Mleko matki – jaki ma skład? Dlaczego to najlepszy pokarm dla dziecka?

Mleko matki: co się w nim znajduje?

Jako pierwszy pokarm dziecka, mleko zawiera podstawowe składniki odżywcze, m.in. węglowodany, białka i tłuszcze, a także wodę, która zapewnia odpowiednie nawodnienie organizmu maluszka. Warto jednak wiedzieć, że mleko matki nie daje jedynie wartości odżywczej – dostarcza bowiem wielu innych korzyści, o czym piszemy poniżej.

Mleko matki składa się m.in. z:

• milionów żywych komórek – np. białych krwinek, które wzmacniają odporność dziecka czy komórek macierzystych, których zadaniem jest wspomaganie rozwoju u leczenia organów,
• ponad 1000 białek, których zadaniem jest aktywne wspieranie rozwoju dziecka i aktywowania jego układu immunologicznego do pracy; białka mają również funkcję ochronną oraz rozwijającą komórki nerwowe mózgu,
• białka zbudowanego z aminokwasów, w tym m.in. z nukleotydów,
• ponad 200 cukrów złożonych, które pełnią w organizmie dziecka funkcję probiotyków i stanowią dobre bakterie jelitowe niemowlaka; ich zadaniem jest także ochrona układu krwionośnego przed infekcjami; mają ponadto właściwość zmniejsza ryzyka wystąpienia zapalenia mózgu,
• ponad 40 enzymów, które przyspieszają reakcje zachodzące w organizmie i wzmacniają pracę m.in. układu trawiennego i immunologicznego oraz zwiększają przyswajalność żelaza,
• składników stanowiących czynniki wzrosty – wspierają one zdrowy rozwój niemowlaka i mają ogromny wpływ na rozwój i pracę wielu organów i systemów dziecka, m.in. na naczynia krwionośne, jelita, gruczoły odpowiadające za wydzielanie hormonów oraz na układ nerwowy,
• hormonów, które m.in. regulują apetyt dziecka, jego cykle snu, a także wzmacniają więź między matką i dzieckiem,
• witamin i minerałów, które wspierają rozwój oraz prawidłową pracę organów niemowlaka, a także odpowiadają za budowanie kości i zębów,
• przeciwciał (immunoglobulin), których zadaniem jest neutralizacja bakterii oraz wirusów, dzięki czemu dziecko jest lepiej chronione przed chorobami i rozmaitymi infekcjami,
• zdrowych kwasów tłuszczowych – które mają niebagatelny wpływ na rozwój układu nerwowego dziecka i odpowiadają m.in. za prawidłowy rozwój mózgu i oczu,
• 1400 mikro-RNA – to substancje, które mają działanie ograniczające rozwój wielu chorób oraz wspierające układ immunologiczny dziecka.

Lista jest długa i na tym się nie kończy – to zaledwie niektóre składniki występujące w mleku matki, a rokrocznie naukowcy odkrywają coraz to nowe elementy.

Jak zmienia się mleko matki i jego skład wraz z rozwojem dziecka?

Co ciekawe, ilości poszczególnych składników zmieniają się wraz z rosnącym dzieckiem – dostosowują się bowiem do jego potrzeb! Zobaczcie poniżej, jaki skład ma mleko matki w poszczególnych okresach.

1. Siara – pierwsze dni życia dziecka

Zanim z brodawek zacznie płynąć mleko, przez pierwsze dni życia dziecka będzie wydobywać się z nich tzw. siara. To gęsta, żółtawa wydzielina, określana także mianem „płynnego złota”. Określenie to ma związek nie tylko z kolorem płynu, ale i z jego właściwościami, gdyż są naprawdę niezwykłe. Na początku siary wytwarza się niewiele: ok. 40-50 ml na dobę. Okazuje się, że taka ilość na początek wystarczy dziecku, gdyż jego żołądek jest bardzo malutki. Siara jest łatwa do strawienia, a jej bardzo bogaty skład i wartość odżywcza, zdecydowanie rekompensują niewielkie objętości.

W siarze znajdują się składniki, które później również będą obecne w późniejszym mleku. Różnica będzie natomiast występowała w proporcjach. Siarę określa się niekiedy – ze względu na wyjątkowy skład i stężenie poszczególnych składników – mianem naturalnej szczepionki dla niemowlaka, gdyż ma nadzwyczaj wysoki poziom przeciwciał oraz białych krwinek. A te substancje są najważniejsze w ochronie dziecka przed chorobami i infekcjami. Te ochronne właściwości są również niezbędne dla układu trawiennego, ponieważ w momencie narodzin błona jelitowa dziecka jest przepuszczalna – a siara ma wówczas za zadanie pełnić rolę powlekającą oraz uszczelniającą błonę, co jest szczególnie istotne, gdy mamy do czynienia z dzieckiem urodzonym przedwcześnie (jest ono o wiele bardziej narażone na martwicze zapalenie jelit).

Siara – poza przeciwciałami i białymi krwinkami – zawiera także w dużych stężeniach witaminy i minerały (głównie witaminy A, E i K, których ilości są o wiele większe w siarze, niż w mleku właściwym). Wyższe jest też stężenie białek.

Siara pełni ponadto rolę środka przeczyszczającego i znacznie pomaga dziecku po raz pierwszy się wypróżnić i wydalić smółkę.

2. Mleko przejściowe do 4 tygodnia życia

Od dwóch do czterech dni po porodzie zmienia się ilość produkowanego pokarmu w piersiach. Staną się one pełniejsze i twardsze, ponieważ zostają napełniane mlekiem. Dzieje się tak, ponieważ już trzeciego dnia po porodzie dziecko musi przyjmować 300-400 ml mleka na dobę, a pięć dni po porodzie – już 500-800 ml na dobę. Z tego powodu piersi stopniowo produkują coraz więcej mleka, aby sprostać wymaganiom żywieniowym dziecka. Wiele kobiet ma wówczas tzw. nawał.

Mleko, które jest produkowane od 5 dnia życia dziecka, stanowi mleko przejściowe. Jest to mleko łączące właściwości siary z mlekiem właściwym. Kolor jest bardziej kremowy niż wcześniej. Zmienia się także skład: wzrasta m.in. zawartość tłuszczu, kalorii oraz laktozy. Nadal zawiera ochronne przeciwciała, dobre bakterie, żywe komórki i inne składniki, które mają korzystny wpływ na rozwój i zdrowie dziecka, jednak jest już ich nieco mniej niż w mleku początkowym, czyli siarze.

3. Mleko właściwe od 4 tygodnia życia

W momencie, gdy dziecko ukończy 4 tydzień życia, mleko jest całkowicie ukształtowane. Zawiera m.in. duże ilości białka, cukry, witaminy i minerały, hormony, żywe komórki, czynniki wzrostu – i wiele innych składników bioaktywnych sprzyjających rozwojowi dziecka i wzrostowi. Po 4 tygodniach od porodu wartość odżywcza mleka, a także proporcje poszczególnych składników, raczej utrzymują się na podobnym poziomie. Należy jednak pamiętać, że skład pokarmu nadal może ulegać drobnym zmianom pod wpływem różnych czynników. Tak się dzieje np. wtedy, gdy Ty zachorujesz (lub dziecko). Wówczas organizm matki zaczyna wytwarzać przeciwciała, które będą zwalczać chorobę, po czym trafią one do pokarmu. Ponadto gdy dziecko zacznie być bardziej aktywne i będzie umiało sięgać po zabawki oraz wkładać palce do buzi, poziom ochronnych enzymów w mleku matki rośnie. To jeden z wielu dowodów na to, że mleko matki dostosowuje się do potrzeb dziecka, które wraz z rozwojem ewoluują.

4. Mleko po 6 miesiącach życia

Około 6 miesiąca życia dziecka przychodzi czas na wprowadzenie pokarmów stałych, aby maluszek mógł otrzymywać wszystkie niezbędne składniki w odpowiednich ilościach (np. żelazo). Nadal jednak Twoje mleko stanowi na tym etapie znaczną część diety dziecka – dla przykładu, po 7 miesiącu życia mleko matki nadal jest źródłem ponad 90% przyjmowanych przez dziecko kalorii, a między 11 a 16 miesiącem stanowi aż 50% dziennego spożycia.

Mleko matki – skład pod względem czasu ssania

Okazuje się, że mleko matki może mieć również odmienny skład podczas karmienia, co jest uzależnione od czasu ssania przez dziecko. W ciągu pierwszych 5-10 minut wytwarza się mleko początkowe, które zawiera m.in. oksytocynę. Hormon ten może powodować u dziecka senność. Mleko początkowe zawiera też najwięcej laktozy. Po upłynięciu ok. 5-10 minut karmienia, wydziela się mleko środkowe, które zawiera przede wszystkim dużo białka – jest ono bardzo cenne dla rozwoju mózgu i kości dziecka. Na koniec – po ok. 15-18 minutach od rozpoczęcia karmienia – wydziela się mleko końcowe, które zawiera m.in. zdrowe kwasy tłuszczowe. Dostarcza również składników, które odpowiadają za prawidłowe przybieranie na wadze.

Poniższa tabela doskonale obrazuje to, jak zmienia się skład mleko podczas pojedynczego karmienia (z jednej piersi).

Dlaczego mleko matki jest najcenniejsze dla niemowlaka?

Okazuje się, że niezwykły skład mleka matki niestety jest nie do zastąpienia nawet najlepszym mlekiem modyfikowanym. Badania jasno pokazują, że karmienie piersią istotnie zmniejsza ryzyko wystąpienia u wcześniaków m.in. sepsy, martwiczego zapalenia jelit czy retinopatii. W porównaniu do mleka modyfikowanego, ryzyko to jest obniżane nawet 10-krotnie! Różne badania dowodzą także, że dzieci karmione mlekiem matki mają inaczej zaprogramowany metabolizm oraz nieco inaczej funkcjonują narządy wewnętrzne, co zapobiega m.in. występowaniu wielu chorób z życiu dorosłym.

Na wiele sposobów mleko matki i mleko modyfikowane są podobne, gdyż zapewniają energię, składniki odżywcze i nawodnienie. Jednak pokarm kobiecy jest o wiele bardziej skomplikowany i ma właściwości m.in. wspomagające złożony rozwój mózgu, układu immunologicznego czy pokarmowego – a jest tak, ponieważ podczas ewolucji człowieka dostosowało się do złożonych potrzeb organizmu ludzkiego, które są inne od potrzeb innych ssaków. Mleko krowie z kolei (to ono jest wykorzystywane do większości mieszanek mlecznych dla niemowląt), jest przystosowane nie do potrzeb niemowląt, ale cieląt. Nie jest ono w czystej formie bezpieczne dla dzieci, dlatego też podczas produkcji przechodzi szereg modyfikacji.

Mleko matki natomiast jest „żywym” pokarmem – tej cechy nie posiada żadne mleko modyfikowane. Dostosowuje się do potrzeb niemowlęcia i jest idealnie skomponowane – zapewnia wszystkie potrzebne składniki, niezależnie od etapu, na jakim dziecko się znajduje i jak jest jego stan zdrowotny (gdy np. zachoruje, organizm matki będzie wytwarzał przeciwciała i dodatkowe białe krwinki, aby przekazać je dziecku wraz z mlekiem).

W mleku modyfikowanym znajdziemy emulgatory, stabilizatory, laktozę, syrop kukurydziany, fruktozę lub maltodekstrynę, oleje roślinne, kwasy tłuszczowe (zwykle pochodzące z tranu), witaminy i minerały pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, niektóre enzymy i aminokwasy, a w niektórych mieszankach także probiotyki. Skład wydaje się być bogaty, ale to nic w porównaniu np. z faktem, że w mleku matki znajduje się ponad 1000 rodzajów białek! Nawet najlepsi producenci mleka modyfikowanego chcą uzyskać zawartość zaledwie KILKA pojedynczych białek w swoich produktach, co jest nie lada wyzwaniem.

W przypadku mleka krowiego, które jest podstawą większości MM, konieczne jest dodanie nadmiernej ilości białka, aby uzyskać zawartość aminokwasów odpowiadającą potrzebom małego dziecka. Niestety nadmiar dodanego białka zostaje poddany przemianie materii – wówczas jest on rozłożony na składniki, które następnie przekształcają się w tłuszcz. To jeden z poważniejszych problemów stosowania mleka modyfikowanego, bowiem na pozór dziecko rozwija się aż nazbyt dobrze – rośnie „jak na drożdżach” – ale w dłuższej perspektywie nie wpływa to dobrze na jego rozwój.

Podsumowując, mleko matki jest nie tylko zwykłym pożywieniem – istotnie wpływa bowiem na rozwój dziecka i jego zdrowie, ograniczając m.in. ryzyko nieżytu żołądka, przeziębienia, grypy, drożdżycy, biegunki czy nagłego zgonu niemowląt. Karmienie piersią zestawia się także z uzyskiwaniem lepszych wnuków w szkole, lepszym zachowaniem, lepszym wzrokiem i stanem uzębienia. Dzieci karmione piersią są mniej narażone na rozwój cukrzycy typu 1, niektórych nowotworów oraz otyłości w życiu dorosłym. Zdecydowanie warto karmić piersią!

Bibliografia

• Ballard O, Morrow AL. Human milk composition: nutrients and bioactive factors. Pediatr Clin North Am. 2013;60(1):49-74.
• Zhang Z et al. Amino acid profiles in term and preterm human milk through lactation: a systematic review. Nutrients. 2013;5(12):4800-4821.
• Hamosh M. Bioactive factors in human milk. Pediatric Clinics. 2001;48(1):69-86.
• 9 Uauy R et al. Essential fatty acids in early life: structural and functional role. Proc Nutr Soc. 2000;59(1):3-15.
• Gajewska E. i wsp.: O karmieniu naturalnym raz jeszcze. Klin Pediat 2001, 8, 357-61.
• Pawlus B., Walczak M., Pilarska K.: Stężenie czynnika wzrostu nabłonka (EGF) w krwi pępowinowej noworodków urodzonych przedwcześnie oraz w mleku ich matek.
• Szczepański M., Wasilewska J.: Enzymy mleka kobiecego - rola biologiczna. Przegl. Pediatr., 1994, 24, 155-62.
• Kassur-Siemieńska B.: Czy w żywieniu wcześniaka może być coś lepszego niż pokarm matki? Post. Neonatol., 1997, 8, 72-77.
• Karwowska W, Kluszczyńska D, Waszkiewicz-Robak B i wsp. Breast milk our first functional food. Mleko kobiece jako żywność funkcjonalna. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Lublin-Polonia 2005, LX(suppl XVI): 111-114.
• Cubero J, Sanchez CL, Bravo R, et al. Analysis of the antioxidant activity in human milk, day vs. night. Cell Membr Free Radic Res 2009, 1(3): 100-101.