Na czym polega integracja sensoryczna?
Integracja sensoryczna to proces zapoczątkowany już w okresie życia płodowego, jednak najbardziej intensywną postać przybiera w pierwszych 3 latach życia dziecka i jest kontynuowany do około 7 roku życia. We wczesnych etapach życia mogą pojawiać się nieprawidłowości w układzie nerwowym, które związane są m.in. z organizacją wrażeń zmysłowych (obejmujących wszystkie zmysły, czyli wzrok, słuch, smak, dotyk, węch). Wówczas konieczna jest specjalna terapia sensoryczna, która bazuje na trenowaniu odbierania bodźców zmysłowych, dzięki czemu możliwe jest wspomaganie prawidłowego rozwoju zmysłowego dziecka. Dzięki integracji sensorycznej człowiek może w sposób prawidłowy zarówno odbierać, jak i później przetwarzać bodźce zmysłowe. Pozwala nam to reagować adekwatnie do danej sytuacji. Jeśli proces rozwoju integracji sensorycznej jest zaburzony, pojawiają się dysfunkcje w zachowaniu dziecka, a później dorosłego człowieka. Zaburzenia te mogą powstawać z przyczyn pozabiologicznych, ale często borykają się z nimi dzieci, które mają wady wzroku lub słuchu.
Po co nam integracja sensoryczna?
Integracja sensoryczna sprawia, że mózg jest w stanie organizować napływające do niego sygnały z ciała i środowiska oraz wysyłać odpowiednie reakcje. Mowa np. o podstawowych zmysłach, takich jak dotyk, równowaga czy czucie własnego ciała, które to mają kluczowe znaczenie w codziennym funkcjonowaniu. Jeśli są dobrze zintegrowane, rozwijamy się optymalnie i zapewniamy sobie dobrą bazę do prawidłowego działania wszystkich wyższych zmysłów (węchu, słuchu, mowy, smaku) czy umiejętności (umiejętność chodzenia, pisania, malowania itd.). W przypadku zaburzeń integracji sensorycznej mózg nie potrafi odpowiednio przetwarzać bodźców zmysłowych i wówczas dziecko ma problemy z wieloma podstawowymi zadaniami, jest nadmiernie ruchliwe, nie potrafi się skupić, może mieć zaburzenia koordynacji ruchu, problemy z nauką pisania lub czytania.
Zaburzenia integracji sensorycznej – jakie są najczęstsze objawy?
Istnieje szereg często występujących oznak zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci. To głównie:
- zbyt duża albo obniżona wrażliwość na bodźce,
- zaburzenia koncentracji,
- zaburzenia koordynacji ruchowej,
- opóźniony rozwój mowy,
- zaburzenia w poziomie aktywności ruchowej (zbyt duża lub zbyt mała aktywność),
- trudności w zachowaniu.
Tego typu dysfunkcje mogą być diagnozowane u dzieci, które mają rozpoznaną niepełnosprawność intelektualną lub ruchową, autyzm, nadpobudliwość psychoruchową, mózgowe porażenie, ale także u dzieci mieszczących się w normie intelektualnej. Zaburzenia integracji sensorycznej mają ogromny wpływ na procesy uczenia się, rozwoju społecznego dziecka, emocjonalnego, a także na zachowanie.
Typy zaburzeń (dysfunkcji) integracji sensorycznej
Jeśli występują nieprawidłowości w integracji sensorycznej, mówimy o występowaniu dysfunkcji lub zaburzeń. Dysfunkcje te dotyczą nieprawidłowości w przetwarzaniu bodźców zmysłowych należących do systemu: czuciowego (dotykowy i proprioceptywny), słuchowego, wzrokowego, smakowego, węchowego i przedsionkowego. Wśród typów zaburzeń integracji sensorycznej wyróżnia się następujące zaburzenia.
1. Nadwrażliwość na dotyk, ruch, bodźce słuchowe lub wzrokowe
Zaburzenie integracji sensorycznej może polegać na zbyt intensywnych odbieraniu docierających do dziecka bodźców zmysłowych. Dziecko czuje się wówczas przytłoczone kolorami, dźwiękami, dotknięciami czy też zapachami. Może się np. skarżyć na uwieranie metki na ubraniu, zbyt obcisłe ubranie, gumki do włosów. Może nie lubić mycia, malowania palcami czy zabaw z masami plastycznymi, a także zabaw grupowych – z powodu np. hałasu czy nadmiernego kontaktu dotykowego z innymi.
2. Niewrażliwość na dotyk, ruch, bodźce słuchowe lub wzrokowe
Powyższe zaburzenia mogą być także skierowane w całkowicie odwrotną stronę. Dziecko może odczuwać niektóre bodźce zmysłowe o wiele słabiej, niż powinno. Wówczas będzie szukać wrażeń, co będzie objawiać się np. hałasowaniem, słuchaniem głośno muzyki, uderzaniem innych, skakaniem, potrząsaniem swoim ciałem. Takie dziecko często potrzebuje również bujania się na huśtawce czy silnego przytulania.
3. Zaburzenia aktywności ruchowej
W ramach zaburzeń integracji sensorycznej wyróżnia się także zbyt wysoki lub zbyt niski poziom aktywności ruchowej. Dziecko może być albo za bardzo pobudzone i zbyt ruchliwe lub przeciwnie: powolne, letargiczne.
4. Zaburzenia koordynacji ruchowej
Dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej może być niezdarne podczas zabaw ruchowych, mieć duże trudności z czynnościami takimi, jak używanie nożyczek, sznurowanie butów, pisanie.
5. Problemy z koncentracją i organizacją zadań
Mogą występować problemy z koncentracją, skupianiem się, planowaniem, utrzymywaniem porządku. Dziecko łatwo się rozprasza i potrzebuje wsparcia, aby dane zadanie dokończyć bez przerywania.
6. Impulsywność
W przypadku dysfunkcji integracji sensorycznej wyróżnia się także objawy takie, jak impulsywność czy wybuchowość. Dziecko może nie słuchać rodziców, reagować agresją, wpadać szybko w złość i frustrację, albo zamykać się przed światem. Ma problemy z panowaniem nad emocjami, brakuje mu tolerancji dla zachowań innych osób. Zwykle wykazuje albo zbyt niski, albo zbyt wysoki poziom aktywności. Raczej unika bliskości fizycznej.
Czy Twoje dziecko ma zaburzenia integracji sensorycznej?
Jak rozpoznać, czy dziecko ma zaburzenia integracji sensorycznej? Spróbuj ocenić to na podstawie poniższych punktów. Jeśli odpowiedzi na nie są w szerokim zakresie twierdzące, prawdopodobnie dotyczy go problem zaburzeń integracji sensorycznej. Szczerze odpowiedz na pytanie, czy Twoje dziecko:
- jest niespokojne,
- ma problemy z zasypianiem,
- często płacze,
- ma problemy z samodzielnym jedzeniem, piciem,
- nie lubi czynności pielęgnacyjnych, takich jak mycie twarzy, zębów, czesanie, obcinanie paznokci, czyszczenie nosa lub uszu,
- czynności samoobsługowe wykonuje niezdarnie i ma z tym trudności,
- ma problemy ze sznurowaniem butów, zapinaniem guzików, samodzielnym ubieraniem się,
- ma słabą równowagę,
- ma problemy z utrzymywaniem głowy w pozycji pionowej podczas dłuższego siedzenia (podpiera ją np. na ręce),
- nie potrafi usiedzieć w jednym miejscu,
- łatwo się rozprasza, ma problemy ze skupieniem,
- jest wybuchowe, łatwo się obraża, wykazuje nadwrażliwość emocjonalną,
- jest uparte i negatywistyczne,
- porusza się za szybko albo za wolno w porównaniu do rówieśników,
- ma problemy z uczeniem się umiejętności ruchowych, takich jak np. jazda na rowerze,
- niepewnie stawia nogi wchodząc po schodach,
- nie potrafi poprawnie trzymać np. nożyczek, sztućców czy długopisu,
- stale jest ruchu (biega, skacze itd.),
- ma lęk przed wysokością lub upadkiem,
- gdy trafi do nowego miejsca, początkowo potrzebuje sporo czasu na oswojenie się i zdobycie orientacji w otoczeniu (czuje się zagubione),
- myli prawą i lewą stronę ze sobą,
- ma problemy z czytaniem i pisaniem,
- ma problemy z rysowaniem po śladzie,
- szybko się męczy,
- nie lubi huśtawki albo przeciwnie – bardzo to uwielbia.
Jak wyglądają ćwiczenia przy zaburzeniach integracji sensorycznej?
Jeśli u dziecka zdiagnozowano zaburzenia integracji sensorycznej, należy podjąć zabiegi terapeutyczne, ponieważ dysfunkcje nie mijają samoistnie. Dobra wiadomość jest taka, że jeśli podejmiemy regularne i dostosowane do dziecka ćwiczenia, terapia może być bardzo skuteczna i problemy znikną.
Jeśli jako rodzic zaobserwowałaś u swojego dziecka objawy zaburzeń integracji sensorycznej, powinnaś jak najszybciej udać się z nim do specjalisty. Lekarz obiektywnie stwierdzi, czy objawy te rzeczywiście są związane z zaburzeniami integracji sensorycznej, po czym przygotuje odpowiedni program terapii. Ćwiczenia mają formę zabawy z dzieckiem. Celem jest poprawienie integracji między zmysłami w zakresie układu nerwowego.
Terapeuci specjalizujący się w leczeniu zaburzeń integracji sensorycznej, mają rozbudowaną wiedzę na temat mechanizmów neurobiologii. Dzięki temu mogą skutecznie stymulować zmysły dziecka i uzupełniać deficyty. W efekcie u dziecka dochodzi do znacznego ograniczenia, a nawet całkowitej eliminacji danych zaburzeń integracji sensorycznej – np. eliminacji nadwrażliwości na niepożądane bodźce lub – jeśli występowała obniżona wrażliwość na bodźce, zostanie ona pobudzona.
W ramach ćwiczeń wykorzystuje się m.in. przedmioty z różnymi fakturami, huśtawki/hamaki, kołyski, piłki, talerze obrotowe czy też deskorolki. Na zajęciach powinien przebywać rodzic, gdyż jest on również czynnym uczestnikiem terapii. Specjalista natomiast obserwuje reakcje dziecka i zmiany w jego zachowaniu. Dzięki obserwacji może dostosować program i harmonogram terapii do poczynionych postępów.
W czasie terapii dziecko ma nie tyle nauczyć się danych czynności, a raczej usprawniać systemy sensoryczne oraz mechanizmy nerwowe, które są podstawą owych umiejętności. Terapia trwa zwykle minimum 6 miesięcy i może być kontynuowana nawet 2 lata (to zależy od stopnia zaburzeń i rodzaju trudności, a także od poziomu motywacji dziecka).
Bibliografia
- Jean Ayres A., Dziecko a integracja sensoryczna, Harmonia, 2015.Przyrowski Z, Grzybowska E: Neurobiologiczne podstawy integracji sensorycznej. Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej – SI, Warszawa 2012: 5–7, 11–17, 25–28.
- Jodzis D: Dysfunkcje integracji sensorycznej a sprawność językowa dzieci w młodszym wieku szkolnym. Harmonia Universalis, Gdynia 2013: 13–88.
- Odowska- Szlachcic B., Metoda Integracji sensorycznej, Harmonia, 2013.
- Kałużna A: Zasady diagnostyki i terapii zaburzeń rozwoju integracji sensorycznej u dzieci. In: Sadowska L (ed.): Neurofizjologiczne metody usprawniania dzieci z zaburzeniami rozwoju. Wydawnictwo AWF, Wrocław 2004: 142–162.
- Przyrowski Z., Kwestionariusz Rozwoju Sensomotorycznego, Empis, 2014.
- Karga M: Podstawowe zasady obserwacji i terapii zaburzeń integracji sensorycznej u małego dziecka. In: Cytowska B, Winczura B (eds.): Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Warszawa 2006: 221–237.
