Kołysanki dla dzieci – wyciszają i wspomagają rozwój. Zalety i lista najpiękniejszych kołysanek

Skąd wzięły się kołysanki? Nieco historii...

Kołysanki są jednym z najstarszych gatunków muzyki. Pojawiają się praktycznie w każdej kulturze na świecie i swoje początki mają wiele pokoleń wstecz. Nucenie dziecku kołysanek do snu jest bardzo naturalnym zachowaniem dla człowieka.

Pierwotnie kołysanki nie miały tekstu – rodzice nucili głównie melodię i to natężenie dźwięku miało największą moc, jeśli chodzi o działanie usypiające. Teksty kołysanek pojawiły się później i co ważne, słowa miały większe znaczenie w starszych kołysankach dla matki, niż dla dziecka. Często mamy usypiały swoje dzieci, opowiadając im podczas kołysanki o swoich problemach i troskach. W kołysankach występowały także prośby o sen dziecka czy o jego dobre zdrowie – czasami też pojawiały się zdania niejako przekupujące dziecko do szybszego zaśnięcia. Dopiero po wielu latach zaczęły powstawać kołysanki jako piosenki artystyczne, co wiązało się z rozwojem muzyki oraz kultury. Uznani twórcy muzyki klasycznej zaczęli komponować piękne kołysanki, które dały tej formie muzycznej nowego charakteru – znamy je do dziś – np. kołysanka skomponowana przez J. Brahmsa powstała już w 1868 roku (do posłuchania poniżej).

Dlaczego warto śpiewać dzieciom kołysanki przed snem?

Nucenie kołysanek jest znane jako skuteczna metoda usypiania dzieci od wielu pokoleń – jest to dla dorosłych ludzi niemal automatyczna czynność, gdy przychodzi im usypianie dziecka. Nawet dziś, mimo że technika oferuje nam naprawdę wiele możliwości ułatwiających usypianie niemowląt, nadal sięgamy po kołysanki – i słusznie. Niesie to za sobą wiele korzyści, zarówno jeśli chodzi o umacnianie więzi między rodzicem a dzieckiem, jak i wspomaganie jego rozwoju. Jeśli tylko znamy jakąś kołysankę, warto ją dziecku śpiewać i nie obawiać się, że fałszujemy czy mylimy słowa – liczy się sama czynność śpiewania dziecku do snu, nieważne, na jakim poziomie wokalnym ją wykonujemy. Poniżej przedstawiam kilka niepodważalnych zalet ze śpiewania dzieciom kołysanek do snu. Ale uwaga, dotyczy to śpiewania kołysanki samodzielnie, a nie puszczania jej z płyty czy YouTube.

1. Okazywanie uczuć

Przed zaśnięciem niemowlę powinno się wyciszyć, dlatego zadaniem rodzica jest ograniczenie mu bodźców zewnętrznych. To dobry czas, by pokazać dziecku, jak bardzo go kochamy. Śpiewanie kołysanki jest świetną formą okazania takich uczuć – dziecko uspokaja się i jest w całości skupione na Twoim głosie, szczególnie początkowo, gdy jeszcze nie rozumie tekstów piosenek – wówczas ważny jest dla niego rytm kołysanki, melodia, ton głosu osoby śpiewającej. Dziecko jest w stanie w ten sposób odebrać wiele Twoich emocji i poznać, że bije od Ciebie miłość do niego.

2. Budowanie więzi z dzieckiem

Śpiewanie kołysanek świetnie wpisuje się w Rodzicielstwo Bliskości. To bardzo naturalny sposób na budowanie więzi emocjonalnej z dzieckiem. Spokojna atmosfera, jaka towarzyszy usypianiu, sprzyja niemowlęciu poznawania Twojego głosu czy odbierania emocji, które od Ciebie płyną – to szczególnie ważne, gdy w ciągu dnia masz ograniczony kontakt z dzieckiem, np. przez natłok obowiązków, pracę zawodową itd. To właśnie w takich momentach najłatwiej jest zbudować więź dzieckiem – przez śpiewanie kołysanek dziecko doznaje uczucia miłości i czułości z Twojej strony, co pozytywnie wpływa na Waszą relację.

3. Uspokojenie emocji i wyciszenie przed snem

Kołysanki spełniają także podstawową rolę, jaką jest wyciszenie dziecka przed snem, uspokojenie jego emocji, a w konsekwencji łatwiejsze zaśnięcie. Kojąca melodia, która się powtarza oraz uspokajający rytm, wpływają na dzieci kojąco i pozwalają im zrelaksować się po wielu wrażeniach. Śpiewając przed snem, warto dziecko delikatnie kołysać i je przytulać – nadasz wówczas kołysance jeszcze większej mocy. Dziecko wyciszy się, a jego sen będzie spokojny, gdyż zminimalizujesz nadmiar bodźców.

4. Budowanie poczucia bezpieczeństwa

Dziecko doświadcza wielu bodźców i wielu emocji, których często nie jest w stanie zrozumieć bez pomocy dorosłych. Nadmiar wrażeń może być na tyle przytłaczający, że będzie powodować u Maluszka lęk (przez 9 miesięcy dziecko miało bardzo przytulne warunki w macicy, gdzie czuło się bezpiecznie, słysząc bicie serca swojej mamy – po narodzinach nagle poczuło chłód, nie jest już 24 godziny tulone przez rodzica, a wrażenia dookoła przytłaczają). Bardzo istotne jest zatem, aby od początku dbać o budowanie poczucia bezpieczeństwa u dziecka, poprzez dawanie mu wsparcia w sobie. Wieczór i moment usypiania, do bardzo naturalny moment na budowanie takiego bezpieczeństwa i można to robić właśnie poprzez tulenie, kołysanie i śpiewanie uspokajających melodii. Dzięki temu dziecko poczuje, że może na Tobie polegać, że jest w bezpiecznym miejscu i jesteś przy nim. Dajesz tym samym jednoznaczny sygnał, że go ochraniasz, śpiewając mu kojącym głosem i tuląc go w ramionach.

5. Wspieranie rozwoju dziecka

Dawniej śpiewano kołysanki nie wiedząc, że mają one duży wpływa na rozwój dziecka. Naukowcy zbadali, że ekspozycja na muzykę, a także na teksty kołysanek, świetnie stymuluje mózg niemowlęcia do pracy, powodując wszechstronny rozwój. Ma to znaczący wpływ m.in. na rozwój słuchu i mowy oraz na przyswajanie nowej wiedzy czy kolejnych umiejętności. Śpiewanie dziecku kołysanek przed snem stymuluje pamięć, wpływa korzystnie na koncentrację, urozmaica słownictwo dziecka. Naukowcy dowiedli ponadto, że śpiewanie niemowlętom kołysanek wpływa na lepszy rozwój połączeń znajdujących się w mózgu pomiędzy lewą i prawą półkulą – połączenia te są bardzo istotne, gdyż powstają we wczesnym dzieciństwie i mają niebagatelny wpływ na rozwój innych umiejętności w przyszłości.

6. Redukcja stresu

Stres jest odczuwany nie tylko przez osoby dorosłe – bardzo wiele niemowląt każdego dnia doświadcza stresu związanego zarówno z nadmiarem bodźców, doświadczanym bólem (ząbkowanie, kolki) jak i z różnymi sytuacjami życiowymi. Nucenie kołysanki przed snem przez rodzica, działa na dziecko uspokajająco i relaksująco, szczególnie w kryzysowych sytuacjach. Pozwala to odwrócić uwagę dziecka od źródła stresu – czyli np. bolącego brzuszka, gdy dziecko miewa kolki. Śpiewanie kołysanki połączone z głaskaniem, kołysaniem i przytulaniem, pozwala uspokoić dziecko i zmniejszyć odczuwany dyskomfort.

7. Rozwój mowy

Kołysanki łatwo zapadają w pamięć. Dziecko początkowo rozpoznaje melodie kołysanek i ich rytm, ale z czasem będzie rozpoznawać także słowa. Często powtarzające się w kołysankach wyrazy mają duże znaczenie w rozwoju mowy. Dziecko szybciej oswaja się bowiem ze słowami, jeśli się powtarzają.

8. Możliwość oceny rozwoju dziecka

Podczas śpiewania kołysanek dziecku do snu, łatwo możemy zauważyć ewentualne nieprawidłowości w jego rozwoju. Np. naszą uwagę powinien zwrócić brak reakcji na śpiewaną kołysankę. Jeśli dziecko nie przejawia żadnego zainteresowania nią, może to świadczyć o problemach emocjonalnych lub poznawczych. Natomiast jeśli dziecko nagle straci zainteresowanie kołysanką, która dotąd wpływała na niego uspokajająco, może to być sygnał problemów ze słuchem – których źródłem może być np. zapalenie ucha (choroba ta może powodować niedosłuch). Wczesne zauważenie takich sygnałów może mieć duże znaczenie w niwelowaniu powikłań takich schorzeń.

Kiedy można zacząć śpiewać dziecku kołysanki?

Tak naprawdę kołysanki możesz śpiewać dziecku już... w ciąży. Słuch rozwija się bowiem już na etapie 4-5. miesiąca ciąży. Warto robić to już w tym okresie, aby przyzwyczaić dziecko do swojego głosu i stworzyć pewnego rodzaju rytuał, który po narodzinach pozwoli mu się wyciszyć. Badania wskazują, że niemowlęta pozytywnie odbierają piosenki, których ich mama często słuchała w okresie ciąży – szybciej się przy nich uspokajają.

Jeśli nie śpiewałaś dziecku, gdy było ono jeszcze w macicy, możesz zacząć śpiewać kołysanki od narodzin. Wykorzystuj sytuacje, gdy tulisz niemowlę do snu – nuć cicho spokojne piosenki. Poczujesz, jak rozwija się więź między Wami i jak Maluszek uspokaja się w Twoich ramionach. To bezcenne uczucie! Zobaczysz, że bardzo szybko dziecko urośnie i już nie przywrócisz sobie takiej możliwości – zatem korzystaj, póki Maluch tak mocno potrzebuje Twojego przytulenia, czucia Twojego oddechu na swoim policzku i słuchania Twojego głosu.

Jak śpiewanie kołysanek wpływa na więź z dzieckiem?

Okazuje się, że śpiewanie kołysanek jest jedną z najlepszych dróg budowania więzi między rodzicem i dzieckiem – dowodzą temu badania naukowe (ich nazwy zamieszczam w bibliografii). Śpiewanie dzieciom do snu zawsze było czymś naturalnym, ale obecne pokolenie rodziców w dużej mierze już nie uznaje tych metod. A szkoda. Badania dowodzą bowiem, że:

• kołysanki powodują w szybkim tempie obniżenie ciśnienia krwi u dziecka, szczególnie które jest w stresie lub odczuwa lęk,

• dzieci, którym mamy śpiewały regularnie kołysanki do usypiania, mają z nimi lepszy kontakt na późniejszych etapach dzieciństwa,

• dzieci, którym śpiewano kołysanki, mają spokojniejszy typ osobowości,

• potencjał umysłowy dziecka zwiększa się, gdy rodzice śpiewają mu kołysanki,

• kołysanki pełnią także rolę edukacyjną, ponieważ są rytmiczne, a tekst prosty i często powtarzany – w efekcie czego mózg dziecka szybko przyswaja zawarte w nich słowa i melodię,

• śpiewanie dziecku kołysanek sprawia, że wsłuchiwanie się w ich treść pobudza ośrodki percepcji oraz sprzyja rozwojowi wyobraźni u Malucha,

• śpiewanie kołysanek podczas ciąży wpływa na dziecko uspokajająco i wyciszająco,

• śpiewanie kołysanek powoduje unormowanie u dziecka akcji serca, ułatwia zasypianie i karmienie;

• badania pokazują, że z kolei odtwarzanie z płyt kołysanek śpiewanych przez mamy wcześniaków (wcześniej nagranych), wpływa na poprawienie ich funkcji życiowych, poprawę rytmu serca, poprawę umiejętności ssania, ułatwianie zasypiania, szybsze przyrosty wagi oraz szybsze opuszczenie szpitala.

Sceptycy być może powiedzą, że podobny wpływ będzie miało śpiewanie każdej innej piosenki – a nie wyłącznie kołysanek. Otóż nie – naukowcy nadal badają ten aspekt, ale jak na razie są pod wrażeniem uniwersalności kołysanek na przestrzeni wielu kultur, języków i czasu. Okazuje się, że kołysanki mają cechy odróżniające je od innych utworów i to właśnie dzięki nim wykazują tak dużą moc, korzystnie wpływającą na niemowlęta i małe dzieci. Po pierwsze, w kołysankach melodia jest na wyższych tonach (głos jest wyższy). Po drugie, tempo kołysanek jest wolniejsze, a po trzecie, matka, która śpiewa kołysankę, intuicyjnie nadaje jej inny niż zwykle ton głosu.

Najpiękniejsze kołysanki dla dzieci – do posłuchania [LISTA]

Wciąż pojawiają się nowe kołysanki dla dzieci, jednak największą popularnością nadal cieszą się ponadczasowe klasyki – oto one:

• Kotki dwa
• Stary niedźwiedź
• Był sobie król
• Dorotka
• Iskiereczka
• Złotowłosa królewna
• Śpij kochanie
• Idzie niebo ciemną nocą
• Kołysanka dla Okruszka
• Co dzieci widziały w drodze
• Siwa Chmurka
• Dzwoń, dzwonku!
• Kołysanka
• Dobrej nocy i sza
• Senna kołysanka
• Kołysanka dla misia
• Piosenka drewnianych lalek
• Kołysanka Misia

Kołysanki dla dzieci – co warto wiedzieć?

Na zakończenie tego artykułu chciałabym rozwiać kilka wątpliwości, które wiele osób zadaje na forach i różnych grupach, czy pyta znajomych o zdanie. Jeśli masz obawy, co do śpiewania kołysanek swojemu dziecku, koniecznie przeczytaj poniższe punkty.

1. Nie potrafię śpiewać – czy powinnam mimo to śpiewać dziecku kołysanki?

Nie masz dobrego słuchu muzycznego i nie potrafisz dobrze śpiewać – wiesz że fałszujesz i żadna kołysanka nie wychodzi Ci tak, jak powinna. Zastanawiasz się, czy na pewno śpiewanie przez Ciebie kołysanek dziecku będzie dobrym pomysłem w takiej sytuacji? Odpowiedź jest jak najbardziej twierdząca! Nie ma znaczenia to, czy fałszujesz, czy mylisz słowa itd. - kołysanka nadal spełnia swoją rolę, jeśli jest śpiewana przez rodzica. Kojąca melodia tuli dziecko do snu, a Twój głos sam w sobie jest dla dziecka niejako symbolem bezpieczeństwa i płynącej do niego miłości. Umiejętności wokalne nie mają absolutnie żadnego znaczenia dla dziecka. Najważniejsze jest budowanie więzi i poczucia bliskości.

2. Czy można puścić dziecku kołysankę z płyty, zamiast śpiewać samodzielnie?

Jeśli dziecko jest przyzwyczajone do zasypiania przy melodiach kołysanek, płyta może być odpowiednia alternatywą, ale raczej tylko na czas, gdy nie macie już siły, aby samodzielnie śpiewać kołysanki.

3. Nie znam tekstów i melodii kołysanek – czy mogę śpiewać normalne piosenki do snu?

Oczywiście, jeśli nie znasz tekstów czy melodii kołysanek i nie masz czasu, aby się z nimi zapoznać, jak najbardziej możesz śpiewać dziecku inne piosenki, jednak staraj się je tak zmodyfikować, aby spełniały przynajmniej kilka najważniejszych cech charakterystycznych dla kołysanek, czyli np.:

• spowolnij tempo piosenki,

• zmień jej rytm na regularny, przypominający spokojny rytm kołysanki,

• spróbuj śpiewać na wyższym tonie niż w oryginale,

• staraj się śpiewać cicho – wczuj się w spokojny klimat i spraw, by zwykła piosenka przypominała pod tym względem spokojną melodię, której celem jest wyciszenie i relaksacja.

Tatusiu, też śpiewaj dziecku!

Uwaga! W artykule ogólnie zwracam się do mam, gdyż to mamy zwykle śpiewają dziecku kołysanki - ale nie oznacza to, że Tatusiowie nie mogą tego robić! Mój Mąż też często śpiewa Małej do snu, na drzemkę czy gdy pomaga wieczorem w usypianiu - i przy jego głosie dzieciaczek usypia tak samo dobrze, jak przy moim - bo kołysankę śpiewa Rodzic, który darzy ją największą miłością. Jeśli więc kochasz, Tato, swoje dziecko, nie przejmuj się, że nie znasz słów kołysanek czy że fałszujesz - liczy się fakt, że jesteś obok i że dziecko słyszy Twój głos, co daje mu poczucie bezpieczeństwa.  Na pewno dasz radę zaśpiewać jedną zwrotkę "Aaaa, kotki dwa" - możesz ją powtarzać w nieskończoność, aż dziecko zaśnie. :) 

Bibliografia

• House R. (red), Too Much, Too Soon?: Early Learning and the Erosion of Childhood (Early Years), 2011.

• Kierył M., Karpińska B„ Muzyka w okresie ciąży, [w:] Poród naturalny,VI Ogólnopolskie Sympozjum 1996 Tychy, red. R. Poręba, Tychy 1996.

• Yildiz A, Arikan D., The effects of giving pacifiers to premature infants and making them listen to lullabies on their transition period for total oral feeding and sucking success, Journal of Clinical Nursing 2012.

• Golańska Z., Interakcja matki z dzieckiem w okresie prenatalnym, [w:] „Annales Academiae Medicae Silesiensis” tom 4.

• Carolan M i in., Experiences of pregnant women attending a lullaby programme in Limerick, Ireland: A qualitative study, Midwifery 2012.

• Schaffer H. R., Psychologia dziecka, Warszawa 2006.

• Przychodzińska-Kaciczak M., Dziecko i muzyka, Warszawa 1981.

• Manturzewska M., Kotarska H., Wybrane zagadnienia z psychologii muzyki, Warszawa 1990.