Pleśniawki u dzieci – jak wyglądają i co stosować? Objawy, przyczyny, leczenie

Czym są pleśniawki?

Najczęściej pleśniawki występują u noworodków i niemowląt, ale mogą pojawić się także u dzieci starszych i osób dorosłych. Pleśniawki u niemowlaków to wynik infekcji błony śluzowej o podłożu grzybiczym (dokładnie wywołuje ją drożdżak Candida albicans lub np. grzyby z rodziny Histoplasma i Blastomyces, a także inne grzyby oportunistyczne). Pleśniawki lokalizują się w całej jamie ustnej: na języku, podniebieniu twardym i miękkim, po wewnętrznych stronach policzków, na dziąsłach. Przypominają białe plamki ściętego mleka. W ostrych przypadkach może dojść nawet do zajęcia infekcją krtani, tchawicy i oskrzeli czy jelit. Niekiedy pojedyncze plamki zlewają się w większe i wówczas powstaje pleśniawka na kształt białego kożucha.

Jak wyglądają pleśniawki?

Poniżej przedstawiam przykładowe zdjęcia, jak wyglądają pleśniawki u niemowląt i małych dzieci.

Początkowo pleśniawki mają postać nalotu o kolorze kremowo-białym. Zwykle dotyczą języka, dziąseł, podniebienia i/lub wewnętrznych części policzków. Charakterystyczna dla pleśniawek jest konsystencja twarożku lub zsiadłego mleka. Co istotne, podczas próby usunięcia nalotu, może pojawić się niewielkie krwawienie.

Pleśniawki mogą występować jako pojedyncze plamki lub być zlane w większe skupiska. Wraz z postępem zakażenia, zmiany powiększają się i zajmują coraz większą powierzchnię jamy ustnej, po czym mogą lokalizować się dalej, m.in. w gardle, przełyku, tchawicy, oskrzelach i jelitach.

Objawy pleśniawek u niemowląt i małych dzieci

Zwykle pleśniawki objawiają się następująco:

• na błonie śluzowej jamy ustnej występuje biały nalot przypominający ścięty serek z grudkami, a z czasem nalot staje się biało-szary i pojedyncze plamki zaczynają tworzyć skupiska,

• łagodne pleśniawki nie powodują bólu, natomiast wraz z rozwojem infekcji może pojawiać się coraz to większy dyskomfort, np. problemy z połykaniem, ból,

• nalot zwykle lokalizuje się na języku, podniebieniu, dziąsłach i błonach śluzowych policzków,

• w zaawansowanych przypadkach pleśniawki obejmują krtań i tchawicę,

• podczas próby starcia nalotu gazikiem lub palcem może pojawić się zaczerwienienie lub krwawienie.

Ostra postać choroby powoduje utratę apetytu, z powodu bólu podczas przełykania płynu lub pokarmu stałego, a także chrypkę, rozdrażnienie, wymioty i niepokój.

W przypadku noworodków, pierwszym objawem, który zauważają rodzice, jest zmiana w zachowaniu dziecka. Staje się ono nadmiernie rozdrażnione i płaczliwe, a zmiany w jamie ustnej utrudniają ssanie, co objawia się utratą apetytu. W przypadku noworodków może dodatkowo wystąpić stan podgorączkowy. Rodzice mogą zauważyć wewnątrz ust noworodka pojedyncze zmiany w postaci białych plam przypominających resztki mleka, których nie da się usunąć.

Objawy u niemowląt i starszych dzieci są podobne.

Jak rozpoznać pleśniawki u dziecka?

Rozpoznania pleśniawek dokonuje się zwykle na podstawie obrazu klinicznego, czyli białych nalotów w jamie ustnej – zazwyczaj jest to wystarczające do diagnozy i nie jest wymagane pobieranie wymazu. Jeśli jednak są wątpliwości, lekarz może zlecić pobranie wymazu – wykonuje się go także w przypadku braku poprawy po zastosowanym leczeniu.

Diagnostyka pleśniawek opornych na leczenie jest poszerzana dodatkowo o szukanie innych przyczyn zmian w jamie ustnej. Należy wykluczyć m.in. zakażenie wirusem HIV, gdyż ten powoduje wiele infekcji oportunistycznych. Należy także sprawdzić, czy przyczyną nie jest rozwijająca się choroba nowotworowa, a w przypadku podejrzenia zakażenia przewodu pokarmowego wykonuje się gastroskopię lub kolonoskopię.

Co powoduje pleśniawki? Jakie są przyczyny ich powstawania?

Grzyby powodujące pleśniawki mogą być obecne w organizmie człowieka, ale nie powodować żadnych zmian. Niekiedy jednak dochodzi do zaburzenia naturalnej flory bakteryjnej (np. w wyniku antybiotykoterapii), co może prowadzić do zbyt dużego namnażania się grzybów z grupy Candida odpowiedzialnych za pleśniawki. Wówczas rozwija się infekcja błony śluzowej, wywołana drożdżakiem Candida.

Zazwyczaj noworodek zaraża się tym drożdżakiem podczas porodu, gdy przechodzi przez drogi rodne matki – mówimy wówczas o zakażeniu pierwotnym. Aby do tego doszło, matka musi być nosicielką tego gatunku grzyba, a o zakażenie nim nietrudno w okresie ciąży, gdy organizm jest szczególnie narażony na różne infekcje, także grzybicze.

Co zwiększa ryzyko rozwoju pleśniawek?

Zwiększone ryzyko pojawienia się pleśniawek występuje u:

• noworodków,

• wcześniaków (może mieć to związek ze słabo rozwiniętą odpornością),

• dzieci leczonych antybiotykami,

• dzieci chorujących na choroby nowotworowe,

• dzieci zakażonych wirusem HIV,

• dzieci, które przeszły operację przeszczepienia narządu.

Inne czynniki ryzyka rozwoju pleśniawek to:

• nieleczona cukrzyca (lub niewyrównana),

• brak odpowiedniej higieny,

• podawanie dziecku brudnego smoczka lub jego oblizywanie,

• nieodpowiednia higiena zabawek, z którymi dziecko ma kontakt,

• źle przygotowane posiłki,

• słabo ukształtowany układ odpornościowy dziecka,

• niedożywienie,

• leczenie immunosupresyjne,

• sterydoterapia.

Co istotne, pleśniawki u noworodków i niemowląt są bardzo zakaźne i nawet zwykły pocałunek może być przyczyną przeniesienia zakażenia na inną osobę.

A może grzybica układu pokarmowego?

Pleśniawki niekiedy są objawem infekcji grzybiczej układu pokarmowego. Aby ją zdiagnozować, konieczne jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu lekarskiego i znalezienie możliwych przyczyn niskiej odporności. Niestety grzybica, która zajmuje przełyk i żołądek, nie daje wyraźnych objawów – często są one mylone z innymi dolegliwościami. W przypadku noworodków, niemowląt i małych dzieci, grzybica układu pokarmowego objawia się m.in.

• spadkiem masy ciała w wyniku braku apetytu,

• niestrawnością (wzdęcia, zaparcia, biegunki, gazy),

• bólami w nadbrzuszu,

• częstym odbijaniem,

• nudnościami.

Niekiedy obserwuje się także krwawienie z przewodu pokarmowego – co wymaga pilnej interwencji lekarskiej i wykonania odpowiednich badań mikrobiologicznych. Podstawą do diagnostyki grzybicy jest badanie mikroskopowe, polegające na hodowli oraz określeniu rodzaju grzyba odpowiedzialnego za wywołanie zakażenia. Podczas badania ustala się także wrażliwość grzyba na preparaty zwalczające infekcję.

Pleśniawki u noworodka i niemowlaka – co robić?

Jeśli zauważysz u swojego Maluszka naloty w jamie ustnej, konieczne jest udanie się do pediatry, aby uniknąć rozwoju infekcji. Jeśli zostanie zdiagnozowana infekcja grzybicza, nie panikuj – jest to bardzo często związane z jeszcze nie do końca rozwiniętym układem immunologicznym dziecka i nie musi wcale świadczyć o poważnej chorobie. Rzadko również pleśniawki prowadzą do powikłań, o ile są odpowiednio leczone. Należy jednak pamiętać, aby nie lekceważyć problemu, gdyż infekcja może się rozprzestrzenić na inne narządy, powodują dolegliwości bólowe i problemy z jedzeniem.

Zmiany chorobowe nie znikną same – konieczne jest leczenie. Jeśli zatem zauważyć zmiany w buzi dziecka, umów się na wizytę u pediatry. Nie musi to być wizyta „na już” - tego samego dnia – ale dobrze, aby była w ciągu najbliższych dni, aby zapobiec rozwojowi infekcji.

Pleśniawki u niemowlaka – leczenie

Pleśniawki u noworodków, niemowląt oraz starszych dzieci, które wywołane są przez Candida albicans, leczy się preparatami o działaniu przeciwgrzybiczym do stosowania miejscowego (w formie żelu, zawiesiny lub sprayu) lub wewnętrznego (doustnie).

Do skutecznych leków w tym kierunku należą m.in.

• flukonazol – to syntetyczny lek azolowy przeciwgrzybiczy; jest bardzo skuteczny i wchłania się z przewodu pokarmowego; u niemowląt stosowany jest w postaci syropu;

• nystacyna – to przeciwgrzybiczy antybiotyk polienowy, działający skutecznie wobec wielu szczepów grzybów; antybiotyk działa miejscowo i nie wchłania się z powierzchni błon śluzowych jamy ustnej ani z przewodu pokarmowego (stosuje się go doustnie); jest zwykle dobrze tolerowany i nie powoduje częstych działań niepożądanych; u niemowląt zaleca się stosowanie go w formie zawiesiny do pędzlowania jamy ustnej;

• mikonazol – to lek o działaniu przeciwgrzybiczym i przeciwbakteryjnym; może być stosowany u niemowląt powyżej 4 miesiąca życia w postaci żelu aplikowanego miejscowo.

Niekiedy terapię wspomaga się także leczeniem przeciwbólowym, jeśli pleśniawki wywołują dyskomfort i ból. Zaleca się również stosowanie dostępnych w aptece bez recepty żelów i kremów przyspieszających regenerację.

Pędzlowanie jamy ustnej w przypadku pleśniawek – jak powinno się je przeprowadzić?

W przypadku pleśniawek u noworodków i niemowląt, najczęściej lekarz zaleca pędzlowanie błony śluzowej jamy ustnej nystacyną – 2-3 razy dziennie. Jak wykonać pędzlowanie? Należy użyć jałowej gazy, nawinąć ją na szpatułkę i nasączyć roztworem leku, a następnie smarować nią delikatnie język, podniebienie i policzki dziecka. Jeśli nie mamy gazy, proces można wykonać z użyciem palca, ale należy dokładnie umyć dłonie. Pędzlowanie należy wykonywać po karmieniu dziecka, nigdy przed. Zwykle wystarczy tydzień takiej kuracji, ale istotne jest, aby stosować ja do końca – dzięki temu jest większa szansa, że choroba nie powróci. Pleśniawki podczas pędzlowania będą się ścierać, co może spowodować krwawienie, dlatego należy zachować ostrożność i wykonywać pędzlowanie bardzo delikatnie.

W niektórych przypadkach lekarz zaleca pędzlowanie błony śluzowej 1% roztworem fioletu krystalicznego – czyli gencjany – bądź 25% roztworem boraksu w glicerynie z wodą. Takie pędzlowanie powinno się wykonywać 2-3 razy dziennie. Należy jednak uważać, ponieważ stosowanie gencjany w dużych ilościach może spowodować nawet owrzodzenie jamy ustnej i gardła, szczególnie w przypadku dzieci karmionych piersią.

Domowe sposoby na pleśniawki

O ile lekarz nie widzi przeciwwskazań, możemy wspomóc terapię domowymi sposobami. Na pleśniawki skutecznie działają poniższe sposoby:

• przecieranie nalotu jałowym gazikiem nasączonym lekarstwem,

• wyrzucenie starego smoczka i dbanie o sterylność nowego,

• dokładne mycie piersi (w przypadku karmienia naturalnego),

• smarowanie piersi tym samym roztworem, co nalot w jamie ustnej Malucha,

• jeśli dziecko jest karmione mlekiem modyfikowanym, konieczne jest zachowanie higieny karmienia,

• w przypadku spożywania pokarmów stałych przez dziecko, nie powinno się mu podawać produktów gorących ani pikantnych, a także owoców cytrusowych – te drażnią błonę śluzową jamy ustnej i zwiększają dolegliwości bólowe w przypadku pleśniawek.

Poza powyższymi zasadami, warto wdrożyć pewne domowe sposoby jako uzupełnienie terapii zaleconej przez lekarza pediatrę.

1. Pędzlowanie jamy ustnej wodą utlenioną

Można zastosować mieszankę wody utlenionej z przegotowaną (ale nie ciepłą) wodą w proporcji 1:1. Bawełnianym wacikiem delikatnie smarujemy pleśniawki, uważając na to, aby ich nie zdzierać (mogłoby to spowodować ból i pieczenie). Następnie można posmarować zmiany preparatem regenerującym błony śluzowe, który jest przeznaczony do stosowania dla niemowląt.

2. Rumianek lub szałwia

Pędzlowanie można także wykonać z użyciem naparu z rumianku lub szałwi, ale w przypadku niemowląt roztwór nie może być zbyt mocny (zalewamy zatem torebkę większą ilością wody – nawet 500 ml). Namaczamy w takiej herbatce wacik lub gazę jałową i aplikujemy delikatnie na język, podniebienie i wewnętrzne części policzków.

3. Higiena przedmiotów używanych przez dziecko

Najlepszym sposobem na pleśniawki jest zapobieganie ich powstawaniu poprzez higienę przedmiotów, które dziecko używa na co dzień. Dokładnie myj zabawki, butelki i smoczki oraz wyparzaj je, jeśli producent dopuszcza takie postępowanie. Jeśli rozwinęły się pleśniawki, należy wyrzucić wszystkie używane dotychczas przez Malucha przedmioty, które mógł wkładać do buzi, czyli smoczki, gryzaki itd.

4. Stosowanie probiotyków

Niektórzy zalecają stosowanie probiotyków dla niemowląt w celu wspomagania budowania prawidłowej flory bakteryjnej jamy ustnej i układu pokarmowego. Nie powinno się jednak stosować tego typu produktów na własną rękę – należy zapytać o opinię lekarza pediatrę.

5. Higiena brodawek sutkowych

Jeśli karmisz piersią, sprawdź, czy Twoje brodawki sutkowe nie są zajęte grzybicą – być może wzajemnie z Maluchem się nadkażacie podczas karmienia? Jeśli skóra w tej okolicy ma białawy nalot, jest zaczerwieniona, łuszczy się i błyszczy, jest duże prawdopodobieństwo, że masz grzybicę brodawek sutkowych – ale, co istotne, grzybica wcale nie musi dawać tak wyraźnych objawów i brodawki mogą wyglądać zupełnie normalnie. Zwykle grzybicy brodawek sutkowych towarzyszy ich kłucie podczas karmienia i piekący ból, a także świąd (również pomiędzy karmieniami). W takiej sytuacji należy zastosować odpowiednie leczenie po konsultacji z lekarzem. Polega ono zazwyczaj na smarowaniu brodawek środkiem przeciwgrzybiczym, który nie zaszkodzi dziecku podczas karmienia. Należy ponadto często przemywać brodawki i je osuszać, a także często wietrzyć. Konieczne jest regularne wymienianie biustonoszy i częsta zmiana wkładek laktacyjnych (nie powinno się dopuszczać do przemoczenia wkładek laktacyjnych – zawsze powinny być czyste i suche)

Co zrobić, aby pleśniawki się nie pojawiły?

Zapobieganie pleśniawkom polega przede wszystkim na stosowaniu zasad higieny, zarówno osobistej, jak i higieny przedmiotów, z którymi dziecko ma kontakt. Należy regularnie szczotkować zęby, koniecznie po karmieniu i przed pójściem spać, a także odwiedzać stomatologa. U niemowląt ząbkujących, konieczne jest przecieranie dziąseł jałowym gazikiem, a ząbki myć szczoteczką dla niemowląt – początkowo może to być silikonowa szczoteczka na palec, a później zwykła.

Po karmieniu warto dać dziecku napić się wody (o ile skończyło 6. miesiąc życia i ma już rozszerzaną dietę – podawanie wody to bowiem także rozszerzanie diety, a według obecnych zaleceń do końca 6. miesiąca życia nie powinno się podawać dziecku nic innego, niż mleko – modyfikowane lub mleko matki), aby delikatnie wypłukać resztki mleka z jamy ustnej. W przypadku dzieci karmionych piersią nie jest to konieczne, ponieważ mleko mamy zawiera także substancje działające przeciwbakteryjnie.

Konieczne jest staranne mycie wszystkich smoczków oraz butelek dziecka oraz ich wyparzanie. Warto zainwestować w tym celu w sterylizator parowy – najlepiej piętrowy, aby wszystkie butelki i smoczki się w nim pomieściły. Codzienna sterylizacja zajmuje w takim przypadku nie więcej niż 5-10 minut. Warto ponadto myć wszystkie zabawki raz na 2-3 miesiące. Można kupić do tego specjalny preparat, który ułatwi dezynfekcję (są np. preparaty w sprayu).

Przed posiłkiem (jeśli dziecko samodzielnie je) należy dokładnie myć ręce. Podobnie, rączki trzeba myć po każdym spacerze czy zabawie na podłodze.

Bibliografia

• Rutter P., Kandydoza jamy ustnej (pleśniawki), w: Opieka farmaceutyczna. Objawy, rozpoznanie i leczenie. Edra Urban & Partner.

• Kauffman CA. Treatment of oropharyngeal and esophageal candidiasis. https://www.uptodate.com/home. Accessed May 23, 2017.

• Onishi A, et al. Interventions for the management of esophageal candidiasis in immunocompromised patients. Cochrane Database of Systematic Reviews. http://onlinelibrary.wiley.com/wol1/doi/10.1002/14651858.CD011938/abstract. Accessed May 23, 2017.

• Oral thrush, Mayo Clinic, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/oral-thrush/symptoms-causes/syc-20353533