PCOS – objawy psychiczne zespołu policystycznych jajników

Co to jest zespół policystycznych jajników (PCOS)?

Zespół policystycznych jajników (ang. Polycystic Ovary Syndrome – PCOS) to jedna z najczęstszych chorób endokrynologicznych u kobiet – według dostępnych danych, PCOS dotyka od 6. do 15% kobiet w wieku rozrodczym. Zespół ten charakteryzuje się przede wszystkim poniższymi objawami:

• występowaniem przejawów nadmiaru męskich hormonów płciowych u kobiety (hiperandrogenizm),

• policystycznymi jajnikami na obrazie badania USG (w obrębie jajników znajdują się małe pęcherzyki),

• zaburzeniami miesiączkowania.

Poza zaburzeniami natury psychicznej, pacjentki z PCOS mają większe ryzyko wystąpienia innych chorób współistniejących, np. zespołu metabolicznego, nadwagi i otyłości, nadciśnienia tętniczego czy zaburzeń gospodarki węglowodanowej.

Z zespołem policystycznych jajników często związany jest hirustyzm, czyli nadmierne owłosienie w miejscach typowych dla mężczyzn (co jest spowodowane nadmiarem hormonów męskich – te powodują także trądzik). Wiele osób skupia się właśnie na tym objawie oraz na trudności z zajściem w ciążę, z powodu zaburzeń miesiączkowania – objawy te przykrywają nierzadko inne problemy wynikające z PCOS, dotyczące psychiki kobiety. Okazuje się, że u kobiet z tą chorobą częściej występują pewne zaburzenia psychiczne, które mogą mieć poważne konsekwencje.

PCOS a objawy psychiczne – wyniki badań

Kobiety z zespołem policystycznych jajników częściej cierpią na zaburzenia psychiczne – tak wynika z przeprowadzonych dotychczas badań. Eksperci wskazują, że kobiety z PCOS powinny być z tego względu nawet rutynowo badane pod kątem psychicznym, w trakcie standardowej oceny medycznej – tak wynika z zaleceń przedstawionych w wynikach badań na konferencji Society for Endocrinology w Harrogate. Takie wnioski potwierdzają wcześniej przeprowadzone badania, według których PCOS negatywnie odbija się na zdrowiu psychicznym kobiet – w nich również naukowcy podkreślają znaczenie wykonywana badań przesiewowych pod kątem zaburzeń psychicznych u pacjentek z PCOS.

Już od jakiegoś czasu badacze starają się udowodnić związek między PCOS a gorszym zdrowiem psychicznym u kobiet – jednakże dotąd przeprowadzane badania nie obejmowały zbyt dużych grup badawczych i nie uwzględniały innych czynników, które mogłyby wpłynąć na rozwój zaburzeń psychicznych. Dopiero w badaniach przeprowadzonych przez naukowców z Instytutu Neuronauki i Zdrowia Psychicznego na Uniwersytecie Cardiff oceniono historię ponad 17 tys. kobiet z PCOS. Badanie to obejmowało pacjentki, które rutynowo badano przez 6 miesięcy. Podczas analizy wykazano, że w stosunku do grupy zdrowych kobiet, pacjentki z PCOS częściej miewały zaburzenia psychiczne, takie jak:

• depresja,

• zaburzenia lękowe,

• zaburzenia afektywne dwubiegunowe.

Co więcej, dowiedziono, że dzieci, które zostały urodzone przez kobiety z PCOS, mają większe ryzyko rozwoju takich zaburzeń, jak autyzm czy ADHD. Odkryta te jednoznacznie potwierdzają, że kobiety z zespołem policystycznych jajników powinny być rutynowo badane w zakresie psychicznym, aby szybko postawić diagnozę, rozpocząć leczenie i tym samym poprawić jakość ich życia oraz zapobiec ewentualnym problemom wynikającym z braku leczenia choroby psychicznej.

PCOS a depresja i zaburzenia lękowe

Pacjentki, które zauważają u siebie objawy hiperandrogenizmu, czyli np. hirustyzm, mogą popaść m.in. w depresję. Problem często jest też bardziej złożony, gdyż nadmiar męskich hormonów płciowych prowadzi do zaburzeń miesiączkowania, a zaburzenia owulacji mogą znacząco utrudnić skuteczne zajście w ciążę. Dla wielu kobiet PCOS związane jest ze stałym odczuwaniem niepokoju, że nigdy nie uda się im zajść w ciążę. W efekcie nietrudno o rozwój zaburzeń psychicznych, co potwierdzają m.in. badania, których wyniki przedstawiono w 2011 roku w przeglądzie systematycznym (Increased risk for abnormal depression scores in women with polycystic ovary syndrome: A systematic review and meta-analysis). Badania wykazały, że kobiety z PCOS aż 4 razy częściej zmagają się z depresją. W innych badaniach – opublikowanych w 2007 roku (Increased risk of depressive disorders in women with polycystic ovary syndrome) dowiedziono z kolei, że w grupie kobiet z PCOS aż 21% miało zaburzenia depresyjne, natomiast w grupie kontrolnej zaledwie 3%. Jak widać, badania jednoznacznie wskazują na związek między zespołem policystycznych jajników a rozwojem depresji. Podobny związek jest także udokumentowany między PCOS a zaburzeniami lękowymi. Wykazała to m.in. analiza z 2012 roku, która opierała się na wnioskach z 4 badań. Według niej, zaburzenia lękowe występują u 20,4% kobiet z PCOS (w grupie kontrolnej zaledwie 3,9% kobiet miało zaburzenia lękowe).

PCOS a inne zaburzenia psychiczne

PCOS może zwiększyć ryzyko wystąpienia nie tylko depresji czy zaburzeń lękowych, ale i innych jednostek chorobowych z zakresu zdrowia psychicznego. Badacze sugerują między innymi związek zespołu policystycznych jajników z występowaniem zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych (nerwica natręctw), zaburzeń osobowości, a nawet zaburzeń odżywiania (anoreksja, bulimia, nadmierne objadanie się). W niektórych badaniach wykazano ponadto korelację między PCOS a rozwojem choroby afektywnej dwubiegunowej oraz schizofrenii.

Dlaczego PCOS zwiększa ryzyko zaburzeń psychicznych?

Wpływ PCOS na zdrowie psychiczne może wynikać z tego, że w przebiegu zespołu policystycznych jajników występuje nadmiar męskich hormonów płciowych, czyli tzw. hiperandrogenizm. Stan ten może doprowadzić do różnych dolegliwości, których wiele kobiet nie potrafi zaakceptować, np.:

• hirsutyzm – występowanie na ciele kobiety owłosienia w miejscach, w których typowo jest ono spotykane u mężczyzn (twarz, plecy, piersi),

• trądzik,

• nadmierne przetłuszczanie się skóry i włosów,

• łysienie typu męskiego,

• problemy z zajściem w ciążę.

Kobiety, które mają owłosienie w miejscach typowo męskich, często zmagają się z rozmaitymi kompleksami. Taki stan powoduje, że pacjentki zaczynają wątpić w swoją kobiecość, a gdy dochodzi do tego problem z zajściem w ciążę, stan emocjonalny jest coraz gorszy. W efekcie kobiety z PCOS mogą starać się ograniczać kontakty społeczne, a to stanowi prostą drogę do rozwoju zaburzeń psychicznych, np. depresji.

Diagnoza PCOS – co robić?

Kobieta, który usłyszała diagnozę zespołu policystycznych jajników, powinna uzyskać od lekarza szereg informacji na temat choroby, a także na temat np. zajścia w ciążę. Wiele kobiet po diagnozie boi się, że już nigdy nie zajdzie w ciążę, co jest nieprawdą. Tutaj bardzo ważna jest rola lekarza: powinien on informować pacjentkę o przebiegu choroby, a także o sposobach na radzenie sobie z objawami, np. jak usuwać nadmierne owłosienie, albo jak wspomagać zapłodnienie. Lekarze powinni także informować kobiety z PCOS o dolegliwościach, które mogą wskazywać na problemy ze zdrowie psychicznym, np. aby zwracały uwagę na takie objawy, jak:

• obniżenie nastroju,

• uczucie zmęczenia,

• uczucie niepokoju,

• brak energii do działania.

Te dolegliwości powinny skłonić pacjentkę do wizyty u psychologa lub psychiatry.

Mam PCOS – co powiedzieć na wizycie u psychiatry?

Gdy pacjenta z PCOS zaczyna odczuwać zaburzenia zdrowia psychicznego i czuje się pod kątem emocjonalnym coraz gorzej, powinna jak najszybciej udać się do specjalisty. Można pójść do psychologa lub psychiatry. Podczas spotkania powinno się przede wszystkim trzymać faktów i być szczerym – ma to szczególne znaczenie dla powodzenia terapii. Specjalistę powinno się poinformować o chorobie, o doświadczanych objawach, innych problemach – jest to szczególnie istotne, jeśli udajemy się psychiatry, gdyż ten może nam przepisać leki, a te nie zawsze są wskazane przy PCOS (np. leki psychotropowe mogą prowadzić do hiperprolaktynemii lub nadmiernego przybierania na wadze).

Jeśli udajemy się do psychiatry, lekarz weźmie pod uwagę nie tylko objawy psychiczne, ale i inne występujące problemy medyczne. W przypadku psychologa możemy liczyć tylko na wsparcie emocjonalne, bez brania pod uwagę problematyki medycznej, gdyż psycholog nie jest lekarzem (nie ukończył medycyny, w przeciwieństwie do lekarza psychiatry).

Bibliografia

• Rodriguez-Paris D. i wsp.: „Występowanie zaburzeń psychicznych u kobiet z zespołem policystycznych jajników”, Psychiatr. Pol. ONLINE FIRST Nr 130: 1–12, 2019.

• Lentscher J.A., Decherney A.H., „Clinical Presentationand Diagnosis of Polycystic Ovarian Syndrome”, Clinical Obstetrics and Gynecology, Volume 64, Number 1, 3–11, 2020.