Urlop macierzyński według prawa
Urlop macierzyński przysługuje matce po narodzinach dziecka. Po porodzie można wykorzystać łącznie 12 miesięcy płatnego urlopu, jednak okres ten jest sumą urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego, a tylko potocznie nazywa się go „rocznym” urlopem macierzyńskim. W sumie oba urlopy trwają 52 tygodnie.
Długość urlopu macierzyńskiego jest ponadto uzależniona od tego, ile dzieci przyszło na świat. Jeśli urodziłaś jedno dziecko, przysługuje Ci 20 tygodni urlopu macierzyńskiego. Jeśli natomiast urodziłaś więcej, niż jedno dziecko, przysługuje Ci kolejno: w przypadku bliźniąt 31 tygodni, w przypadku trojaczków 33 tygodnie, w przypadku czworaczków 35 tygodni, a gdy urodzi się pięcioro dzieci i więcej, przysługuje 37 tygodni.
Czy urlop macierzyński jest obowiązkowy? Komu przysługuje?
Płatny urlop macierzyński przysługuje kobietom, które są zatrudnione na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub na podstawie prowadzonej działalności gospodarczej. Urlop macierzyński przysługuje także mamom bezrobotnym, ale zarejestrowanym w Urzędzie Pracy, przy czym w każdym z przypadków mama musi być objęta ubezpieczeniem chorobowym.
Urlopu macierzyńskiego nie możemy się zrzec – jest on dla wszystkich obowiązkowy, jednak prawo pozwala, aby po upływie 14 tygodniu mama wróciła do praca, przy czym wówczas jest warunek, że pozostałe przysługujące 6 tygodni musi przejąć ojciec dziecka, który musi być zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Wówczas urlop przejęty od mamy przez ojca dziecka, nazywany jest urlopem tacierzyńskim. Tym mianem określa się także urlop rodzicielski wykorzystywany przez tatę, a nie przez mamę.
Urlop macierzyński przysługuje także rodzicowi, który adoptował dziecko poniżej 7 roku życia lub przyjął je do rodziny zastępczej.
Ile wynosi zasiłek macierzyński?
Zasiłek macierzyński jest wypłacany przez pracodawcę, zleceniodawcę lub ZUS. Wysokość wynagrodzenia, jaką otrzymamy na urlopie macierzyńskim, zależy od tego, na jakiej podstawie jesteśmy zatrudnione:
- Praca na etacie (umowa o pracę lub umowa zlecenie z ubezpieczeniem chorobowym): otrzymujemy zasiłek w wysokości 100% podstawy wymiaru etatu, a ową podstawę wylicza się nie na podstawie kwoty z umowy o pracę, ale na podstawie średniego miesięcznego wynagrodzenia za pracę liczonego przez 12 miesięcy przed urodzeniem dziecka; zasiłek w wysokości 100% wynagrodzenia możesz otrzymywać przez cały okres trwania urlopu macierzyńskiego, ale wówczas podczas następującego po nim urlopu rodzicielskiego, zasiłek będzie wynosił 60% wynagrodzenia; jest również możliwość, aby przez całe 12 miesięcy otrzymywać 80% wynagrodzenia – w tym celu należy zaraz po urodzeniu dziecka złożyć wnioski o przyznanie obu urlopów.
- Praca bez etatu (umowa o dzieło, status osoby bezrobotnej zarejestrowanej w UP, studentki): w tej sytuacji po urodzeniu dziecka można otrzymywać tzw. kosiniakowe świadczenie rodzinne w wysokości 1000 zł, wypłacane przez 52 tygodnie od narodzin. Mamom, które nie pracują na etacie, nie przysługuje zatem standardowy urlop macierzyński.
- Praca na podstawie własnej działalności gospodarczej: wysokość wynagrodzenia na urlopie macierzyńskim jest uzależniona od tego, jaki jest przeciętny miesięczny przychód, od którego odprowadzana jest składka zdrowotna.
Uwaga! Jeżeli przed narodzinami dziecka pracowałaś na etacie, ale krócej niż rok, do wyliczenia podstawy wymiaru brany jest dotychczasowy staż pracy. Jeżeli z obliczeń wyniknie, że zasiłek macierzyński wyniesie mniej niż 1000 zł, państwo dopłaca resztę i masz gwarancję otrzymywania przez rok od urodzenia dziecka minimum 1000 zł miesięcznie.
Umowa na czas określony a zasiłek macierzyński
Według prawa, z dniem porodu umowa na czas określony zostaje automatycznie rozwiązana (jeśli np. wcześniej trwała ponad ustalony na umowie termin, ponieważ byłaś w ciąży – a w ciąży jesteś chroniona przed utratą pracy), ale nie wpływa to na uprawnienie do pobierania zasiłku macierzyńskiego. Tracimy co prawda w takiej sytuacji status pracownika, ale zasiłek za urlop macierzyński i rodzicielski jak najbardziej nam przysługuje – tak samo, jakbyśmy pozostawały nadal w stosunku pracy, czyli przez 20 tygodni otrzymujemy wynagrodzenie z tytułu urlopu macierzyńskiego, a przez 32 tygodnie z tytułu urlopu rodzicielskiego. Aby jednak otrzymać oba te świadczenia, musimy dostarczyć do ZUS-u zaświadczenie lekarskie stwierdzające stan ciąży w okresie zatrudnienia, skrócony odpis aktu urodzenia dziecka, zaświadczenie płatnika składek (czyli pracodawcy) na druku Z-3. W przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy przez pracodawcę, konieczne jest też dostarczenie świadectwa pracy.
Urlop rodzicielski po urlopie macierzyńskim
Po urlopie macierzyńskim trwającym 20 tygodni, masz prawo wykorzystać 32 tygodnie (w przypadku ciąży mnogiej okres ten wynosi 34 tygodnie) urlopu rodzicielskiego, dzięki czemu łącznie urlop macierzyński z rodzicielskim trwają 52 tygodnie (czyli cały rok). Urlop rodzicielski przysługuje obojgu rodzicom: może go wykorzystać zarówno matka dziecka, jak i ojciec. Można również wykorzystać ten urlop jednocześnie przez matkę i ojca, ale wówczas czas urlopu skraca się do 16 tygodni. Jest także opcja podzielenia urlopu rodzicielskiego na części, jeżeli nie uda nam się wykorzystać całości od razu po zakończeniu urlopu macierzyńskiego; jest wówczas możliwość przesunięcia 16 tygodni z łącznie 32 tygodni, na termin późniejszy, z tym że musi się to odbyć do 6 roku życia dziecka – w innym przypadku przepada.
Ile jest płatny urlop rodzicielski?
Urlop rodzicielski jest płatny i wynosi 60% wynagrodzenia, jeżeli na urlopie macierzyńskim wykorzystywałaś 100% wynagrodzenia. Jeśli złożyłaś wniosek o urlop rodzicielski wraz z wnioskiem o urlop macierzyński po urodzeniu dziecka, możesz otrzymywać przez pełne 12 miesięcy 80% wynagrodzenia. Jeśli należny zasiłek wyniesie mniej niż 1000 zł, gdyż tak wynika z podstawy wymiaru, państwo wyrówna jego wysokość tak, abyś otrzymywała 1000 zł.
Kiedy rozpoczyna się urlop macierzyński?
Urlop macierzyński rozpoczyna się w dniu narodzin dziecka. Co ciekawe, jeśli chcesz, możesz część tego urlopu wykorzystać już przed porodem (urlop ten wynosi wówczas min. 2 tygodnie przed terminem porodu i maksymalnie 6 tygodni).
Pracodawca nie musi wydawać żadnej zgody na udzielenie Ci urlopu macierzyńskiego – nie musisz o niego wnioskować. Powinnaś natomiast poinformować go o fakcie – wystarczy, że dostarczysz do pracy odpis aktu urodzenia dziecka.
Kiedy składa się wniosek o urlop macierzyński?
Aby otrzymać urlop macierzyński, musisz wypełnić specjalny wniosek i złożyć odpowiednie dokumenty. Wszystko możesz wykonać przez internet, jeżeli zasiłek będzie wypłacał Ci ZUS (dowiedz się u pracodawcy, czy to on wypłaca zasiłek, czy ZUS – jest to uzależnione od wielkości firmy – liczby zatrudnionych pracowników). Jeżeli zasiłek będzie wypłacał pracodawca, dokument składasz właśnie u niego.
Uwaga! Jeśli wiesz, że chcesz wykorzystać także w pełni urlop rodzicielski po zakończeniu urlopu macierzyńskiego i chcesz otrzymywać przez cały ten okres 80% wynagrodzenia, a nie 100/60%, podczas składania wniosku o urlop macierzyński, powinnaś zadeklarować tę chęć już w tym wniosku (znajdują się tam odpowiednie rubryki do zaznaczenia).
Jeżeli posiadasz ubezpieczenie (np. z tytułu umowy o pracę lub innego tytułu) i w terminie 21 dni po porodzie złożysz wniosek o zasiłek macierzyński oraz za urlop rodzicielski w pełnym wymiarze, przez cały wnioskowany okres (czyli 12 miesięcy) będziesz otrzymywać 80% podstawy wymiaru zasiłku. Jeżeli przekroczysz 21 dni od porodu (albo wniosek nie obejmuje maksymalnego przysługującego Ci okresu wypłaty zasiłku – nie chcesz wykorzystywać 12 miesięcy), będzie Ci przysługiwał zasiłek macierzyński w wysokości 100% podstawy wymiaru za okres urlopu macierzyńskiego i za okres do 6 tygodni urlopu rodzicielskiego oraz 60% podstawy wymiaru za okres urlopu rodzicielskiego, po upływie poprzednich, wymienionych okresów
Wypłata zasiłku przez ZUS następuje nie później niż w okresie 30 dni od daty złożenia niezbędnych dokumentów do stwierdzenia uprawnień do otrzymywania zasiłku.
Urlop macierzyński – jaki wniosek trzeba złożyć?
- Zaloguj się do systemu ZUS PUE (możesz to zrobić za pomocą profilu zaufanego) i w katalogu usług wybierz „Złożenie dokumentu ZAS-54”. Wniosek możesz też pobrać ze strony ZUS. Uwaga! Jeżeli jesteś pracownicą i o urlop macierzyński występujesz do pracodawcy, a zasiłek za ten okres będzie Ci wypłacał ZUS, nie musisz składać wniosku na druku ZAS-54.
- Na profilu PUE wypełnij dane w formularzu elektronicznym.
- We wniosku podaj numer konta bankowego, na który ma być przekazywany zasiłek, jeśli chcesz w taki sposób go otrzymywać. W innym przypadku zasiłek będziesz otrzymywać w sposób tradycyjny – pocztą (zasiłek będzie dostarczany każdego miesiąca przez listonosza do rąk własnych pod Twoim miejscem adresowym wskazanym we wniosku).
- Wniosek elektroniczny podpisz za pomocą profilu zaufanego ePUPAP lub za pomocą certyfikatu kwalifikowanego. Nie musisz nic drukować – w takiej formie możesz wysłać elektronicznie wniosek do ZUS.
Pozostałe dokumenty wymagane do uzyskania zasiłku macierzyńskiego
Poza złożeniem wniosku, musisz dostarczyć do ZUS (elektronicznie przez profil PUE lub tradycyjnie do terenowej jednostki organizacyjnej ZUS) poniższe dokumenty:
- jeśli ubiegasz się o zasiłek przed porodem, musisz dostarczyć zaświadczenie lekarskie o przewidywanej dacie porodu,
- jeśli ubiegasz się o zasiłek za okres od dnia porodu, musisz dostarczyć:
- skrócony odpis aktu urodzenia dziecka,
- wypełnione przez płatnika składek zaświadczenie Z-3 (jeśli jesteś pracownikiem) lub Z-3b (jeśli prowadzić działalność gospodarczą) lub Z-3a (w przypadku pozostałych ubezpieczonych); przy czym płatnik składek może złożyć te dokumenty za pośrednictwem PUE ZUS (nie musi Ci ich przekazywać, tylko bezpośrednio wysłać do ZUS).
W przypadku odmowy prawa do zasiłku macierzyńskiego otrzymasz z ZUS decyzję.
Wolne dla ojca dziecka
Ojciec dziecka ma prawo wykorzystać 2 tygodnie płatnego urlopu ojcowskiego. Może wykorzystać go w dowolnym momencie, ale do ukończenia 2 roku życia przez dziecko. Co ważne, urlop taki przysługuje ojcu dziecka niezależnie od tego, czy matka jest na urlopie oraz czy jest z nią w związku małżeńskim. Podczas urlopu ojcowskiego otrzymuje się 100% średniego wynagrodzenia z okresu ostatnich 12 miesięcy.
Ojcu dziecka przysługuje także opieka nad żoną/partnerką po porodzie (nie trzeba być w związku małżeńskim – wystarczy, że jest potwierdzone ojcostwo) przez okres 14 dni, jeśli ojciec jest objęty ubezpieczeniem chorobowym. Wówczas przysługuje 80% podstawy wynagrodzenia, która jest średnią wyliczaną z ostatnich 12 miesięcy. Zwolnienie wystawia lekarz w szpitalu w momencie wypisu matki ze szpitala lub lekarz rodzinny/ginekolog, jeśli są ku temu wskazania (stan matki po porodzie). Nie jest to obowiązkowe i lekarz nie musi wystawiać takiego zwolnienia dla ojca dziecka.
W ciągu roku można wykorzystać ponadto (zarówno ojciec, jak i matka dziecka) 2 dodatkowe dni urlopu w celu sprawowania opieki nad dzieckiem, dopóki nie ukończy ono 14 roku życia. Taki urlop jest w pełni płatny.
W przypadku choroby dziecka, ojciec (jak i matka dziecka) zatrudniony na podstawie umowy o pracę może wykorzystać 60 dni w roku w ramach zwolnienia na dziecko, o ile nie ukończyło ono 14 lat (na starsze dzieci można uzyskać maksymalnie 14 dni zwolnienia). Podczas okresu takiego zwolnienia przysługuje nam zasiłek opiekuńczy w wysokości 80% wynagrodzenia.
A co z urlopem wychowawczym?
Urlop wychowawczy to jeszcze jeden rodzaj urlopu, który mogą wykorzystać rodzicie dziecka – zarówno matka, jak i ojciec. Jest on jednak bezpłatny i można go wykorzystać w dowolnym terminie – ale do ukończenia 6 roku życia przez dziecko. Urlop wychowawczy trwa maksymalnie 36 miesięcy i może być podzielony maksymalnie na 5 części. Urlop wychowawczy musi być ponadto dzielony między rodziców – przynajmniej jeden miesiąc musi przypadać drugiemu rodzicowi.
Przysługujące rodzicom dziecka urlopy oraz zwolenienia
W poniższej tabeli zamieszczamy podsumowanie wszystkich możliwych urlopów oraz zwolnień przysługujących rodzicom dziecka.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jednolity Dz. U. z 2019 r., poz. 645)
