Kolka – jak ją leczyć? Co można podać dziecku?

Kolka a inne schorzenia – konieczne rozróżnienie

Kolka niemowlęca jest powszechnym zjawiskiem, jednak często jest mylona z innymi schorzeniami, m.in.:

• alergią pokarmową na białko mleka krowiego (lub inny alergen, ale to o wiele rzadziej),

• nietolerancją laktozy,

• refluksem żołądkowo-przełykowym.

Zanim więc zaczniemy leczyć kolkę, musimy koniecznie sprawdzić, czy dziecko nie zmaga się z którąś z powyższych jednostek chorobowych. Być może dobrym pomysłem będzie skorzystanie z konsultacji z dobrym Doradcą Laktacyjnym, który oceni technikę karmienia dziecka (niekiedy kolka jest powodowana przez nadmierne łykanie powietrza podczas karmienia), a także to, czy Maluch ssie efektywnie i się najada (wiele objawów wskazujących na kolkę jest podobna także do symptomów głodu u dziecka). Jeśli jednak wykluczyliśmy powyższe schorzenia, technika karmienia dziecka jest prawidłowa, a laktacja u mamy również nie stanowi problemu (oraz możliwości fizjologiczne dziecka, czyli brak problemów z efektywnym ssaniem – te mogłyby by być np. spowodowane za krótkim wędzidełkiem), a także próbowaliśmy już celowanego postępowania stosowanego w tych jednostkach chorobowych bez efektu klinicznego, możemy przejść do rozważenia innych metod terapii – tym razem już typowo nakierowanych na łagodzenie objawów kolki. Należy jednak pamiętać, że kolka niemowlęca mija z wiekiem i to dość szybko, bo ok. 3-4. miesiąca życia (to jednostka samoograniczająca się). Kolka nie powoduj ponadto żadnych niekorzystnych następstw u dziecka (chyba że pozostawimy dziecko samo sobie i pozwolimy mu samotnie płakać, nie oferując swojej bliskości – wówczas konsekwencje emocjonalne mogą być bardzo wyraźne w późniejszym okresie).

Jakie są metody łagodzenia objawów kolki u niemowlaka?

Aby ulżyć dziecku w tym trudnym dla niego czasie, wielu rodziców sięga po różne metody, które rzekomo mają uśmierzyć ból. Niektóre z nich nie mają żadnego potwierdzenia w badaniach naukowych, a tylko niewiele posiada dowody na to, że może być skuteczna w łagodzeniu objawów kolki u niemowląt. Do powszechnie stosowanych metod na kolkę zalicza się m.in.:

• wykonywanie tzw. masażu antykolkowego brzuszka,

• przytulanie, kołysanie i inne czynności kojące,

• stosowanie ziół,

• stosowanie prebiotyków,

• stosowanie probiotyków dla niemowląt,

• stosowanie substancji powierzchniowo czynnych (czyli symetykonu),

• stosowanie leków, które mają regulować motorykę przewodu pokarmowego (czyli trimebutyna).

Należy przy tym zaznaczyć, że nie wszystkie z powyższych metod są zalecane i bezpieczne dla niemowląt – absolutnie nie wolno ich stosować na własną rękę, jeśli są to metody farmakologiczne. Za bezpieczne (bez konsultacji z lekarzem) można uznać wyłącznie metody pozafarmakologiczne, czyli masowanie brzuszka, ocieplanie go termoforem dla niemowląt, przytulanie Malucha, kołysanie go, noszenie i inne czynności kojące. Pozostałe metody można wdrożyć dopiero na wyraźne zalecenie lekarza pediatry.

Masaż antykolkowy i inne czynności łagodzące kolkę

Aktualny stan badań nie dostarcza nam jednoznacznych dowodów na skuteczność masowania brzuszka u niemowlaka (czyli stosowanie tzw. masażu antykolkowego), natomiast według kryteriów rzymskich III zaleca się, aby rodzice stosowali taki masaż u niemowląt cierpiących na kolkę, a także innych czynności kojących. Zalicza się do nich m.in.:

• rytmiczne kołysanie,

• jazdę samochodem,

• noszenie na rękach i przytulanie,

• śpiewanie kołysanek.

Zioła na kolkę?

Niegdyś powszechnie stosowano zioła na kolkę, np. rumianek, koper włoski, melisę, lukrecję. Obecnie wiemy, że zioła nie powinny być stosowane u niemowląt (przynajmniej do 6. miesiąca życia niemowlęta powinny być karmione wyłącznie mlekiem i nie można ich dopajać wodą czy herbatkami), gdyż mogą być niebezpieczne dla tej grupy wiekowej, zwłaszcza tak powszechny kiedyś koperek (herbatka koperkowa) – wykazano w badaniach, że koper ma działanie genotoksyczne u niemowląt (może uszkadzać DNA komórek). Inne zioła również nie powinny być podawane niemowlętom, gdyż zawierają silne substancje aktywne. Pamiętajmy, że kiedyś leczenie wykorzystywało wyłącznie zioła, gdy nie było jeszcze dostępu do substancji syntetycznych – co potwierdza, że zioła powinny być stosowane niemal pod takim samym rygorem, jak leki. Nie zmienia to jednak faktu, że w badaniach potwierdzono działanie spazmolityczne wymienionych ziół, czyli łagodzące objawy kolki niemowlęcej. Z drugiej strony, biorąc pod uwagę możliwe działania niepożądane, lepiej nie podawać takich produktów noworodkom i niemowlętom, tym bardziej, że obecne zalecenia całkowicie tego zakazują.

Prebiotyki w leczeniu kolki u niemowląt

Kolejna grupa środków na kolkę to prebiotyki. Są to substancje obecne w pożywieniu lub do niego wprowadzane, aby stymulować rozwój naturalnej flory bakteryjnej, a zwłaszcza szczepów takich, jak Bifidobacterium i Lactobacillus. Eksperci twierdzą, że najważniejszymi prebiotykami są naturalne substancje występujące w mleku matki – oligosacharydy. Obecnie tymi substancjami wzbogacane są także mieszanki mleczne dla niemowląt (mleka modyfikowane), co jeszcze bardziej upodabnia je do mleka kobiecego. Wykazano, że dodanie oligosacharydów do mleka modyfikowanego powoduje wzrost prawidłowej flory jelitowej. Brakuje natomiast badań, które wskazywałyby jednoznacznie na to, że dodanie prebiotyków do mleka modyfikowanego powoduje łagodzenie kolki niemowlęcej. Jak na razie dostępne są jedynie badania oceniające skuteczność stosowania mleka z częściowym hydrolizatem białka (mleko HA) z dodatkiem oligosacharydów i zmniejszoną zawartością laktozy – wykazano, że u dzieci z kolką stosowanie takiego preparatu spowodowało znaczną redukcję objawów kolki niemowlęcej w stosunku do grupy kontrolnej. Eksperci wskazują jednak, że wyniki mogły być spowodowane tym, że mleko miało obniżony poziom laktozy, a nie tym, że dodano do niego oligosacharydy. W związku z tym różnego rodzaju mleka modyfikowane promowane jako antykolkowe, mogą rzeczywiście zmniejszyć nasilenie kolki niemowlęcej, ale może to wynikać z obniżonej zawartości laktozy czy też z obecności hydrolizatów białek, a niekoniecznie z tego, że dodano do nich prebiotyki.

Jakie probiotyki na kolkę niemowlęcą?

Kontynuując teorię, że kolka niemowlęca może być spowodowana zaburzeniami ze strony flory jelitowej (co wynika z niedojrzałości układu pokarmowego noworodka i niemowlęcia), niektórzy polecają stosowanie probiotyków na to schorzenie. Rzeczywiście, obecny stan badań wskazuje, że skuteczny w łagodzeniu objawów kolki niemowlęcej jest szczep probiotyczny Lactobacillus reuteri. Wykazano, że stosowanie tego probiotyku skraca czas płaczu u dziecka i częstotliwość występowania kolki. Skraca także ogólny czas trwania kolki niemowlęcej w stosunku do grupy kontrolnej. Preparat z tym szczepem probiotycznym można stosować zarówno u niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym, jak i karmionym piersią.

Symetykon na kolkę

Substancje powierzchniowo czynne – w przypadku leczenia kolki to „symetykon” - mają w założeniu zmniejszać napięcie powierzchniowe pęcherzyków gazu w jelitach, co może mieć zastosowanie w łagodzeniu objawów kolki u niemowląt, gdyż ta może – jak wskazują eksperci – wynikać m.in. z tego, że rozciąga się nadmiernie ściana jelita u dziecka przez nagromadzenie w tym miejscu gazu.

W wyniku działania preparatów z symetykonem, pęcherzyki powietrza pękają i gaz łatwiej zostaje wydalony z jelit, co może spowodować złagodzenie lub ustąpienie bólu. Na rynku dostępnych jest wiele preparatów z symetykonem. Najpopularniejszy jest Espumisan, Bobotic Forte oraz niemieckie kropelki Sab Simplex. Różnice w ich skuteczności mogą wynikać z różnego stężenia symetykonu w preparacie, a także z innych zaleceń co do dawkowania.

W praktykce klinicznej obserwuje się różnice w skuteczności symetykonu, wynikające głównie ze stosowania różnych dawek tej substancji. Doświadczenia pokazują, że skuteczne może być stosowanie wyłącznie dużych dawek symetykonu, jednak nie ma na tą teorię wystarczających badań. Dotychczas prowadzono badania, stosując tylko małe dawki symetykonu i nie potwierdzono wówczas jego skuteczności, a z wielu relacji rodziców oceniających skuteczność tej substancji wynika, że symetykon działa stosowany w większych dawkach, np. 280 mg na dobę. Ponadto rodzice wskazują, że poprawa kliniczna jest widoczna dopiero po stosowaniu tego leku przed każdym karmieniem w dawce ok. 40 mg.

Leki poprawiające motorykę przewodu pokarmowego u niemowląt

Niektórzy lekarze zalecają podawanie trumebutyny na kolkę niemowlęcą – jest to jednak zwykle ostateczne działanie i raczej lekarze pozostają przy wyżej opisanych metodach. Trimebutyna to agonista receptorów enkefalinowych w jelitach. Ma działanie:

• pobudzające na hipokinetyczne mięśnie jelit,

• spazmolityczne na hiperkinetyczne mięśnie jelit,

• regulujące perystaltykę przewodu pokarmowego,

• regulujące napięcie dolnego zwieracza przełyku,

• regulujące proces opróżniania żołądka,

• regulujące perystaltykę jelita cienkiego,

• poprawiające pracę okrężnicy.

Z dostępnych badań naukowych nie można jednak wnioskować, aby środek ten miał skuteczne działanie wobec kolki u niemowląt. Istnieje jedno badanie przeprowadzone w Polsce, gdzie uzyskano redukcję objawów kolki po zastosowaniu tej substancji, ale jest to zbyt mało, aby sądzić o skuteczności trimebutyny. Z drugiej jednak strony w Polsce dostępny jest preparat z tą substancją, zawierający także dużą ilość sacharozy, co może mieć pośredni wpływ na ustępowanie kolki, gdyż w innych badaniach wykazano, że roztwór sacharozy może łagodzić objawy kolki, podobnie jak podawanie herbatki koperkowej i wykonywanie masażu brzucha.

Podsumowanie: jak leczyć kolkę niemowlęcą?

U podłoża kolki niemowlęcej leżą rozmaite czynniki, zatem u każdego dziecka konieczne jest indywidualne postępowanie. Czasami konieczne jest połączenie kilku metod leczenia, a niekiedy wystarczy jedna. Należy przy tym pamiętać, że pod maską kolki niemowlęcej mogą kryć się różne jednostki chorobowe, również objawiające się płaczem dziecka i bólem brzuszka. Tego rodzaju objawy mogą pojawić się w wyniku alergii pokarmowej, nietolerancji lub refluksu, bądź być symptomem, że dziecko nie najada się. Dopiero po wykluczeniu możliwych chorób, można przejść do leczenia kolki, jednakże trzeba też pamiętać, że kolka jest zjawiskiem przejściowym i nie jest groźna dla Malucha.

W leczeniu kolki niemowlęcej wykazano dotychczas skuteczność następujących metod:

• podawanie probiotyku ze szczepem Lactobacillus reuteri,

• podawanie mleka modyfikowanego HA z obniżoną zwartością laktozy oraz z dodatkiem oligosacharydów (prebiotyki),

• podawanie roztworu sacharozy i herbaty koperkowej (jednak to obecnie nie jest zalecane, ze względu na możliwość wystąpienia poważnych skutków ubocznych),

• masaż antykolkowy brzucha,

• stosowanie trimebutyny.

Bibliografia

• Savino F, Cresi F, Maccario S, et al. “Minor” feeding problems during the first months of life: effect of a partially hydrolysed milk formula containing fructo- and galacto-oligosaccharides. Acta Paediatr Suppl. 2003;91(441):86-90.

• Korzon M, Gumkowska-Kamińska B, Szarszewski A. Skuteczność trimebutyny w leczeniu wybranych zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego u dzieci. Terapia. 1998;9(2):32-34.

• Savino F, Cordisco L, Tarasco V, et al. Lactobacillus reuteri DSM 17938 in infantile colic: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Pediatrics. 2010;126(3):e526-533.

• Arikan D, Alp H, Gözüm S, et al. Effectiveness of massage, sucrose solution, herbal tea or hydrolysed formula in the treatment of infantile colic. J Clin Nurs. 2008;17(13):1754-1761.

• Salvatore S, Vandenplas Y. Gastroesophageal reflux and cow milk allergy: is there a link? Pediatrics. 2002;110(5):972-984.

• Mach-Tomalska M, Fyderek K. Alergia pokarmowa. Klinika Pediatryczna. 2012;20(3):333-340.

• Metcalf TJ, Irons TG, Sher LD, et al. Simethicone in the treatment of infant colic: a randomized, placebo-controlled, multicenter trial. Pediatrics. 1994;94(1):29-34.