Integracja sensoryczna – na czym polegają jej zaburzenia?
Zaburzenia integracji sensorycznej (SI) to nieprawidłowości w odbieraniu oraz interpretowaniu bodźców sensorycznych. Efektem jest nieprawidłowa reakcja na różne bodźce zmysłowe. Zaburzenia integracji sensorycznej najczęściej diagnozuje się u dzieci w wieku żłobkowym, przedszkolnym i szkolnym.
Aby rozpoznać zaburzenia integracji sensorycznej, konieczna jest obserwacja i szczegółowy wywiad przeprowadzony przez terapeutę SI. Specjalista, jeśli zauważy zaburzenia, opracowuje plan terapii, aby optymalnie dostosować ją do dziecka i jego potrzeb. Istotne jest tez uwzględnienie oczekiwań rodziców.
Terapia SI – założenia teoretyczne
Terapia SI bazuje na badaniach z zakresu neurologii oraz sfery behawioralnej. Naukowcy odnoszą się m.in. do plastyczności mózgu, co oznacza utrwaloną pod względem biologicznym oraz strukturalnym zdolność do reorganizacji funkcjonowania. Ma to ogromne znaczenie w procesie terapii sensorycznej. W praktyce oznacza to możliwość wyrównywania pewnych deficytów za pomocą kontrolowanej stymulacji podczas terapii SI.
Niektórzy mówią również o stopniowym dojrzewaniu kolejnych części układu nerwowego, a także o współzależności, jaka występuje między ośrodkami korowymi i podkorowymi. Procesy oraz zachowania, które wykazują duży stopień skomplikowania, możliwe są do wykształcenia wyłącznie w oparciu o procesy bazowe. Z kolei w odpowiedzi na różne wrażenia, ośrodki sensoryczne tworzą tzw. reakcje adaptacyjne, co pozwala jednocześnie na rozwój procesów SI.
Kolejnym założeniem jest twierdzenie, że dzieci wyposażone są w mechanizmy pobudzające w nich chęć do zbierania doświadczeń zmysłowych.
Terapia integracji sensorycznej – jakie są wskazania? Czy moje dziecko potrzebuje terapii SI?
Terapia sensoryczna jest wskazana dla dzieci w sytuacji, gdy specjalista potwierdził w procesie diagnostycznym zaburzenia integracji sensorycznej. Istnieje jednak pewna trudność w diagnostyce, ponieważ dzieci rozwijają się w bardzo indywidualnym tempie, stąd niemal każde dziecko może wykazywać pewne deficyty na tle rówieśników. Wobec tego, do diagnostyki konieczne jest włącznie wnikliwej obserwacji klinicznej i wykonanie kilku testów. Ponadto wskazaniami do terapii integracji sensorycznej (SI) są pewne dysfunkcje i schorzenia, w przebiegu których często towarzyszą zaburzenia przetwarzania sensorycznego. To m.in.:
-
dyspraksja,
-
autyzm,
-
ADHD,
-
opóźniony rozwój mowy,
-
nadmierna wrażliwość zmysłowa (słuch, ruch, dotyk, wzrok),
-
zbyt niski bądź nadmierny poziom aktywności,
-
zaburzenia koordynacji ruchowo-wzrokowej,
-
mózgowe porażenie dziecięce,
-
podwrażliwość przedsionkowa, proprioceptywna, słuchowa oraz dotykowa,
-
trudności w koncentracji,
-
problemy w nauce, m.in. przepisywaniu z tablicy, odwracanie liter itd.,
-
zaburzona czynność motoryki dużej i małej, np. trudności w utrzymaniu długopisu, wycinania nożyczkami, siedzenia przy stoliku,
-
zespół Downa.
Wskazaniem jest także chęć usprawnienia funkcji poznawczych. Najczęstszym wskazaniem jest jednak występowanie podwrażliwości proprioceptywnej, która polega na zwiększonej potrzebie uzyskiwania silnych wrażeń zmysłowych w postaci np. docisków stawowych – aby stymulować receptory czucia głębokiego.
Na czym polega terapia sensoryczna dziecka?
Terapia sensoryczna (terapia SI) polega na dostarczeniu dziecku w sposób kontrolowany wymaganej przez niego dawki doznań sensorycznych – ich rodzaj i intensywność jest dostosowany do charakteru zaburzenia integracji sensorycznej oraz jego nasilenia.
Terapia powinna przebiegać w przyjaznej atmosferze, aby mały pacjent chciał współuczestniczyć w całym procesie. Jego zaangażowanie oraz motywacja są bardzo dobrym czynnikiem, jeśli chodzi o możliwe rezultaty terapii.
Terapia SI przebiega w specjalnie przygotowanej sali, wyposażonej w odpowiednie przyrządy i dobrze doświetlonej. Znajdują się w niej np. stelaże, huśtawki, trampoliny, podwieszki i inny sprzęt służący stymulacji układu proprioceptywnego oraz przedsionkowego. Dziecko jest zachęcane do kreatywności i samodzielnego wykorzystywania różnych drobnych pomocy sensorycznych.
Działania w terapii SI są planowane na podstawie dysfunkcji w funkcjonowaniu konkretnych zmysłów. Mają charakter aktywnej stymulacji w największym możliwym stopniu. Ćwiczenia i zabawy są konstruowane w taki sposób, aby dziecko mogło samodzielnie zbierać doświadczenia zmysłowe, np. przechodzenie przez tory przeszkód.
Terapia u dzieci małych – w wieku żłobkowym czy przedszkolnym – musi być wspomagana ćwiczeniami w domu. Stymulacja zwykle odbywa się poprzez stosowanie czynności pielęgnacyjnych w sposób zaproponowany przez terapeutę lub kreowanie wskazanych zabaw sensorycznych. Warto rozpocząć terapię SI już u najmłodszych dzieci, ponieważ nieleczone zaburzenia integracji sensorycznej prowadzą m.in. do zaburzenia napięcia mięśniowego, zaburzeń w schemacie ciała, równowagi, orientacji przestrzennej czy ruchów oczu.
Wraz z wiekiem, możliwości reorganizacji i modyfikacji w działaniu mózgu są coraz mniejsze – im starsze dziecko, tym uzupełnianie deficytów może być o wiele trudniejsze i trwać dłużej.
Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej w wieku szkolnym mają zwykle zlecone zabawy wzbogacone wyszukane zadania sekwencyjne, które wymagają nieco większego zaangażowania. Przykładem jest wykorzystywanie niestabilnego podłoża i wykonywanie określonych czynności.
Ćwiczenia SI w domu – jak wspomagać integrację sensoryczną dziecka?
Jeśli w środowisku domowym terapia nie będzie kontynuowana i nie będziemy stosować się do zaleceń terapeuty SI, raczej na próżno spodziewać się spektakularnych efektów. Terapia sensoryczna w domu to jeden z najważniejszych aspektów powodzenia terapii i uzyskania dobrych rezultatów. Dlatego też każdy terapeuta SI da rodzicom zalecenia, w których znajdziemy istotne informacje odnośnie postępowania oraz modyfikowania pewnych zachowań poza salą terapii integracji sensorycznej.
Często zaleca się przeprowadzanie w domu zajęć z zakresu tzw. plastyki sensorycznej. Rodzic może wówczas wykorzystać wraz z dzieckiem różne masy plastyczne, np. masę solną czy piasek kinetyczny. Poleca się także zabawy z barwieniem ryżu czy dotykanie różnych produktów spożywczych: mąki, kaszy, soli itd. - stwarza to bowiem bardzo korzystne warunki do pracy na ewentualnymi deficytami. To również dobry pomysł na wspólne spędzanie czasu. Szczególnie masy sensoryczne w postaci tzw. inteligentnej plasteliny, która np. zmienia kolor albo świeci, są bardzo ciekawym rozwiązaniem, a można z łatwością je zamówić przez Internet.
Poza masami plastycznymi, pomocne mogą okazać się różnego rodzaju kołdry obciążeniowy czy kamizelki – są one polecane w przypadku terapii zaburzeń układ proprioceptywnego.
Popularne jest także owijanie dziecka w kocyk – to ćwiczenie o nazwie „naleśnik”. Po zawinięciu dziecka proponujemy dziecku, aby samo się wydostało z takiego „naleśnika”. Dzieci lubią również zabawę w mumię – owijamy wówczas dziecko elastycznymi bandażami, po czym razem z Maluchem próbujemy je zdjąć (rodzic przytrzymuje koniec bandaża, a dziecko kręci się dookoła, co świetnie stymuluje układ przedsionkowy i proprioceptywny.
Terapia SI – jakie są efekty terapii zaburzeń integracji sensorycznej?
Standardowo terapia SI trwa ok. 2 lat, chociaż są wyjątki, co zależy od indywidualnych predyspozycji dziecka i zaangażowania (także rodziców). Spotkania z terapeutą odbywają się zwykle 1-2 razy w tygodniu, a sesja trwa od 30 do 60 minut.
Efekty terapii ocenia się na podstawie obserwacji rodziców oraz terapeuty. Dokonuje się ponownej diagnozy, ponieważ jej wykonanie umożliwia porównanie konkretnych wyników odnoszących się do odpowiednich norm wiekowych. Diagnoza efektów odbywa się nie częściej niż raz na 6 miesięcy – to minimalny odstęp czasowy do tego, aby uchwycić ewentualne zmiany i postępy.
Bibliografia
-
O’Donnell S., Deitz J., Kartin D., Nalty T., Dawson G., Sensory processing, problem behavior, adaptive behavior, and cognition in preschool children with autism spectrum disorders, „Am J Occup Ther.” 2012, nr 66, s. 586–594.
-
Kaat A. J., Lecavalier L., Aman M. G., Validity of the aberrant behavior checklist in children with autism spectrum disorder, „J Autism Dev Disord.” 2014, nr 44, s. 1103–1116.
