia piersią. Foliany odpowiadają m.in. za prawidłowy rozwój płodu, utrzymanie ciąży, a później za prawidłowy rozwój noworodka. Szczególnie istotne są na początku ciąży, gdy dochodzi do szybkich podziałów komórek, syntezy DNA i powstawania cewy nerwowej – ważne jest, aby folianów na tym etapie było odpowiednio dużo. W celu spełnienia zapotrzebowania na kwas foliowy na początku ciąży, konieczne jest jego suplementowanie już na 3-4 miesiące przed planowanym poczęciem. Niestety, dieta może jedynie częściowo zaspokajać zwiększone podczas ciąży zapotrzebowanie na foliany. Szacuje się, że wraz z dietą jesteśmy w stanie dostarczyć ok. 150-250 µg folianów na dobę – to niewystarczająca ilość w okresie ciąży, zwłaszcza na etapie początkowym. A niedobór folianów wiąże się w tym czasie z podwyższonym ryzykiem wad cewy nerwowej u dziecka, rozszczepu wargi, rozszczepu podniebienia, trisomii (m.in. zespołu Downa). Niedobór folianów oraz zaburzenia ich metabolizowania, może prowadzić ponadto do występowania różnych powikłań ciąży, m.in. poronienia nawracające, stan przedrzucawkowy czy zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego płodu.

Dlaczego kwas foliowy jest ważny w ciąży?

Niedobór folianów w organizmie matki jest częstą przyczyną wad rozwojowych centralnego układu nerwowego. Wiele badań dowodzi przy tym, że suplementacja kwasu foliowego przez kobiety w ciąży zapobiega powstawaniu wielu wad cewy nerwowej. Dane wskazują jednoznacznie na zmniejszenie ryzyka tego rodzaju wad aż o 70% w przypadku, gdy kobieta suplementuje foliany.

A czym właściwie są wady cewy nerwowej i dlaczego tak ważne jest zapobieganie im z pomocą kwasu foliowego? Wady cewy nerwowej to bardzo poważny wady wrodzone mózgu oraz rdzenia kręgowego. Powstają do 28. dnia od poczęcia dziecka. Na wady cewy nerwowej składają się m.in.:

• bezmózgowie,

• przepuklina mózgowa,

• rozszczep kręgosłupa.

Należy pamiętać, że wady cewy nerwowej tworzą się w ciągu pierwszych tygodni od zapłodnienia.

Kwas foliowy jest istotny także dla rozwoju serca i układu moczowego – również zmniejsza ryzyko wystąpienia w tych sferach wad wrodzonych. Jest także konieczny w zapobieganiu anemii. Lekarze są zatem zgodni, co do tego, aby kobiety w ciąży oraz ją planujące, codziennie spożywały kwas foliowy w suplemencie. Obecne zalecenia mówią o dawce 0,4 mg kwasu foliowego w okresie okołokoncepcyjnym i najlepiej na 3-4 miesiące przed zapłodnieniem oraz 3 miesiące po zapłodnieniu. Ponieważ nie zawsze możliwe jest zaplanowanie ciąży tak, jak byśmy chcieli, zaleca się, aby kwas foliowy przyjmowały regularnie wszystkie kobiety w okresie rozrodczym, które prowadzą aktywne życie seksualne. Dzięki temu w momencie zapłodnienia kobieta posiada odpowiedni zapas kwasu foliowego, aby skutecznie zapobiec wadom wrodzonym cewy nerwowej (kwas foliowy częściowo jest magazynowany w wątrobie przez ok. 3-4 miesiące).

Działanie kwasu foliowego

Jak dokładnie działa kwas foliowy na organizm matki i dziecka? Jego funkcje są następujące:

• umożliwia podziały komórkowe u płodu oraz różnicowanie się komórek,

• w towarzystwie witaminy B6 pełni ważną funkcję w procesie krwiotwórczym u dziecka i matki,

• jest budulcem komórek transportujących tlen,

• wspomaga ochronę włókien nerwowych,

• umożliwia zamknięcie cewy nerwowej, a tym samym zapobiega rozwojowi wad wrodzonych układu nerwowego,

• zmniejsza ryzyko poronienia,

• zmniejsza ryzyko zakrzepicy u kobiety w ciąży,

• u dziecka zmniejsza nie tylko ryzyko wad układu nerwowego, ale także pokarmowego, moczowego i wad serca,

• wpływa korzystnie na wzrost płodu i jego masę.

Kwas foliowy w ciąży – skutki niedoboru

Niedobór kwasu foliowego powoduje negatywne konsekwencje dla przebiegu ciąży, szczególnie na początkowym etapie. Często bowiem dochodzi do rozwoju wad cewy nerwowej u płodu jeszcze zanim potwierdzimy u lekarza ciążę – stąd też tak istotne jest, aby suplementować kwas foliowy już przed zapłodnieniem. Niestety, wiele zaburzeń związanych z wadami cewy nerwowej ma swój finał w postaci samoistnego poronienia lub urodzenia dziecka z poważnymi problemami problemami anatomicznymi. Poza wadami w sferze centralnego układu nerwowego, niedobór kwasu foliowego może doprowadzić do takich zaburzeń rozwojowych, jak:

• zniekształcenia kończyn,

• rozszczep podniebienia i wargi oraz inne deformacje twarzoczaszki,

• wady serca,

• wady układu naczyniowego (m.in. ubytki w przegrodzie międzykomórkowej).

Niejednokrotnie powyższe zaburzenia są przyczyną śmierci noworodka. Dlatego też wszystkim kobietom w okresie rozrodczym, a zwłaszcza planującym ciąże, zaleca się dietę bogatą w foliany oraz dodatkową suplementację. Jest to istotne także dla samej kobiety – niedobory kwasu foliowego mogą bowiem doprowadzić do większego ryzyka miażdżycy, rozwoju anemii, otępienia, depresji i różnego rodzaju psychoz.

Objawy niedoboru kwasu foliowego

Organizm człowieka jest w stanie przyswoić od 30 do 80% folianów z pożywienia – z tego względu niezwykle trudno o przedawkowanie tej witaminy i o wiele częściej mamy do czynienia z niedoborem folianów. Najczęstsze objawy niedoboru kwasu foliowego w organizmie to:

• zaburzenia wzroku,

• zaburzenia koncentracji i pamięci,

• zaburzenia mowy,

• skłonność do stanów depresyjnych,

• stany psychotyczne,

• niestabilny chód,

• zaburzenia mowy,

• obniżony nastrój,

• mrowienie i drętwienie kończyn,

• bladość cery,

• zmiany chorobowe jamy ustnej,

• zmęczenie i ogólne osłabienie,

• przebarwienia na płytce paznokci,

• krótki oddech,

• częste bóle głowy,

• anemia.

Jak zbadać poziom kwasu foliowego w organizmie?

Jeśli nie jesteście przekonane do suplementowania kwasu foliowego, ponieważ nie rozpoznajecie u siebie objawów niedoboru, dobrym rozwiązaniem będzie wykonanie prostego testu badającego poziom folianów w organizmie. Pamiętajcie jednak, że kwas foliowy naprawdę ciężko przedawkować, a w suplementach dla ciężarnych jest on w optymalnej dawce i z pewnością Wam nie zaszkodzi – a może uratować życie Maluszka i doprowadzić ciążę do szczęśliwego zakończenia.

Jak wykonać badanie na poziom kwasu foliowego? Należy zgłosić się do laboratorium w celu pobrania próbki krwi. Do badania musimy być na czczo – musi upłynąć ok. 8 godzin od ostatniego posiłku. Do badania poziomu kwasu foliowego warto wykonać także badanie w kierunku niedokrwistości, ponieważ bardzo często anemia wiąże się właśnie z niedoborami folianów.

Zaburzenia wchłaniania kwasu foliowego

Podaż folianów, według dostępnych badań, jest w diecie Polaków zdecydowanie za niska, co skutkuje niedoborami kwasu foliowego w organizmie. Okazuje się ponadto, że nie tylko brak podaży folianów z pożywienia w odpowiedniej dawce (bądź z suplementów) jest przyczyną niedoborów kwasu foliowego – mogą bowiem występować zaburzenia wchłaniania tej witaminy, czego skutkiem jest trwały jej deficyt w organizmie. Takie zaburzenia występują często u osób z zaburzeniami układu pokarmowego, m.in. w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna czy przy marskości wątroby. Nierzadko zaburzenia wchłaniania folianów pojawiają się także u palaczy tytoniu i osób nadużywających alkohol – ale nie tylko. Niedobory kwasu foliowego mogą wynikać także z przyjmowania niektórych leków – szczególnie przeciwzapalnych, przeciwpadaczkowych, antykoncepcyjnych oraz leków z grupy barbituranów.

Coraz częściej rozpoznaje się także niedobory kwasu foliowego spowodowane występowaniem mutacji genetycznej enzymu reduktazy metylenotetrahydrofolianu (MTHFR). Według badań, w Polsce aż 50% kobiet cierpi na ten defekt, czego wynikiem jest nieprawidłowe metabolizowanie przez organizm kwasu foliowego oraz powstanie jego niedoborów. Aby kwas foliowy był odpowiednio wykorzystany przez organizm, musi najpierw przekształcić się do aktywnej formy za pomocą odpowiednich procesów metabolicznych, do których dochodzi głównie za pomocą wspomnianego enzymu MTHFR. U niektórych osób proces ten w ogóle nie zachodzi lub zachodzi, ale w zmniejszonym zakresie – z powodu mutacji genetycznej tego enzymu. W efekcie nawet podczas regularnego suplementowania kwasu foliowego, w organizmie mogą występować stałe niedobory tej witaminy, ponieważ nie jest on w stanie przekształcić jej do aktywnej formy i odpowiednio wykorzystać. W takich przypadkach konieczne jest suplementowanie tzw. aktywnej formy folianów, które mają szansę wchłonąć się w organizmie, bez udziału enzymu MTHFR. Niestety w Polsce badanie w kierunku mutacji genetycznej MTHFR nie jest refundowane, koszt jego wykonania jest dość wysoki – oscyluje w granicach kilkuset złotych. W związku z tym nie wszystkie kobiety poddają się takiemu badaniu i często mutacja jest niewykryta, co zwiększa ryzyko konsekwencji wynikających z niedoboru kwasu foliowego w organizmie. Dlatego też Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca, aby kobiety planujące ciążę i już będące w ciąży, przyjmowały kwas foliowy klasyczny w połączeniu z aktywnymi folianami – to tzw. foliany złożone. Należy jednak pamiętać, że w przypadku podejrzenia mutacji MTHFR wskazane jest mimo wszystko wykonanie badań na jej obecność. Wskazaniami mogą być m.in. nawracające poronienia samoistne, choroba zakrzepowo-zatorowa, patologie ciążowe 3. trymestru, a także obciążony wywiad rodzinny w kierunku upośledzenia umysłowego, padaczki o nieustalonej przyczynie czy potwierdzonej mutacji w genie MTHFR.

Kwas foliowy w ciąży: aktualne zalecenia dotyczące suplementacji i dawkowania

Według przeprowadzonych badań, aby uzyskać odpowiedni poziom kwasu foliowego w organizmie, konieczne jest jego suplementowanie na minimum 12 tygodni przed zapłodnieniem. Wyniki badań jednoznacznie wskazują na zmniejszenie ryzyka powstawania wad cewy nerwowej u płodu u kobiet, które suplementują kwas foliowy w dawce 0,4-0,8 mg na dobę. Bazując na tym, obecne zalecenia wskazują, aby kobiety nieposiadające czynników mogących wpłynąć na zaburzenie metabolizowania folianów, przyjmowały 0,4 mg kwasu foliowego na dobę w okresie 12 tygodni przed zajściem w ciążę, a także podczas ciąży. Zaleca się kontynuowanie suplementacji w okresie karmienia piersią. Należy jednak wiedzieć, że są pacjentki posiadające wyższe ryzyko wad płodu u dziecka i wówczas zaleca się suplementowanie dawki 0,8 mg kwasu foliowego na dobę. Jeśli u matki, ojca lub ich potomstwa występowały wady cewy nerwowej, zaleca się suplementowanie dawki 5 mg kwasu foliowego na dobę. Podsumowując, zalecana suplementacja kwasu foliowego według najnowszych wytycznych Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (2020) jest następująca:

• wszystkie kobiety w okresie rozrodczym powinny suplementować kwas foliowy w dawce 0,4 mg na dobę,

• zaleca się suplementowanie tzw. folianów złożonych, czyli kwasu foliowego oraz jego aktywnej formy,

• kobiety planujące ciążę powinny konieczne suplementować kwas foliowy w dawce 0,4 mg na dobę na min. 12 tygodni przed zapłodnieniem,

• w I trymestrze ciąży należy kontynuować suplementację w dawce 0,4-0,8 mg na dobę,

• od II trymestru (po 12. tygodniu ciąży) oraz w okresie karmienia piersią zaleca się przyjmowanie 0,6-0,8 mg kwasu foliowego na dobę,

• w przypadku pacjentek z podwyższonym ryzykiem wad cewy nerwowej i zaburzeniem metabolizowania kwasu foliowego, zaleca się suplementowanie 0,8 mg folianów minimum na 12 tygodni przed zapłodnieniem, w jej trakcie oraz podczas karmienia piersią,

• jeśli w poprzedniej ciąży wywiad w kierunku wad cewy nerwowej okazał się dodatni, konieczne jest stosowanie dawki 4-5 mg kwasu foliowego na dobę na min. 4 tygodnie przed zapłodnieniem i podczas I trymestry ciąży, a od II trymestru dawkę należy zmniejszyć do 0,6-0,8 mg kwasu foliowego na dobę.

Do grupy podwyższonego ryzyka niedoboru folianów oraz powstawania wad cewy nerwowej należą kobiety, które:

• posiadają zaburzenia metabolizowania kwasu foliowego w wyniku mutacji MTHFR,

• stosują antykoncepcję hormonalną,

• posiadają zaburzenia procesów wchłaniania w wyniku chorób układu pokarmowego, m.in. celiakii czy choroby Leśniowskiego-Crohna,

• palą papierosy lub nadużywają alkohol i inne używki,

• są otyłe (mają BMI powyżej 30),

• mają niedokrwistość megaloblastyczną,

• cierpią na hiperhomocysteinemię,

• są po operacjach bariatrycznych,

• przyjmują leki przeciwpadaczkowe, metotreksat, sulfadiazynę, meforminę, cholestyraminę,

• cierpią na cukrzycę typu 1. lub 2,

• posiadają obciążony wywiad rodzinny w kierunku wad cewy nerwowej, mutacji MTHFR, upośledzeń umysłowych itd.,

• mają za sobą poronienia nawracające.

Ponadto dawkę kwasu foliowego należy zwiększyć w przypadku ciąży wielopłodowej.

Do kiedy należy przyjmować kwas foliowy w ciąży?

Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca, aby suplementację kwasu foliowego kontynuować przez całą ciążę i okres laktacji, a przynajmniej do ukończenia II trymestru ciąży. Standardowa zalecana dawka w tym okresie wynosi 0,4-0,8 mg kwasu foliowego na dobę.

Czy suplementowanie kwasu foliowego można rozpocząć dopiero na początku ciąży?

Większość kobiet sięga po kwas foliowy dopiero w momencie, gdy dowiadują się o ciąży i jest to ok. 8-10. tydzień. Wówczas jest już często za późno na skuteczne zapobieganie wadom cewy nerwowej. Pojawia się zatem pytanie, czy mimo wszystko rozpocząć na tym etapie suplementację, jeśli wcześniej nie brałyśmy kwasu foliowego, a zamknięcie cewy nerwowej następuje już ok. 22. dnia życia płodowego? Eksperci są zgodni, że i w tym przypadku warto suplementować foliany, ponieważ pełnią one ważną rolę nie tylko w tworzeniu się cewy nerwowej, ale i we wzroście oraz podziale komórek płodu. Są one zatem potrzebne także po zamknięciu cewy nerwowej. Ponadto kwas foliowy bierze udział w procesach krwiotwórczych oraz wspomaga układ pokarmowy (m.in. pracę jelit czy żołądka).

Kwas foliowy – przedawkowanie

Kwas foliowy jest stosunkowo bezpieczny, gdyż jego nadmiar jest wydalany z moczem i praktycznie nie ma możliwości przedawkowania tej witaminy. Należy jednak nie przekraczać zalecanej dawki, aby uniknąć skutków ubocznych – stosowanie zbyt wysokich dawek na początku ciąży może zwiększać ryzyko uszkodzeń płodu, a także rzutować na rozwój dziecka w przyszłości, zwiększając m.in. ryzyko otyłości, insulinooporności czy cukrzycy typu 2.

Problemem może być także niedokrwistość związana z niedoborem witaminy B12, której diagnoza jest utrudniona przy stosowaniu wysokich dawek kwasu foliowego – w tej sytuacji nadmiar kwasu foliowego może niejako maskować niedobór witaminy B12. Ponadto uważać powinny osoby na diecie wegańskiej i diecie wegetariańskiej – przyjmowanie w tych przypadkach dużych dawek kwasu foliowego powinno być skonsultowane z lekarzem.

Czy kwas foliowy może być szkodliwy? Aby odpowiedzieć na to pytanie trzeba wiedzieć, że kwas foliowy musi być poddany procesom biochemicznym, aby przekształcić się w aktywną formę możliwą do wykorzystania przez organizm. Jednym ze związków, które są istotne dla tych procesów, jest witamina B12. Jej niedobór jest szczególnie niekorzystny w przypadku, gdy występuje wysokie stężenie folianów. Wówczas występujące zaburzenia mogą doprowadzić do hiperhomocysteinemii, która zwiększa ryzyko poważnych powikłań ciążowych. Kwas foliowy, który jest niezmetabolizowany, może powodować negatywne skutki, m.in. dla układu immunologicznego.

Czy oznacza to, że kwas foliowy nie zawsze jest bezpieczny? Niestety tak, ale jest możliwość, aby tego uniknąć, nawet przy niedoborach witaminy B12 i przy mutacji enzymu MTHFR, która sprawia, że organizm nie jest w stanie prawidłowo metabolizować kwasu foliowego. Wystarczy, że będziemy przyjmować kwas foliowy w postaci aktywnej, dzięki której foliany nie muszą być poddawane procesom metabolicznym, aby odpowiednio się wchłaniać – są już w pełni biodostępne dla organizmu i mogą być przez niego wykorzystywane.

Naturalne źródła kwasu foliowego w diecie

Wiele osób podchodzi sceptycznie do przyjmowania suplementów, jeśli możemy dany składnik dostarczyć wraz z dietą – zwłaszcza w okresie ciąży. Foliany rzeczywiście występują w wielu produktach spożywczych, zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego, jednakże tak, jak wspomniałam na początku artykułu, według szacunków nie jesteśmy w stanie dostarczyć ich z diety tyle, by sprostać zwiększonemu zapotrzebowaniu na kwas foliowy w ciąży. Eksperci jednak zalecają, aby nie tylko dbać o podaż folianów w postaci suplementów, ale także o dietę bogatą w ten składnik. Gdzie znajdziemy najwięcej kwasu foliowego w produktach spożywczych? W foliany bogate są:

• surowe zielone warzywa, takie jak brokuły, szpinak, szparagi, pietruszka, kapusta, sałata, brukselka,

• owoce cytrusowe, np. pomarańcze, banany,

• wątroba (ale na nią należy uważać, gdyż zawiera wysokie stężenie witaminy A, która może być w nadmiarze niebezpieczna dla płodu),

• drożdże,

• rośliny strączkowe (m.in. fasola, soja, bób),

• zarodki pszenne,

• otręby,

• pełne ziarna zbóż,

• sery pleśniowe (ale należy sprawdzać, czy ser jest wytworzony z mleka pasteryzowanego – mleko niepasteryzowane jest w ciąży niewskazane),

• orzechy arachidowe i migdały.

Dlaczego należy przyjmować foliany w ciąży także w postaci suplementu?

Niestety okazuje się, że foliany zawarte naturalnie w produktach spożywczych, są bardzo wrażliwe na działanie m.in. wysokiej temperatury czy promieni słonecznych. Ponadto podczas przechowywania utleniają się do mniej przyswajalnych postaci. Gotowanie np. powoduje utratę folianów na poziomie nawet 50-90% całkowitej zawartości. Dlatego też wskazuje się, aby przyjmować foliant w tabletkach, a nie tylko dbać o wysoką ich podaż w diecie. Niestety, foliany dostarczane wraz z dietą bardzo często mają niewielką przyswajalność. Należy przy tym pamiętać, aby wybierać preparaty w kwasem foliowym, które mają udokumentowane działanie oraz skład.

Jaki wybrać kwas foliowy w tabletkach? Lista suplementów

Kwas foliowy jest dostępny w postaci tabletek jednoskładnikowych, a także jako jeden ze składników preparatów witaminowych. Nie ma znaczenia, czy kwas foliowy jest zawarty w preparacie jako jedyny składnik, czy jako jedna z wielu witamin – istotna jest natomiast dawka. Przy czym wybierają tabletki jednoskładnikowe należy pamiętać, aby dodatkowo stosować inne preparaty, które są konieczne do suplementowania w trakcie ciąży, takie jak kwasy DHA czy jod. Wybierając preparat z kwasem foliowym zwróć także uwagę, w jakiej postaci występuje: czy jest to kwas foliowy czy folian aktywny – a może tzw. foliany złożone (czyli połączenie kwasu foliowego + aktywnej formy folianów)? Obecne zalecenia wskazują, że najkorzystniej jest przyjmować kwas foliowy będący połączeniem zwykłej formy z aktywną. Jeśli natomiast masz potwierdzone zaburzenia metabolizowania kwasu foliowego lub występuje takie podejrzenie, warto wybrać preparat, który zawiera postać aktywną folianów w 100%.

Jaki wybrać kwas foliowy w tabletkach? Z preparatów jednoskładnikowych dostępnych bez recepty można wymienić m.in.:

• Actifolin (dostępny w dawce 0,8 mg lub 2 mg) – jest to kwas foliowy w formie aktywnej,

• Neofolian (dostępny w dawce 0,8 mg) – jest to kwas zawierający dwie formy (aktywną i standardową),

• Folik (dostępny w dawce 0,4 mg) – to kwas foliowy w zwykłej formie (acidium folicum).

Ponadto kwas foliowy znajduje się w suplementach wieloskładnikowych dla kobiet w ciąży, zawierających także inne witaminy i minerały. Z godnych polecenia preparatów, które zawierają poszczególne składniki w zalecanych dawkach, można wymienić m.in.:

• Prenatal Classic + Prenatal Duo,

• Pregna Plus + Pregna DHA,

• Mama DHA Premium Plus,

• Composita MAMA DHA,

• Symvital Mama,

• Doppelherz aktiv Mama Premium,

• Omegamed Optima Forte,

• Möller’s Mama,

• Duphavit Pregna,

• Ladee Vit Optima.

FAQ Najważniejsze pytania dotyczące kwasu foliowego i folianów

Jako podsumowanie artykułu przedstawiam poniżej kilka częstych pytań w kontekście kwasu foliowego i folianów w ciąży.

Co to jest wada cewy nerwowej?

Wada cewy nerwowej to wada układu nerwowego oraz kręgosłupa u płodu. Najczęściej jest to rozszczep kręgosłupa lub bezmózgowie. W przypadku bezmózgowia dziecko nie ma zdolności do życia, natomiast przy rozszczepie kręgosłupa bardzo często, mimo operacji tuż po narodzinach, dziecko pozostaje sparaliżowane i nierzadko jest poważnie upośledzone umysłowo. Wady cewy nerwowej powstają w pierwszych tygodniach ciąży.

Co jeśli zapomniałam wziąć kwas foliowy?

Jeśli zapomniałaś przyjąć danego dnia kwasu foliowego, nic się nie stanie, jeśli w kolejnych dniach będziesz kontynuować suplementację – nie ma potrzeby, aby przyjąć kolejnego dnia podwójną dawkę.

Czy przedawkowanie kwasu foliowego jest groźne?

Przedawkowanie kwasu foliowego ma o wiele mniej poważne skutki od jego niedoborów w ciąży. Można wymienić następujące skutki uboczne przedawkowania:

• mdłości,

• problemy jelitowe,

• pobudzenie.

W przypadku zaburzeń metabolizowania kwasu foliowego lub niedoborów witaminy B12 mogą wystąpić dodatkowe skutki uboczne niekiedy poważne dla rozwoju ciąży oraz zdrowia dziecka w przyszłości, dlatego też warto profilaktycznie wybierać aktywną formę kwasu foliowego, zamiast zwykłej, która musi być poddana szeregowi procesów biochemicznych w organizmie, aby przekształcić się do przyswajalnej formy.

Wybrać kwas foliowy z jodem czy bez?

Wiele dostępnych na rynku suplementów dla kobiet ciężarnych zawiera zarówno kwas foliowy, jak i jod. Bardzo często występuje bowiem niedobór jodu, a jest on ważnym składnikiem odżywczym, szczególnie w ciąży. Wybór suplementu, który zawiera zarówno jod, jak i kwas foliowy, wydaje się być rozsądną opcją. Uważaj jednak na tego typu preparaty, jeśli masz zaburzoną pracę tarczycy – wówczas konieczne jest uzgodnienie z endokrynologiem, czy w Twoim przypadku powinno się suplementować jod, czy jest on niewskazany. Obawy można także przedyskutować z ginekologiem prowadzącym ciążę.

Ile przyjmować kwasu foliowego w ciąży?

Jeśli nie występuje u Ciebie zwiększone ryzyko zaburzeń metabolizowania kwasu foliowego i powstawania wad cewy nerwowej, powinnaś przyjmować 0,4 mg kwasu foliowego na dobę (chyba że lekarz zaleci inaczej). Przyjmowanie kwasu foliowego należy rozpocząć min. 12 tygodni przed planowanym zajściem w ciążę, a także kontynuować do końca II trymestru, a nawet do końca ciąży i podczas karmienia piersią. Jeśli natomiast jesteś w grupie ryzyka, może być konieczne suplemetowanie kwasu foliowego w większej dawce – nawet 4-5 mg na dobę. Dawkowanie folianów oraz ich formę zawsze warto skonsultować z lekarzem.

Kiedy wskazane są większe dawki kwasu foliowego?

Dawkowanie kwasu foliowego powinno być zwiększone u kobiet w ciąży wielopłodowej, a także u kobiet, które:

• cierpią na megaloblastyczność,

• cierpią na hiperhomocysteinemię,

• mają BMI powyżej 30,

• palą papierosy lub stosują inne używki,

• przyjmują niektóre leki (m.in. przeciwpadaczkowe),

• mają za sobą ciąże, w których stwierdzono wady cewy nerwowej,

• posiadają obciążenia w wywiadzie rodzinnym.

Bibliografia

• Bukowski R, Malone FD, Porter FT, Nyberg DA, Comstock CH, et al. (2009) Preconceptional Folate Supplementation and the Risk of Spontaneous Preterm Birth: A Cohort Study. PLoS Med 6(5): e1000061.

• Bacz A., Suplementacja kwasu foliowego u kobiet w ciąży, Medycyna Praktyczna 2020.

• Kapka-Skrzypczak L., Niedźwiecka J., Skrzypczak M., Wojtyła A. Kwas foliowy – skutki niedoboru i zasadność suplementacji. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2012; 18(1): 65-69.

• Makowska-Donajska M., Hirnle L., Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży, “Ginekologia i Perinatologia Praktyczna”, 2017, tom 2, nr 4, s. 166-172.

• Witczak M., Ferenc T., Wilczyński J.: Patogeneza i genetyka wad cewy nerwowej. Ginekol Pol.; 2007. 78: 981-985.

• Cieślik E., Gębusia A. Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym. Hygeia Public Health 2011; 46(4): 431-436.

• Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie suplementacji witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących. Ginekol Pol.; 2020. 85: 395-399.

• Bomba-Opoń D., Hirnle L., Kalinka J., Seremak-Mrozikiewicz A. Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017; 2(5): 210-214.