Co to jest trzydniówka i jakie są jej przyczyny?

Trzydniówka to choroba charakteryzująca się bardzo wysoką temperaturą, nawet 40 st. C., bez innych objawów, takich jak kaszel czy katar. Podczas pierwszych dni choroby ciężko jest stwierdzić, co dziecku dolega, ale w ciągu trzech dni pojawia się wysypka, która jest bardzo charakterystyczna dla trzydniówki (objaw ten pozwala w 100% potwierdzić diagnozę, że mamy do czynienia z rumieniem nagłym). Dolegliwość ta występuje u większości dzieci do 4. roku życia. Nie ma znaczenia przy tym sezon na infekcje czy pora roku.

Trzydniówka, tak samo, jak szybko się pojawia, tak samo niespodziewanie znika. Jeśli dziecko zachoruje na trzydniówkę, zyskuje odporność na całe życie przed wirusem HHV-6, ale może przechorować trzydniówkę jeszcze raz, jeśli spowoduje ją wirus HHV-7.

Na trzydniówkę nie ma szczepionki ani skutecznych leków przeciwwirusowych, które działałyby na wirusy powodujące rumień nagły. Możemy jedynie zmniejszać ryzyko zachorowania poprzez unikanie zatłoczonych miejsc i dbanie o higienę. Jeśli jednak dziecko uczęszcza do żłobka lub przedszkola, bądź ma rodzeństwo, które uczęszcza do takich placówek, raczej nie ma sposobu, aby uchronić się przed zarażeniem.

Kto najczęściej choruje na trzydniówkę?

Aż 90% przypadków trzydniówki dotyczy dzieci poniżej 2. roku życia, przy czym najczęściej choroba ta rozwija się u niemowląt powyżej 6. miesiąca życia. We wcześniejszym okresie jest co prawda możliwość zachorowania, ale dzieci zwykle są jeszcze chronione przez przeciwciała matki. Po 2. roku życia infekcja występuje już znacznie rzadziej. Po 4. roku prawie wcale, chociaż są przypadki zarażenia nawet dorosłych – są to sporadyczne sytuacje. Ponadto gorączka trzydniowa u dzieci starszych i dorosłych, ma o wiele łagodniejszy przebieg niż u niemowląt i małych dzieci poniżej 4. roku życia.

Kiedy dziecko zaraża?

Trzydniówka jest chorobą zakaźną o dużej zakaźności. Można się zarazić od innej osoby, u której występują objawy lub ich nie widać (może się zdarzyć, że organizm wydala wirusa, ale nie powoduje gorączki czy wysypki). Z tego względu często rodzice nawet nie wiedzą, że dziecko jest zarażone i posyłają dziecko do żłobka czy przedszkola – a stąd już niewielki krok do małej epidemii choroby w placówce.

O zarażenie nietrudno – wirus rozprzestrzenia się bowiem drogą kropelkową lub przez kontakt bezpośredni. Co więcej, od momentu, w którym Maluch miał kontakt z chorym na rumień nagły, może minąć nawet 14 dni (!) do pojawienia się u niego objawów. A zaznaczmy, że już od momentu kontaktu dziecko zaraża.

Jak długo dziecko zaraża? Tu akurat mamy nieco jaśniejszą odpowiedź: koniec choroby zwiastuje wysypka, która pojawia się niedługo po tym, jak znika gorączka. Wysypka świadczy też o tym, że dziecko przestaje zarażać.

Jak przebiega trzydniówka?

Od zarażenia się wirusem do wystąpienia pierwszych objawów może minąć nawet 10-12 dni. A ile trwa trzydniówka? To zależy mocno od dziecka. U jednych dzieci trzydniówka trwa 3-4 dni, a u innych – 7 dni. Najpierw Maluch dostaje bardzo wysokiej temperatury – nawet powyżej 40°C. Gorączka trwa 3-5 dni. Dziecko jest wtedy marudne, rozdrażnione, chce być ciągle noszone na rękach. Rzadko występuje dodatkowo katar i/lub kaszel. Może dojść do zapalenia spojówek, obrzęku powiek, wymiotów i biegunki – ale to również rzadkie objawy. Niekiedy pojawiają się dodatkowo grudki na podniebieniu miękkich i języku. Ponadto po upływie ok. 2-4 dni od pojawienia się gorączki, powiększają się węzły chłonne na szyi i potylicy.

Gorączka ustępuje nagle po ok. 3 dniach. Niedługo po tym na ciele dziecka pojawia się charakterystyczna wysypka, która nie swędzi. Jak wygląda wysypka? Jest różowa, plamkowa i ma kształt grudek. Zwykle pojawia się na brzuchu, ale niekiedy rozprzestrzenia się na twarz lub kończyny. Wysypka występuje na ciele dziecka 1-2 dni, a czasami zaledwie kilka godzin.

Trzydniówka – objawy

Mimo że trzydniówka nie jest groźna, to zazwyczaj ma bardzo gwałtowny, a nawet dramatyczny początek. Rodziców może przerazić wysoka gorączka powyżej 38,5 st. C, a nawet 40. U niektórych dzieci dochodzi nawet do drgawek gorączkowych przy szybkim wzroście temperatury. Tak wysoka temperatura utrzymuje się u dzieci w przebiegu trzydniówki przez ok. 3-4 dni. Istotne jest, aby w tym czasie skupić się na wnikliwej obserwacji dziecka i objawów dodatkowych oraz zbijać gorączkę dostępnymi lekami dla dzieci (np. Nurofen lub Pedicetamol – można je stosować zamiennie). Konieczne jest częste mierzenie temperatury. Poza wysoką gorączką, trzydniówka daje jeszcze następujące objawy (ale nie muszą one nawet w ogóle się pojawić):

• brak apetytu,

• czerwone gardło,

• biegunka,

• powiększenie węzłów chłonnych,

• drgawki gorączkowe,

• grudki Nagayamy (czyli grudki na podniebieniu miękkim).

Objawy te nie muszą występują, ale mogą towarzyszyć gorączce. Początkowo choroba przypomina zatem zakażenia bakteryjne, np. zapalenie płuc czy ucha, ale dziecko zwykle pozostaje w dobrym stanie ogólnym. Tak samo, jak szybko pojawiła się gorączka, równie nagle znika – po ok. 3-4 dniach. Zaraz po tym (po kilku godzinach lub następnego dnia) pojawia się bladoróżowa, grudkowa (niekiedy rumieniowa) wysypka. Najczęściej lokalizuje się na brzuchu, ale może rozprzestrzenić się na twarz lub kończyny. Wysypka znika po kilku godzinach lub 1-2 dniach. Nie wymaga specjalnego leczenia.

Poniżej opisuję bardziej szczegółowo główne objawy trzydniówki.

Wysoka temperatura

Faza gorączkowa trzydniówki trwa 3-4 dni, czasami 5. Klasyczna trzydniówka zaczyna się od gorączki bez innych objawów, która może przekraczać nawet 40°C. Dziecko jest wtedy drażliwe, ma złe samopoczucie, ale jeśli uda się nam obniżyć temperaturę za pomocą dostępnych leków, dziecko zaczyna być aktywne i wydaje się w pełni zdrowe.

Zdarza się, że gorączce towarzyszą takie objawy, jak kaszel (62%) i katar (61%). Ponadto podczas fazy gorączkowej może pojawić się zapalenie spojówek (25%), ostre zapalenie ucha środkowego, stan zapalny błony bębenkowej (8%), obrzęk powiek (30%), biegunka (24-68%), wymioty (21%), grudki Nagayama (65%), wypukłe ciemiączko (26%). Po 2-4 dniach od gorączki dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych szyjnych i potylicznych.

Trzydniówka - drgawki

Podczas trzydniówki niekiedy dochodzi do wystąpienia drgawek gorączkowych u dziecka – zazwyczaj rozwijają się one, gdy temperatura zaczyna szybko i mocno rosnąć. W tej sytuacji nie powinno się dopuszczać do wzrostu temperatury powyżej 38 st. C. Jeśli drgawki i tak wystąpią, należy ułożyć Malucha w pozycji bocznej bezpiecznej, aby uniknąć zachłyśnięcia. Następnie należy dziecko rozebrać, aby się schłodziło i poczekać, aż drgawki miną. Jeśli posiadamy w zanadrzu leki przeciwdrgawkowe do podania doodbytniczego, to dobry moment, aby je zaaplikować, jeśli drgawki trwają już jakiś czas. Pamiętajmy, aby zachować spokój, ale jeśli drgawki nie ustąpią w ciągu 5 minut, należy wezwać pogotowie.

Trzydniówka – wysypka

Po fazie gorączkowej, czyli po ok. 3-5 dniach, na ciele pojawia się drobna, różowa wysypka. Zazwyczaj obejmuje okolice brzucha, ale może rozprzestrzenić się na pośladki, uda, szyję, rączki, niekiedy nawet twarz. Jak wygląda wysypka podczas trzydniówki? Poniżej przedstawiam przykładowe zdjęcia.

Jak widać, wysypka przyjmuje postać drobnych krostek w kolorze różowym. Czasami dochodzi do rozwoju rumienia. Wysypka nie wymaga specjalnego traktowania – trwa zwykle kilka godzin lub 1-2 dni i samoistnie ustępuje, nie pozostawiając śladu. Nie trzeba jej zatem niczym smarować. Pojawienie się wysypki oznacza koniec choroby i koniec zarażania przez dziecko – może ono spokojnie pójść do żłobka czy przedszkola. Wysypka jest także potwierdzeniem diagnozy trzydniówki – jest najbardziej charakterystycznym objawem.

Kiedy iść do lekarza?

Jeśli dziecko ma typowe objawy trzydniówki, czyli:

• ma wysoką gorączkę, która pojawiła się nagle, a po jej obniżeniu jest aktywne i wydaje się zdrowe,

• nie ma objawów charakterystycznych dla przeziębienia,

• nie skończyło jeszcze 4 lat,

• nie chorowało wcześniej na trzydniówkę,

nie musimy od razu biec do lekarza, chociaż warto się umówić na wizytę w ciągu najbliższych dni. Należy jednak skupiać się na zbijaniu temperatury i łagodzeniu innych objawów. Z kolei do lekarza konieczne trzeba się udać bez zwłoki w sytuacji, gdy:

• dziecko gorączkuje ponad 3 dni,

• wysoka temperatura nie spada mimo podawania leków przeciwgorączkowych,

• doszło do drgawek gorączkowych,

• wysypka utrzymuje się ponad 5 dni,

• ogólne zachowanie dziecka i stan zdrowia nas niepokoi,

• dziecko ma inne objawy, np. uporczywy kaszel, wymioty, ostrą biegunkę itd.

Jak lekarz diagnozuje trzydniówkę? Z jakimi chorobami można ją pomylić?

Diagnoza trzydniówki jest stawiana przez lekarza na podstawie wywiadu z rodzicem oraz objawów u dziecka. Ponadto można zalecić wykonanie podstawowych badań laboratoryjnych, takich jak morfologia z rozmazem, CRP, OB, badanie ogólne moczu. Istotne jest przy tym, aby badania były wykonane w odpowiednim czasie – należy to zrobić w trzecim dniu gorączki.

Ważne jest, aby trzydniówkę różnicować z innymi chorobami:

• Jeśli Maluch ma gorączkę bez innych objawów, należy wykluczyć przede wszystkim zapalenie ucha środkowego i zakażenie układu moczowego.

• Niektórzy rodzice podejrzewają także, że gorączka może wynikać z ząbkowania. Okazuje się jednak, że jeśli gorączka utrzymuje się długo, czyli ponad dobę i jest bardzo wysoka, nie wynika z ząbkowania (dla ząbkowania charakterystyczna jest niższa gorączka do 38,5 st. C oraz dość szybko mijająca – zwykle nie trwa dłużej niż 1-2 dni).

Trzydniówka powoduje wysypkę – z tego względu powinno się ją także różnicować z innymi chorobami wysypkowymi wywoływanymi przez wirusy:

• Przykładowo, podczas odry pojawia się wysypka gruboplamista i żywoczerwona, zstępująca z góry w dół, przy czym poprzedza ją okres z objawami nieżytu górnych dróg oddechowych i zapalenie spojówek. Po ustąpieniu zmian, skóra zaczyna się łuszczyć i mogą pojawiać się przebarwienia.

• Trzydniówkę trzeba też różnicować z różyczką – ta daje drobne, plamisto-grudkowe zmiany o różnym stopniu zabarwienia. Wysypkę poprzedza okres nieżytowy wraz z powiększeniem węzłów zausznych oraz karkowych.

• Wysypka może ponadto wystąpić u dzieci z mononukleozą – wówczas jest drobnoplamista, grudkowa, ale powoduje także inne objawy, takie jak powiększenie wątroby i śledziony, zapalenie gardła z powiększonymi migdałkami czy też obrzęk nasady nosa.

• Trzydniówkę można również pomylić z chorobą piątą, czyli rumieniem zakaźnym – wówczas wysypka występuje na twarzy i się zlewa, przez co wydaje się, że dziecko zostało spoliczkowane.

• Wysypka plamisto-grudkowa występuje również przy infekcjach wywołanych rotawirusami, adenowirusami, enterowirusami oraz przy zakażeniu Mycoplasmą. Może też mieć podłoże bakteryjne i wówczas może oznaczać np. płonicę (objawia się m.in. zapaleniem migdałów i powiększeniem węzłów chłonnych).

Trzydniówka – powikłania

Powikłania po trzydniówce są bardzo rzadkie, ale nie oznacza to, że nie występują wcale. Podczas gdy gorączce towarzyszą drgawki gorączkowe, powodują one drżenie kończyn, a nawet doprowadzają do utraty przytomności. Niekiedy z powodu trzydniówki rozwija się zapalenie mózgu i opon mózgowych – ale jest to bardzo rzadkie.

Trzydniówka u dziecka – kiedy można wyjść na spacer?

W trakcie trzydniówki, gdy występuje wysoka gorączka, powinno się pozostać w domu. Gdy jednak temperatura ciała się unormuje, może wyjść na krótki spacer, ale ważne jest zachowanie kilku warunków. Pamiętajcie, że po trzydniówce dziecko ma obniżoną odporność i łatwo łapie kolejne infekcje. Warto zatem wybrać zamiast placu zabaw inne miejsce – np. las lub park, gdzie Maluch nie będzie miał kontaktu z innymi dziećmi.

Czy trzydniówce można zapobiec?

Niestety, nie istnieje szczepienie uodparniające na wirusy powodujące trzydniówkę. Profilaktyka zatem polega jedynie na unikaniu przebywania w towarzystwie osób, które mają objawy infekcji, czyli m.in. wysoką gorączkę. Niestety i to nie gwarantuje nam, że dziecko nie zachoruje – musimy bowiem pamiętać, że można zarażać nawet wtedy, gdy jeszcze nie ma objawów choroby. Na pewno zmniejszymy ryzyko zachorowania nie posyłając dziecka do żłobka czy przedszkola, ale nie jest to wyjście z sytuacji – nie można dziecka izolować od wszystkiego, aby tylko nie zachorowało. Prędzej czy później będzie miało kontakt z bakteriami i wirusami – nie ma przed tym skutecznej ochrony, poza dostępnymi szczepieniami. Możemy jednak nieco obniżyć ryzyko zachorowania dbając o odpowiednią higienę rąk.

Trzydniówka – leczenie

Leczenie trzydniówki polega na stosowaniu leków działających objawowo. Są to głównie leki przeciwgorączkowe przeznaczone dla niemowląt i małych dzieci. W razie konieczności stosuje się także leki przeciwdrgawkowe, jeśli dziecko ma skłonność do drgawek gorączkowych. Można także sięgać po leki miejscowe przeciwbólowe (na znieczulenie gardła, np. Tantum Verde, Lipomal lub naturalny miód) oraz leki przeciwzapalne – ale powinniśmy najpierw zasięgnąć opinii lekarza na temat ich stosowania. Leczenie trzydniówki powinno także uwzględniać intensywne nawadnianie organizmu, ponieważ podczas tak wysokiej gorączki łatwo o odwodnienie. Poleca się podawanie dużych ilości wody, a nawet elektrolitów (np. Orsalit). Wspomagająco w leczeniu można także zastosować probiotyk, który będzie wspierał mechanizmy odpornościowe organizmu.

Jak obniżyć wysoką gorączkę u dziecka podczas trzydniówki?

Bardzo istotne jest, aby nie dopuścić do rozwoju gorączki u dziecka, zwłaszcza u niemowlaka. Dlatego też powinno się podawać leki przeciwgorączkowe w postaci doustnej lub w formie czopków. Dla niemowląt i dzieci są to: ibuprofen lub paracetamol. Według zaleceń WHO, skuteczna jednorazowa dawka paracetamolu wynosi 10-15 mg/kg masy ciała – można go podawać w takiej dawce maksymalnie 4 razy dziennie. Z kolei dawka ibuprofenu wynosi 10 mg na kg masy ciała, przy czym stosując np. paracetamol czy ibuprofen z oznaczeniem „forte” świadczy o tym, że w objętość dawki może zostać zmniejszona (w mniejszej ilości roztworu jest więcej substancji czynnej – łatwiej podać dziecku mniejszą ilość syropu).

Lekarze zalecają, aby powracającą gorączkę zbijać w następującym schemacie:

• ibuprofen (np. Nurofen Forte dla dzieci w syropie bądź czopku) podawać 3x dziennie co 8 godzin,

• lub paracetamol (np. Pedicetamol – ma najbardziej skoncentrowaną dawkę leku, przez co podajemy dziecku mniejszą ilość roztworu) podawać 4x dziennie co 6 godzin,

• w przypadku, gdy po podaniu jednego leku nie doszło do obniżenia gorączki, można podać drugi lek, czyli jeśli podaliśmy Nurofen i nie zadziałał, powinniśmy podać (odczekajmy oczywiście ok. godziny od podania leku) Maluchowi Pedicetamol; pamiętajmy jednak, o której godzinie daliśmy konkretny lek, aby zachować odpowiednie odstępy pomiędzy kolejnymi dawkami.

Jeśli dziecko ma problem z przyjęciem syropu, dobrym rozwiązaniem są czopki doodbytnicze – je podajemy analogicznie. Działają podobnie, co syrop, tylko należy pamiętać, że jeśli Maluch zaraz po aplikacji się wypróżni, część leku została wydalona.

Domowe sposoby na gorączkę podczas trzydniówki

Po pierwsze, gorączkę można obniżać stosując na kark i czoło zimne okłady. Ja mojej córce zawsze namaczam lekko pieluszkę tetrową lub płatki kosmetyczne (takie, jak używamy do kąpieli – z firmy Kindii). Pamiętaj jednak, aby nie używać zbyt zimnej wody do okładów – wystarczy temperatura pokojowa.

Gorączkę można też nieco obniżyć kąpiąc dziecko w wodzie o temperaturze ok. 2 stopnie niższej niż temperatura ciała Malucha. Z drugiej strony woda nie może być zimna.

Poza podawaniem leków przeciwgorączkowych, należy dbać o odpowiednie nawodnienie, aby dziecko się nie odwodniło. Jeśli Maluch nie lubi pić samej wody, można podawać (po ukończeniu 6. miesiąca życia) herbatkę malinową, z czarnego bzu lub lipy. Jeśli dziecko jest karmione piersią, warto karmić je częściej, ponieważ mleko mamy również zawiera spore ilości wody. Można także zastosować elektrolity dla dzieci, zawierające minerały i witaminy.

Innym sposobem jest dbanie o to, aby dziecko nie było przegrzane. Temperatura w pomieszczeniach powinna wynosić 18-20 stopni. Pokoje należy często wietrzyć, a Malucha ubierać przewiewnie.

Czego z kolei nie robić? Nie powinno się praktykować np. wcierania alkoholowych roztworów w skórę dziecka. Po pierwsze, takie działanie jest bez sensu, jeśli chodzi o zbijanie gorączki – absolutnie na to nie wpływa. A jest niebezpieczne, bo może doprowadzić do uszkodzenia skóry i jej poparzenia. Ponadto alkohol może wniknąć w skórę i dostać się do organizmu dziecka – a wiadomo, że jest to, nie oszukujmy się, trucizna dla dziecka.

FAQ

Poniżej, w ramach podsumowania, przedstawiam najważniejsze informacje na temat trzydniówki u niemowląt i małych dzieci.

Co to jest trzydniówka?

Trzydniówka to łagodnie przebiegająca choroba wysypkowa o charakterze zakaźnym, występująca najczęściej u niemowląt i dzieci poniżej 2. roku życia (przy czym spotyka się ją także u dzieci między 2 a 4 rokiem życia). Przyczyną trzydniówki są wirusy: HHV-6 i HHV-7. Źródłem zakażenia jest inny człowiek – niekoniecznie musi mieć on objawy choroby. Zakaźność się bardzo wysoka.

Jak często występuje trzydniówka?

Zakażenie trzydniówką jest powszechne i bardzo często przebiega bez gorączki czy innych objawów. Zazwyczaj nie pojawia się u dzieci poniżej 6. miesiącu życia, ponieważ niemowlęta do tego czasu mogą jeszcze posiadać tzw. odporność odmatczyną. Rzadko występuje powyżej 3. roku życia. Jak często występuje trzydniówka u jednej osoby? Jeśli dziecko zostało zarażone wirusem HHV-6, zyskuje odporność na niego do końca życia. Może jednak w dalszym ciągu zachorować na trzydniówkę, jeśli będzie miało kontakt z wirusem HHV-7 – jeśli tak się stanie, również zyska odporność i nie powinno już nigdy więcej zachorować.

Jak objawia się trzydniówka?

Objawy trzydniówki to: wysoka gorączka (ok. 39-40°C) utrzymująca się 2-4 dni, pogorszenie samopoczucia, nagły spadek gorączki po ok. 3-4 dniach, wystąpienie wysypki po unormowaniu temperatury ciała. Mogą także wystąpić łagodne objawy górnych dróg oddechowych, takie jak katar i kaszel. Niekiedy występuje biegunka.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów?

Jeśli dojdzie do podwyższenia temperatury ciała, należy przede wszystkim skupić się na zbijaniu gorączki z zastosowaniem leków przeciwgorączkowych dla dzieci, zimnych okładów, nawadniania organizmu. Jeśli gorączka utrzymuje się ponad 3 dni lub towarzyszą jej niepokojące objawy, należy szybko zgłosić się do lekarza. W przypadku pojawienia się wysypki po ustąpieniu gorączki, nie trzeba niczym smarować skóry, ale jeśli wysypka utrzymuje się powyżej 5 dni, należy zgłosić się do lekarza.

Bibliografia

• Rudkowski Z. Choroby zakaźne i pasożytnicze u dzieci. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013, s. 104-132.

• Tessa B. Mullins, Karthik Krishnamurthy, Roseola Infantum (Exanthema Subitum, Sixth Disease).

• Woroń J., Jak bezpiecznie i skutecznie stosować paracetamol, Pediatria po Dyplomie, 2013,

• Popielska J., Marczyńska M., Wysypki plamisto-grudkowe w infekcjach wirusowych, Pediatria po Dyplomie, 2016, 01.

• Grenda R, Kawalec W, Kulus M. Pediatria T. 1-2, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018, s. 816-820.