Czym jest integracja sensoryczna (SI)?
Integracja sensoryczna to organizacja bodźców zmysłowych, która umożliwia ich wykorzystanie w praktyce. Jest to tym samym podświadomy proces, który przebiega w mózgu człowieka. Jeśli integracja sensoryczna funkcjonuje prawidłowo, jest w stanie porządkować w odpowiedni sposób informacje, które docierają do zmysłów, czyli np. ruch, smak, wzrok, poczucie ciała. Integracja sensoryczna odpowiada także za nadawanie znaczenia temu, co aktualnie jest istotne, poprzez sekwencję informacji docierających do nas (np. słuchanie opowiadania i ignorowanie w tym samym czasie hałasu, który robi inne dziecko). Dzięki sprawnej integracji sensorycznej możemy celowo działać i reagować na różne sytuacje. Psychologowie wskazują ponadto, że SI tworzy fundamenty edukacji oraz odpowiednich zachowań społecznych.
Nieprawidłowości w sferze integracji sensorycznej nie są związane z uszkodzeniem narządów zmysłów, czyli np. z niedosłuchem. Dysfunkcje integracji sensorycznej dotyczą zwykle nieprawidłowości w zakresie przetwarzania bodźców zmysłowych w obrębie systemów takich, jak:
-
dotykowy i proprioceptywny,
-
przedsionkowy,
-
słuchowy,
-
wzrokowy,
-
węchowy,
-
smakowy.
Zaburzenia integracji sensorycznej – objawy
Zaburzenia integracji sensorycznej z reguły objawiają się:
-
nadmierną lub niedostateczną wrażliwością na bodźce sensoryczne,
-
nieodpowiednim poziomem koncentracji i uwagi,
-
opóźnionym rozwojem mowy,
-
problematycznym zachowaniem,
-
nieprawidłowościami w poziomie aktywności ruchowej i koordynacji (poziom koordynacji jest wówczas obniżony).
Powyższe objawy mogą być rozpoznawane u wszystkich dzieci, zarówno mieszczących się w normie intelektualnej, jak i z niepełnosprawnością w tej sferze. Rozpoznaje się je często u dzieci z trudnościami w uczeniu się, z autyzmem, nadpobudliwością psychoruchową czy porażeniem mózgowym, a ich nasilenie jest bardzo zróżnicowane – od ledwo zauważalnego po ciężkie. Niezależnie od tego, jaki jest stopień nasilenia dysfunkcji integracji sensorycznej, zawsze wpływają one negatywnie na procesy uczenia się, rozwój emocjonalny dziecka, rozwój społeczny oraz zachowanie.
Jak rozpoznać dysfunkcje integracji sensorycznej u dziecka?
Rozpoznania zaburzeń w integracji sensorycznej powinien dokonać psycholog dziecięcy, jednakże jako rodzice możemy bacznie obserwować dziecko, ponieważ to od naszej wnikliwości zależy, czy dziecko trafi do takiego specjalisty. Naszym zadaniem jest zatem wyłapanie pierwszych oznak zaburzeń, co powinno skłonić nas do wizyty u psychologa dziecięcego. Dysfunkcje integracji sensorycznej często powodują, że dziecko:
-
jest płaczliwe i niespokojne,
-
ma problemy z zasypianiem,
-
ma problemy z samodzielnym jedzeniem i piciem (woli ponadto pokarmy w postaci papki niż kawałków),
-
źle toleruje czynności higieniczne, takie jak obcinanie paznokci, czyszczenie nosa czy mycie zębów,
-
wiele czynności dotyczących samoobsługi wykonuje niezdarnie i powolnie,
-
ma problem z samodzielnym ubieraniem się, zwłaszcza sznurowaniem butów czy zapinaniem guzików,
-
porusza się zbyt wolno lub zbyt szybko od innych dzieci,
-
podczas wchodzenia lub schodzenia ze schodów częściej niż inne dzieci trzyma się kurczowo poręczy,
-
ma zaburzoną równowagę, co objawia się częstym potykaniem się i upadaniem,
-
ma problemy z koncentracją i łatwo się rozprasza,
-
jest nadruchliwe – ciężko mu spokojnie usiedzieć,
-
jest nadwrażliwe emocjonalnie (np. często i łatwo się obraża),
-
może być uparte i negatywnie nastawione do nowych pomysłów,
-
podczas dłuższej pozycji siedzącej ma problemy z utrzymaniem głowy w pionie (podpiera ją np. ręką),
-
niecelowo wchodzi na meble czy inne dzieci,
-
ma problemy z nabywaniem umiejętności ruchowych, takich jak rzucanie piłką, jazda na rowerku,
-
nieprawidłowo trzyma w rękach różne przedmioty,
-
poszukuje ruchu – jest stale w ruchu, biega, podskakuje,
-
ma lęk przed upadkiem lub wysokością,
-
w nowym miejscu jest zagubione i wymaga wiele czasu, aby uzyskać orientację w przestrzeni,
-
myli lewą i prawą stronę,
-
może nie mieć dominującej jednej ręki,
-
wykazuje problemy z czytaniem i pisaniem,
-
ma problemy w przepisywaniu i przerysowywaniu z tablicy,
-
ma problemy z cięciem nożyczkami,
-
ma problemy z rysowaniem po śladzie,
-
szybko się męczy.
Najczęściej spotykanymi zaburzeniami w integracji sensorycznej jest nadwrażliwość dotykowa oraz oralna dotycząca okolic twarzy. Często spotyka się także dyspraksję – ta polega na problemach z wykonaniem czynności ruchowych. Jej objawem jest także niepewność grawitacyjna, której cechą jest np. lęk przed zmianą pozycji ciała.
Jako rodzice możemy wychwycić pewne nieprawidłowości w rozwoju integracji sensorycznej, obserwując bacznie rozwój ruchowy dziecka, reakcje na bodźce (np. zabawki, jedzenie, muzykę, różne faktury), aktywność, umiejętność skupienia uwagi czy rozwój mowy.
Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci w wieku 0-3 lata
U dzieci, które są w wieku od 0 do 3 lat, stosuje się diagnostykę dysfunkcji integracji sensorycznej na bazie Klasyfikacji diagnostycznej zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa ((Diagnostic Classification of Mental Health And Development Disorders Of Infancy and Early Childhood). Jest to praca, która stanowi owoc długoletnich badań zespołu interdyscyplinarnego. Zestawia ona wszystkie zagrożenia rozwojowe, które mogą wystąpić we wczesnym dzieciństwie, czyli od momentu narodzin do 3. roku życia. Jedną z kategorii, które uwzględniono w klasyfikacji, są właśnie zaburzenia integracji sensorycznej (zaburzenia samoregulacji – self-regulation disorders). Zaburzenia samoregulacji objawiają się przede wszystkim problemami w regulowaniu emocji oraz zachowań przez dziecko w odpowiedzi na zaistniałą stymulację sensoryczną, którą są wszelkie doznania ruchowe, wzrokowe, słuchowe, dotykowe, węchowe. Stymulacją sensoryczną jest również świadomość swojego ciała w przestrzeni i odczucie ruchu.
Niektóre dzieci mają duże trudności w regulowaniu relacji z otoczeniem. Nieodpowiednie wzorce regulacyjne z kolei, mają niebagatelny wpływ na funkcjonowanie dziecka i jego rozwój, przez co objawiają się w różnych sytuacjach. Zakłócają m.in. rozwój emocjonalny, ruchowy, społeczny.
W sferze zaburzeń integracji sensorycznej naukowcy wyróżniają 3 typy problemów. Pierwszy z nich to nadwrażliwość na bodźce, drugi – obniżona wrażliwość na bodźce, a trzeci związany jest z poszukiwaniem stymulacji sensorycznej, co przejawia się impulsywnością dziecka. Pierwszy z typów został podzielony jeszcze na dwa podtypy: podtyp A (lękowy) i podtyp B (buntowniczy).
Typ 1 dysfunkcji samoregulacji (nadwrażliwość na bodźce)
Dla dzieci, które są nadwrażliwe, bodźce sensoryczne są zwykle bardzo awersyjne i odpychające. Powodują one głównie negatywne reakcje, zarówno emocjonalne, jak i motoryczne. Dzieci mające tego typu zaburzenia samoregulacji łatwo ulegają przeładowaniu. Często miewają również zaburzenia lękowe (typ A) lub zaburzenia buntownicze (typ B).
Typ 2 dysfunkcji samoregulacji (obniżona reaktywność na bodźce)
Dzieci, które mają obniżoną reaktywność na bodźce, muszą doznać silnej stymulacji zmysłowej, aby bodźce były w ogóle dostrzeżone przez ich układ nerwowy. Takie dzieci z reguły sprawiają wrażenie obojętnych, niereagujących na otoczenie i mało zainteresowanych interakcją.
Typ 3 dysfunkcji samoregulacji (poszukiwanie stymulacji)
Dzieci posiadające zaburzenia samoregulacji polegające na poszukiwaniu stymulacji, wymagają dużej intensywności stymulacji zmysłowej o wysokiej częstości i czasie trwania. Dzieci te ciągle są w ruchu, aby zaspokoić swoje potrzeby sensoryczne. Ciężko im usiedzieć czy ustać w miejscu – wciąż poszukują ruchu i zmieniają pozycje.
