Co to jest kwas foliowy?
Kwas foliowy jest witaminą rozpuszczalną w wodzie. Inaczej nazywany jest witaminą B9, witaminą B11, folacyną, folianami. Występuje naturalnie w zielonych warzywach liściastych (np. szpinak), orzechach i roślinach strączkowych (soczewica, groch włoski).
Jaka jest rola kwasu foliowego w organizmie u kobiety ciężarnej? Kwas foliowy w ciąży jest bardzo ważny: ze względu na udział w syntezie DNA, zmniejsza ryzyko wystąpienia wad układu nerwowego u płodu, m.in. cewy nerwowej płodu. Pomaga zapobiegać wadom wrodzonym mózgu i kręgosłupa. Jest szczególnie istotny zwłaszcza we wczesnym okresie ciąży.
Kwas foliowy należy suplementować, gdyż nie ma możliwości spełnienia jego zapotrzebowania dziennego w ciąży wyłącznie dietą - jest ono bowiem zwiększone, szczególnie u kobiet o zaburzonym wchłanianiu tej witaminy w organizmie.
Zalecane dzienne spożycie kwasu foliowego u wszystkich kobiet w wieku rozrodczym, kobiet planujących ciążę oraz kobiet w ciąży i karmiących, wynosi 0,4 mg, przy czym są pewne, dość częste sytuacje, że zalecenia wskazują na stosowanie większych dawek folianów.
Dawkowanie kwasu foliowego i zapotrzebowanie
Dlaczego należy przyjmować kwas foliowy w suplementach? Zapotrzebowanie na kwas foliowy w ciąży jest zwiększone, zwłaszcza w początkowym etapie, ponieważ to wtedy dochodzi do rozwoju układu nerwowego u płodu - jest to kluczowy moment i w sytuacji niedoboru tej witaminy może dojść do powstawania wielu wad wrodzonych, a nawet poronienia.
Zalecane ilości kwasu foliowego, jak wspomniałam, to 0,4 mg dla wszystkich kobiet planujących ciążę i w ciąży. Dawkę 0,4 mg kwasu foliowego należy jednak zwiększyć w pewnych sytuacjach po konsultacji z lekarzem. Większe dawki kwasu foliowego powinny przyjmować m.in. kobiety otyłe, palące papierosy, chorujące na cukrzycę, mające za sobą poronienia nawracające, kobiety z mutacją MTHFR czy z obciążonym wywiadem genetycznym, mające podwyższone ryzyko urodzenia dziecka z wadami cewy nerwowej.
I tak kolejno ilość kwasu foliowego w ciąży w dawce 0,8 - 1 mg - zaleca się stosować u kobiet z megaloblastycznością oraz hiperhomocysteinemią. Dzienna dawka kwasu foliowego powinna być zwiększona do dawki 4 mg lub 5 mg w przypadku występowania wad cewy nerwowej u matki, ojca bądź ich pozostałych dzieci.
Kwas foliowy w dawce dostosowanej indywidualnie należy przyjmować już na 12 tygodni przed planowanym zapłodnieniem i kontynuować suplementację przez cały okres ciąży i karmienia piersią. To, ile kwasu foliowego dziennie przyjmować w trakcie ciąży, powinien ustalić lekarz prowadzący (czasami w drugim trymestrze zaleca się zmniejszenie bądź zwiększenie dawki).
Co wpływa na przyswajalność kwasu foliowego?
U niektórych kobiet dawka kwasu foliowego musi być zwiększona ze względu na zaburzoną przyswajalność w organizmie. Co na nią wpływa? Na biodostępność kwasu foliowego wpływa m.in. obecność innych składników czy stosowanie niektórych leków, ale przede wszystkim stan zdrowia pacjentki i to, czy metabolizowanie kwasu foliowego nie jest utrudnione w wyniku choroby układu pokarmowego (np. Leśniowskiego-Crohna), występującej mutacji genetycznej czy niedokrwistości. W takich przypadkach nawet suplementacja kwasem foliowym w tabletkach może nie dać wystarczających efektów w postaci odpowiedniego poziomu tej witaminy w organizmie co wiąże się z zaburzeniem metabolizowania kwasu foliowego. Na szczęście obecnie na rynku dostępne są preparaty nowej generacji, które występują aktywnej formie - to tzw. foliany aktywne (kwas foliowy metylowany), które, aby się wchłonąć w jelitach, nie muszą być wcześniej metabolizowane przez enzymy (które np. są uszkodzone w wyniku mutacji). Z tego względu w przypadku ryzyka zaburzenia wchłaniania kwasu foliowego i jego niedoborów, zaleca się stosowanie kwasu foliowego w aktywnej postaci.
Czy da się przedawkować kwas foliowy?
Kwas foliowy, ponieważ rozpuszcza się w wodzie, wydalany jest z moczem i występuje bardzo znikome ryzyko jego przedawkowania. Wykazano, że nawet dzienne dawki na poziomie 5-15 mg są dobrze tolerowane i nie są toksyczne dla organizmu.
Czy skutki nadmiaru kwasu foliowego są groźne?
Skutki uboczne nadmiaru kwasu foliowego w organizmie z reguły nie są poważne. Jest natomiast możliwość, że nadmiar kwasu foliowego będzie maskować niedobór witaminy B12 oraz niedokrwistość złośliwą (maskować rozpoznanie niedokrwistości), dlatego zaleca się, aby wraz z kwasem foliowym przyjmować profilaktycznie dodatkowo witaminę B12.
Nadmierne ilości kwasu foliowego mogą ponadto zmniejszyć wrażliwość komórek nowotworowych na leczenie chemioterapeutyczne u pacjentów onkologicznych. Dodatkowo zbyt wysoki poziom kwasu foliowego może zmniejszyć efektywność leczenia niektórych chorób zapalnych oraz padaczki. Istotne jest zatem, aby dostarczać foliany w rozsądnych, ustalonych z lekarzem ilościach.
Groźniejsze skutki niedoboru folianów
Skutki stosowania zbyt wysokich dawek kwasu foliowego są mniej poważne od skutków niedoboru - witamina ta jest bowiem w ciąży bardzo ważna, szczególnie w pierwszym trymestrze ciąży w kontekście występowania wady cewy nerwowej u dziecka i rozwoju układu nerwowego. Zadaniem kwasu foliowego jest zapobieganie wadom wrodzonym cewy nerwowej u płodu, takim jak rozszczep kręgosłupa, wargi i podniebienia, występowania bezmózgowia itd. Kwas foliowy uczestniczy w syntezie kwasów nukleinowych i aminokwasów, wspierając wzrost i funkcjonowanie wszystkich komórek, w tym DNA.
Niedostateczny poziom witaminy B9 powoduje także niepożądane symptomy u matki. Objawy niedoboru kwasu foliowego u kobiety w ciąży to m.in. objawy neurologiczne, takie jak nadmierne zmęczenie, bóle głowy, duszności, osłabienie, niestabilny chód, drażliwość, zaburzenia pamięci, mowy i widzenia, kołatanie serca. Można zaobserwować ponadto inne skutki uboczne niedoboru kwasu foliowego u kobiety, takie jak objawy żołądkowo-jelitowe czy owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej.
Kwas foliowy - w czym go znaleźć?
Wszystkie kobiety planujące ciążę powinny suplementować kwas foliowy w tabletkach, natomiast eksperci wskazują, aby sięgać również produkty bogate w kwas foliowy w codziennej diecie. Żywność bogata w foliany pozwoli na dostarczenie do organizmu części dziennego zapotrzebowania na tę witaminę w najbardziej dostępnej formie (najlepiej przyswajalnej), co również zmniejsza ryzyko wad układu nerwowego u dziecka. Produkty, które zawierają kwas foliowy w największych ilościach, to m.in. warzywa o zielonych liściach, takie jak szpinak czy kapusta, brukselka, a także pomarańcze.
Bibliografia
-
Patel KR, Sobczyńska-Malefora A. The adverse effects of an excessive folic acid intake. Eur J Clin Nutr. 2017 Feb;71(2):159-163. doi: 10.1038/ejcn.2016.194. Epub 2016 Oct 12, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27731331/
- Devnath GP, Kumaran S, Rajiv R, Shaha KK, Nagaraj A. Fatal Folic Acid Toxicity in Humans. J Forensic Sci. 2017 Nov;62(6):1668-1670. doi: 10.1111/1556-4029.13489. Epub 2017 Mar 6, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28261784/
