Badania w ciąży: kiedy i jakie badania wykonać? Kalendarz badań

Badania w ciąży ważne dla zdrowia mamy i dziecka

Każda przyszła mama powinna wykonać w ciąży szereg ważnych badań mających na celu diagnostykę stanu zdrowia (jej i dziecka), a także odpowiednią profilaktykę. Listę obowiązkowych badań przedstawia rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie Standardu Organizacyjnego Opieki Okołoporodowej. Istnieją również badania dodatkowe, które można, ale nie trzeba wykonać. Jak wygląda kalendarz badań w ciąży? Zobaczcie poniżej.

Badania w ciąży do 10. tygodnia - harmonogram

Lekarz wykonuje na tej wizycie badania takie, jak pomiar ciśnienia krwi matki, badanie piersi, ogólne badanie lekarskie oceniające stan zdrowia matki, określenie wagi ciała i wzrostu. Przeprowadza ponadto szczegółowy wywiad. Na tym etapie może już szacować wstępnie, jakie jest ryzyko ciążowe. Lekarz ponadto wydaje zalecenia dotyczące zdrowego stylu życia w ciąży, ewentualnej suplementacji oraz zleca badania laboratoryjne. Jeśli prowadzisz ciążę na NFZ, badania te będą darmowe, a jeśli prywatnie, a lekarz nie współpracuje z NFZ, niestety będziesz musiała za nie zapłacić 100%.

Do badań obowiązkowych, które należy wykonać do 10. tygodnia ciąży, zalicza się przede wszystkim ustalenie czynnika Rh i grupy krwi. Badanie to jest bardzo ważne. W przypadku gdy występuje niezgodność grup krwi kobiety w ciąży i płodu ((gdy np. mama ma grupę krwi Rh- a płód – Rh+), może dojść do konfliktu serologicznego, który to polega na wytwarzaniu przez krew matki szkodliwych dla płodu przeciwciał – może to skutkować groźną dla życia dziecka chorobą hemolityczną. Aby temu zapobiec, wykonuje się badanie przeciwciał anty-Rh (inaczej anty-D) – przeciwko antygenom krwinek czerwonych. Badanie to da odpowiedź, czy takie przeciwciała znajdują się we krwi matki. Jeśli występują, lekarze podejmują odpowiednie działania, aby zapobiec szkodom u dziecka (podaje się immunoglobulinę).

Inne obowiązkowe badania, które należy wykonać do 10. tygodnia ciąży to:

• morfologia krwi,

• badanie ogólne moczu,

• cytologia (jeśli nie była wykonywana w ciągu ostatniego półrocza),

• TSH,

• badanie stężenia glukozy we krwi na czczo,

• u kobiet z czynnikami ryzyka cukrzycy ciężarnych wykonuje się dodatkowo badanie OGTT,

• zlecenie kontroli stomatologicznej,

• badanie w kierunku wirusów: HIV, HCV, toksoplazmozy i różyczki (wirusy te mogą być przyczyną wad wrodzonych lub poważnych powikłań ciążowych).

Nieobowiązkowym badaniem jest badanie USG dopochwowe. Jego celem jest ustalenie np. lokalizacji płodu (czy znajduje się w macicy, a nie np. w jajowodzie, co oznaczałoby groźną dla życia matki ciążę pozamaciczną) i potwierdzenie ciąży.

Na początku ciąży lekarz powinien poinformować ponadto ciężarną o korzyściach z wykonania szczepienia przeciwko grypie i możliwości zaszczepienia się przez cały okres ciąży – niezależnie od trymestru.

Badania w ciąży między 11. a 14. tygodniem – harmonogram

Między 11. a 14. tygodniem powinno się wykonać ankietowe badanie w celu oceny ryzyka nasilenia objawów depresji – to nowość w polskich standardach opieki w ciąży i okołoporodowej.

Na tym etapie ma miejsce pierwsze badania prenatalne, w tym badanie USG. Jego celem jest ocena budowy i rozwoju płodu, ocena wieku ciążowego, wykrycie ewentualnych wad na tle genetycznym (np. trisomie typu zespół Downa, Edwardsa czy Patau). Poza USG można także wykonać test PAPP-A, który to jest dodatkowym badaniem wykrywającym ewentualne wady genetyczne (dostępnych jest jeszcze kilka innych testów tego typu, np. test Panorama). Jest to badanie refundowane przez NFZ w przypadku, gdy:

• kobieta ukończyła 35. rok życia,

• w poprzedniej ciąży wystąpiła aberracja chromosomowa,

• jest większe ryzyko urodzenia dziecka z chorobą monogenową bądź wieloczynnikową,

• podczas badania USG lub badań laboratoryjnych wykazano zwiększone ryzyko wad płodu lub aberracji chromosomowej.

Jeśli na tym etapie lekarz stwierdzi wysokie ryzyko trisomii, zaleci ciężarnej kobiecie wykonanie amniopunkcji (niestety wiąże się ona z ryzykiem 0,1-1% poronienia), czyli jednego z inwazyjnych badań prenatalnych (nie jest ona obowiązkowa). Jeśli ryzyko będzie pośrednie, zaleca się wykonanie zamiast amniopunkcji, nieinwazyjnego badania wolnego płodowego DNA – badanie to nie jest refundowane.

Jeśli występuje wysokie ryzyko wad płodu, czasami proponuje się biopsję kosmówki – ta polega na pobraniu komórek łożyska przezpochwowo lub przez brzusznie. Powikłania po badaniu pojawiają się w 0,1-1% przypadków.

Możliwe jest jeszcze wykonanie innego inwazyjnego badania prenatalnego, jakim jest kordocenteza – wykonuje się ją jednak najrzadziej. Polega ma pobraniu krwi z żyły pępowinowej. W 1,4-1,9% przypadków po badaniu może dość do poronienia.

Badania w ciąży między 15. a 20. tygodniem – harmonogram

Na tym etapie lekarz jedynie mierzy ciśnienie krwi matki, masę jej ciała, zleca morfologię krwi i badanie ogólne moczu. Badanie USG nie jest w tym okresie obowiązkowe, chociaż wnikliwy lekarz zapewne je zaproponuje. Warto z tego skorzystać, aby mieć pewność, że wszystko z dzieckiem jest w porządku.

Badania w ciąży między 18. a 22. tygodniem – harmonogram

To mniej więcej połowa ciąży, więc czeka Cię tzw. USG połówkowe. Jest to obowiązkowe badanie USG, mające na celu ocenę budowy płodu pod kątem występowania wad wrodzonych, ocenę parametrów biometrycznych czy ocenę ilości wód płodowych. Lekarz sprawdza też długość szyjki macicy i ocenia ryzyko ciążowe. Podczas badania może już określić płeć dziecka i oszacować masę ciała. Niektórzy rodzice decydują się na tym etapie na USG prenatalne 3D lub 4D – warto je wykonać, aby mieć pamiątkę i lepiej poznać Malucha – badanie to świetnie obrazuje wygląd dziecka. Możesz już dostrzec mimikę twarzy!

Badania w ciąży między 21. a 26. tygodniem – harmonogram

Na tym etapie lekarz powinien rozpocząć edukację przedporodową, jeśli jeszcze tego nie zrobił. Powinien omówić m.in. przygotowanie do porodu, plan porodu, poznać oczekiwania i preferencje rodzącej, poinformować o sposobach łagodzenia bólu porodowego i poinformować o możliwości deponowania krwi pępowinowej w celu pozyskania komórek macierzystych. Jak jednak pisałam w osobnym artykule, bankowanie krwi pępowinowej obecnie nie ma większej zasadności, biorąc pod uwagę aktualny stan badań naukowych i możliwości medyczne w tym zakresie.

Podczas wizyty lekarz zmierzy ciśnienie krwi kobiety, masę ciała, oceni czynność serca płodu. U kobiet z ujemnym czynnikiem Rh (Rh-) zleci także zbadanie występowania przeciwciał anty-D. Jeśli kobieta w I. Trymestrze miała ujemny wynik badania w kierunku toksoplazmozy (IgM), zlecone zostanie ponowne badanie. Zleci badanie ogólne moczu i morfologię krwi.

Należy ponadto wykonać doustny test obciążenia glukozą (między 24. a 26. tygodniem). To badanie z krwi przebiegające w kilku etapach. Najpierw pielęgniarka pobiera krew w celu zbadania stężenia glukozy na czczo. Następnie ciężarna musi wypić roztwór 75 g glukozy rozpuszczonej w 250-300 ml wody. Po godzinie od wypicia płynu, ponownie zostanie pobrana krew, a następnie po kolejnej godzinie (2 godziny od podania glukozy). Badanie to pozwala na ocenę, czy u mamy rozwija się cukrzyca ciążowa, która może generować wiele powikłań ciążowych. Zwiększa ponadto ryzyko, że w przyszłości zachorujesz na cukrzycę typu 2.

Badania w ciąży między 27. a 32. tygodniem – harmonogram

Podczas wizyty lekarz oceni czynność serca płodu, dokona pomiaru masy ciała matki i ciśnienia krwi. Zleci badanie ogólne moczu, morfologię krwi, a kobietom z ujemnym czynnikiem Rh- zaleci dodatkowo badanie w kierunku występowania przeciwciał anty-D (jeśli wystąpią wskazania, zalecona zostanie immunoglobulina do podania między 28. a 30. tygodniem ciąży). Na wizycie lekarz powinien ponadto wykonać badanie USG, aby ocenić wzrost płodu i to, czy ciąża rozwija się prawidłowo.

Ponadto między 27. a 32. tygodniem ciąży lekarz powinien poinformować kobietę o możliwości wykonania szczepienia ochronnego przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi oraz jego korzyściach dla dziecka.

Badania w ciąży między 33. a 37. tygodniem – harmonogram

Na tym etapie lekarz wykonuje badanie położnicze, oceniając m.in. wymiary miednicy czy stan szyjki macicy. Sprawdza także stan gruczołów sutkowych. Ocenia także czynność serca płodu, mierzy matce ciśnienie i sprawdza jej wagę. Dokonuje oceny ruchów dziecka, ilość wód płodowych, ocenia ryzyko ciążowe, ocenia ryzyko nasilenia objawów depresji i ryzyko wystąpienia depresji poporodowej. Zleca dodatkowo wykonanie badań laboratoryjnych, takich jak:

• morfologia krwi,

• badanie ogólne moczu,

• badanie w kierunku HIV, HCV, VDRL, HBS.

Po 35. tygodniu ciąży (ale do 37. tygodnia) lekarz ponadto pobiera posiew z pochwy i odbytu, aby zbadać, czy w organizmie matki występują paciorkowce beta-hemolizujące (to badanie GBS, które będzie później potrzebne do porodu). Jeśli badanie wykryje ich występowanie, konieczne będzie rozpoczęcie antybiotykoterapii w momencie rozpoczęcia porodu, gdyż paciorkowce te są groźne dla noworodka (do zakażenia może dość podczas porodu przy kontakcie z drogami rodnymi).

Badania w ciąży między 38. a 39. tygodniem – harmonogram

Ciąża już dobiega końca. Nie oznacza to jednak, że możemy teraz zaprzestać kontroli – wręcz przeciwnie, powinna być ona wzmożona. Na tym etapie wykonuje się znów badanie ogólne moczu, morfologię krwi, ocenia się ruchy dziecka, czynność jego serca. U matki lekarz dokonuje pomiaru ciśnienia oraz masy ciała. Może zaproponować USG, ale nie jest ono już obowiązkowe.

Badania w ciąży po 40. tygodniu – przed porodem

Jeśli nie doszło do porodu, konieczne jest wykonanie badania KTG oraz USG. W trakcie wizyty ocenia się ruchy płodu, a specjalne czujniki zastosowanie w badaniu KTG, mają za zadnie mierzyć liczbę uderzeń serca dziecka i napięcie mięśnia miednicy. Jeśli wyniki są prawidłowe, kolejne KTG i USG powinny zostać wykonane po tygodniu – wtedy lekarz ustali ponadto termin, kiedy powinnaś zgłosić się do szpitala na poród – ten powinie odbyć się przed końcem 42. tygodnia ciąży.

Bibliografia

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej Rekomendacje Sekcji Ultrasonografii Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie przesiewowej diagnostyki ultrasonograficznej w ciąży o przebiegu prawidłowym – 2020 r.

• Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące postępowania w zakresie diagnostyki prenatalnej. Ginekologia Polska 2009, 80, 390-393.

• Program szczepień ochronnych na 2019 r.

• Artykuł "Kalendarz ciaży: tydzień po tygodniu" - 2021.