Urlop wychowawczy 2022 – jakie są zasady i komu przysługuje?

Urlop wychowawczy – czym jest?

Urlop wychowawczy jest jednym z urlopów przysługujących rodzicom, w celu sprawowania opieki nad dzieckiem. Inne urlopy przysługujące rodzicom to:

• urlop macierzyński,

• urlop rodzicielski,

• urlop ojcowski.

Urlop wychowawczy nie jest urlopem obowiązkowym – możemy, ale nie musimy z niego skorzystać. Jest wykorzystywany po urlopie rodzicielskim (najpierw rodzic przebywa na urlopie macierzyńskim płatnym, później rodzicielskim – również płatnym i łącznie oba te urlopy trwają 12 miesięcy, a później można jeszcze skorzystać z urlopu wychowawczego).

Jakie są zalety przejścia na urlop wychowawczy?

Urlop wychowawczy niesie za sobą pewne wady i zalety. Zacznijmy od zalet – są one następujące:

• dobro dziecka,

• możliwość pracy w trakcie urlopu,

• ochrona przed zwolnieniem,

• dłuższe przebywanie w domu z dzieckiem.

Z drugiej strony wady są dość poważne, a główną z nich jest brak wynagrodzenia za czas urlopu, brak rozwoju zawodowego i kontaktu ze współpracownikami.

Komu przysługuje urlop wychowawczy?

Według art. 186. Kodeksu pracy, urlop wychowawczy przysługuje rodzicom, którzy są zatrudnieni przynajmniej przez 6 miesięcy (pełny lub niepełny etat – zliczają się także poprzednie okresy zatrudnienia). Ponadto urlop wychowawczy przysługuje wyłączenie osobom, które posiadają umowę o pracę.

Urlop wychowawczy przysługuje zarówno matce, jak i ojcu dziecka.

Czy urlop wychowawczy jest płatny?

Urlop wychowawczy, jako jedyny z wcześniej wymienionych, jest bezpłatny. Musimy się zatem liczyć z brakiem stałych wpływów gotówki przez cały okres trwania urlopu (w przypadku urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i ojcowskiego otrzymuje się zasiłek). Wyjątkiem jest sytuacja, jeżeli podczas urlopu wychowawczego pobieramy zasiłek rodzinny – wówczas można otrzymać dodatek do zasiłku za czas urlopu wychowawczego. Ponadto można liczyć też na dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka, jeżeli jesteśmy samotnym rodzicem. Istotne jest, że zasiłek rodzinny należy się tylko osobom, które mają niskie dochody w przeliczeniu na członka rodziny – obecnie kryterium to wynosi maksymalnie 674 zł na osobę.

Ile trwa urlop wychowawczy?

Urlop wychowawczy może trwać nawet 36 miesięcy – ale nie jest to wymóg i jeśli chcemy przebywać na urlopie np. 3 miesiące, wystarczy odpowiednio wypisać wniosek.

Czy urlop wychowawczy można podzielić?

Wiele osób zastanawia się, czy korzystanie z urlopu wychowawczego można podzielić. Okazuje się, że jest taka możliwość – urlop ten można podzielić na maksymalnie 5 części, przy czym każdorazowo trzeba złożyć nowy wniosek. Prawodawca nie ustalił minimalnego czasu trwania urlopu wychowawczego, ani też czasu, ile ma trwać maksymalnie jedna część, zatem mamy pełną dowolność.

Co ważne, 1 miesiąc z całych 36 miesięcy urlopu wychowawczego przysługuje drugiemu z rodziców – każdy ma bowiem niezbywalne prawo do wykorzystania jednego miesiąca. Jeśli zatem jeden z rodziców chce skorzystać z urlopu wychowawczego, może na nim przebywać 35 miesięcy, a 1 miesiąc będzie wykorzystany przez drugiego rodzica. Oczywiście są wyjątki od tego wymogu, gdy nie ma możliwości, aby drugi rodzic wykorzystał 1 miesiąc urlopu. To m.in. sytuacja, gdy drugi rodzic dziecka nie żyje, nie przysługuje mu władza rodzicielska lub uległ ona zawieszeniu/ograniczeniu lub gdy dziecko pozostaje pod opieką tylko jednego opiekuna.

Kolejne pytanie, czy rodzice mogą skorzystać z urlopu wychowawczego jednocześnie? Tak – prawo przyzwala na taką sytuację.

W jaki sposób przedłużyć lub przerwać urlop wychowawczy?

Jeżeli rozdzieliliśmy urlop wychowawczy na części i jedna z nich dobiega końca, możemy po jej wykorzystaniu złożyć kolejny wniosek o urlop wychowawczy, co będzie jednoznaczne z przedłużeniem urlopu.

Urlop wychowawczy można także w każdej chwili przerwać, o ile zgodzi się na to pracodawca i wrócić do pełnienia obowiązków zawodowych. Inną możliwością jest rezygnacja z urlopu, przy czym należy uprzednio zawiadomić o tym pracodawcę w terminie nie krótszym niż 30 dni przed planowanym terminem rozpoczęcia pracy.

Do jakiego wieku dziecka można wykorzystać urlop wychowawczy?

Istotne jest, że urlop wychowawczy można wykorzystać tylko do pewnego wieku dziecka. Jak czytamy w art. 186 § 2 Kodeksu pracy, limitem czasowym korzystania z urlopu jest ukończenie przez dziecko 6. roku życia, przy czym granicą jest ostatni dzień roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończyło 6 lat. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy dziecko posiada orzeczenie o niepełnosprawności – wówczas przysługuje także dodatkowy urlop wychowawczy i można go wykorzystać nawet do 18. roku życia dziecka.

Czy na urlopie wychowawczym można dodatkowo pracować?

Wiele osób zastanawia się, czy można podczas urlopu wychowawczego pracować. Takie pytanie powstaje np. w sytuacji, gdy zamierzamy posłać dziecko do żłobka czy przedszkola, ale tylko na kilka godzin (np. 3-4 godziny), aby wspierać jego rozwój społeczny i jednocześnie nadal poświęcać mu dużo uwagi. W wolnym czasie, gdy dziecko jest poza domem, naturalnym wydaje się produktywnie wykorzystać te chwile i dodatkowo dorobić. Czy to legalne? Okazuje się, że tak – podczas urlopu wychowawczego można pracować, zarówno u swojego, jak i innego pracodawcy. Jest też możliwość podjęcia innej działalności czy szkolenia. Jedynym warunkiem jest niewyłączanie przez tego rodzaju zajęcia możliwości opiekowania się dzieckiem – to bowiem clue urlopu wychowawczego.

Dopuszczalne jest podpisanie różnego rodzaju umów, np. umowy zlecenie czy dzieło.

Czy okres urlopu wychowawczego wlicza się do stażu pracy?

Tak, urlop wychowawczy wlicza się do stażu pracy, ponieważ nadal jesteśmy zatrudnieni i przysługują nam uprawnienia pracownicze. Jest to także okres składkowy. Składki rentowe, emerytalne czy zdrowotne finansuje wówczas ZUS i czas urlopu wlicza się nam do emerytury.

Jeśli chodzi o rozliczenie składek pracownika, który przebywa na urlopie wychowawczym, podstawę wymiaru składek oblicza się na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracownika z 12 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym pracownik rozpoczął urlop wychowawczy. Podstawa nie może być wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (dla dużego ZUS) i niższa niż 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Jeśli pracownik jest zatrudniony na pełny etat i posiada zagwarantowane wynagrodzenie minimalne, podstawą do obliczenia składki stanowi kwota minimalna wynagrodzenia.

Czy można zwolnić pracownika na urlopie wychowawczym?

Osoba przebywająca na urlopie wychowawczym jest chroniona prawnie przed zwolnieniem z pracy – regulują to przepisy Kodeksu pracy. Już od dnia złożenia wniosku pracodawca nie może zwolnić takiego pracownika. Kodeks pracy przewiduje rozwiązanie pracy wyłącznie w przypadku, gdy firma ogłasza upadłość lub likwidację albo występują przesłanki do rozwiązania umowy o pracę z winy pracownika (bez wypowiedzenia).

Co więcej, pracownik powracający po urlopie wychowawczym do pracy, może przyjąć dotychczasowe stanowisko, ale jeśli jest to niemożliwe, powinien on otrzymać stanowisko równorzędne lub inne, ale odpowiadające jego kwalifikacjom zawodowym. Ponadto wynagrodzenie nie może być niższe niż wynagrodzenie przysługujące pracownikowi w dniu podjęcia pracy na danym stanowisku przed rozpoczęciem urlopu.

Czy za czas urlopu wychowawczego przysługuje urlop wypoczynkowy?

Pracownikowi, który przebywa na urlopie wychowawczym, przysługuje urlop wypoczynkowy, jednak może on być pomniejszony proporcjonalnie o urlop wychowawczy w sytuacji, gdy:

• urlop wypoczynkowy trwa co najmniej 1 miesiąc,

• pracownik wraca do pracy z urlopu wychowawczego w trakcie roku.

Urlop wypoczynkowy nie jest pomniejszany w roku, w którym pracownik rozpoczął urlop wychowawczy. Przykładowo, jeżeli pracownik jest na urlopie wychowawczym od 16. czerwca 2021 roku do 30. czerwca 2022 roku, roczny wymiar jego urlopu wypoczynkowego wynosi 26 dni i urlop wypoczynkowy przysługuje temu pracownikowi w wysokości 26 dni za 2021 rok i 13 dni za 2022 rok (gdy powraca do pracy). Urlop nalicza się proporcjonalnie do czasu przepracowanego w roku, kiedy powraca się z urlopu (w tym przypadku następująco: 26 dni/12 miesięcy x 6 miesięcy).

Praca na pół etatu zamiast urlopu wychowawczego?

W sytuacji, gdy jesteśmy uprawnieni do skorzystania z urlopu wychowawczego, ale chcemy być aktywni zawodowo, mając jednocześnie ograniczone możliwości, jeśli chodzi o dostępny czas, który moglibyśmy przeznaczyć tylko na pracę (np. nie stać na nianię do dziecka i musi ono pójść do przedszkola lub żłobka, ale liczymy się z faktem, że będzie ono połowę miesiąca przebywało w domu z powodu częstych infekcji, o które nietrudno w takich miejscach), warto rozważyć opcję wnioskowania o obniżony wymiar czasu pracy. Jest to prawo osób, które posiadają prawo do skorzystania z urlopu wychowawczego. Pracodawca musi – według Kodeksu pracy – zaakceptować niższy czas pracy. Nie może jednak być on mniejszy niż 1/2 etatu.

Zajście w ciążę na urlopie wychowawczym

Jeśli zajdziesz w ciążę na urlopie wychowawczym, możesz przejść na płatne zwolnienie lekarskie. W tym celu musisz przerwać urlop wychowawczy i otrzymać od lekarza L4 (zwolnienie lekarskie). Wówczas za okres, gdy jesteś niezdolna do pracy, będziesz otrzymywać wynagrodzenie chorobowe, a później zasiłek chorobowy. Możesz też nie decydować się na przejście na zwolnienie – wówczas pozostajesz do końca ciąży na bezpłatnym urlopie wychowawczym, a od dnia porodu przysługuje Ci urlop macierzyński (płatny).

Urlop wychowawczy a przedszkole lub żłobek

Jak wspomniałam wcześniej, uczęszczanie dziecka do żłobka lub przedszkola w czasie, gdy rodzic przebywa na urlopie wychowawczym, może, ale nie musi zagrażać utratą prawa do tego urlopu. Jeżeli dziecko przebywa kilka godzin w przedszkolu, nadal nie jest to sprzeczność osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem – kilka godzin bowiem spędzamy z dzieckiem. Jest to więc dopuszczalne rozwiązanie.

Urlop wychowawczy – wniosek. Kiedy złożyć? Co powinien zawierać?

Aby przejść na urlop wychowawczy, konieczne jest złożenie wniosku. Minimalny termin złożenia wniosku wynosi 21 dni przed planowanym terminem rozpoczęcia urlopu wychowawczego. Wniosek można też złożyć o wiele wcześniej. Jeśli wniosek złożymy za późno, możemy ewentualnie później rozpocząć urlop wychowawczy. Pracodawca nie może odmówić nawet wtedy udzielenia nam urlopu wychowawczego.

Urlop wychowawczy zwykle jest wykorzystywany po zakończeniu urlopu rodzicielskiego, a właściwie dopiero wtedy, gdy kobieta wykorzysta urlop wypoczynkowy. Przemawia za tym m.in. wynagrodzenie – na urlopie wypoczynkowym otrzymujemy bowiem 100% wynagrodzenia. Między urlopem rodzicielskim a wychowawczym wykorzystuje się zatem zwykle urlop wypoczynkowy i dopiero wtedy składa się wniosek o urlop wychowawczy. Co ważne, pracodawca nie może odmówić nam takiego postępowania.

Wniosek składamy w postaci pisemnej. Powinien zawierać nasz podpis, imię i nazwisko pracownika, imię i nazwisko dziecka, wskazany okres udzielenia urlopu, wskazanie okresu urlopu, który został już wykorzystany (jeśli tak było). Do wniosku należy ponadto dołączyć szereg dokumentów, których listę znajdziemy w Kodeksie pracy.

Czy pracodawca może odmówić udzielenia urlopu wychowawczego?

Pracodawca nie może nam odmówić udzielenia urlopu wychowawczego, nawet jeśli miałoby to zaburzyć organizację pracy innych pracowników w firmie. Dopuszczalna jest natomiast możliwość wycofania wniosku o urlop wychowawczy w ciągu 7 dni przed planowaną datą rozpoczęcia urlopu (najpóźniej). Podobnie pracodawca nie może odmówić, jeśli pracownik zechce po urlopie rodzicielskim wykorzystać od razu urlop wypoczynkowy, a zaraz po nim wychowawczy.

Bibliografia

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dziennik Ustaw rok 2020 poz. 1320)

• Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dziennik Ustaw rok 2015 poz. 2243).