Jak dbać o pępek noworodka? Pielęgnacja zgodna z zaleceniami

Czym jest kikut pępowinowy i jak powstaje pępek?

Kikut pępowiny to pozostałość po pępowinie, która podczas ciąży łączyła płód z łożyskiem matki. Za jej pośrednictwem do brzuszka płodu dostawał się tlen i pożywienie, a także usuwane były produkty przemiany materii. Po porodzie pępowina jest odcinana parę centymetrów od skóry i na brzuchu powstaje tym sposobem kikut. Proces gojenia zwykle wynosi 10-14 dni, ale są sytuacje, gdy trwa to nawet 3 tygodnie.

Pępek człowieka jest blizną, która powstaje po odpadnięciu kikuta pępowinowego. Kikut natomiast jest niewielką pozostałością po pępowinie (ma 2-3 centymetry). Początkowo zaczyna wysychać, zmienia kolor i w końcu odpada. Dochodzi wówczas do ostatecznego wygojenia się rany oraz ukształtowania blizny – czyli pępka.

Pielęgnacja pępka – czemu jest ważna?

Pielęgnacja pępka jest właściwie jednym z najważniejszych aspektów higieny maluszka w pierwszych dobach życia. Jej celem jest utrzymanie kikuta pępowiny w suchości oraz czystości, aby zapobiegać stanom zapalnym (i związanym z tym powikłaniom) i przyspieszać proces gojenia się.

Jak dbać o pępek noworodka? Zalecenia WHO

Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), obecnie rekomenduje się pielęgnację na sucho. Według takiej metody kikut pępowinowy powinno się oczyszczać minimum 1 raz dziennie (częściej, jeśli jest zabrudzony np. moczem) wodą przegotowaną z mydłem, po czym całość należy dokładnie osuszyć. W celu takiej pielęgnacji najlepiej używać jałowych gazików. Końcówką gazika (ewentualnie patyczkiem do uszu) należy oczyścić także dno pępka wokół nasady kikuta, gdyż mogą tam gromadzić się nieczystości lub wydzielina (śluz). Podczas zakładania maleństwu pieluszki, warto ponadto wywinąć jej brzeg w taki sposób, aby nie zakrywała pępka. Pępek goi się najlepiej, gdy ma swobodny dostęp powietrza.

Czy do pielęgnacji pępka trzeba stosować np. Octenisept lub inny środek?

W warunkach domowych – według zaleceń – nie występuje potrzeba profilaktycznej pielęgnacji pępka środkiem o działaniu antyseptycznym z oktenidyną. Taka pielęgnacja jest zalecana jedynie na oddziałach neonatologicznych oraz w sytuacjach ryzyka zakażenia. Okazuje się bowiem, że stosowanie niektórych preparatów może nawet opóźniać wysychanie kikuta oraz wydłużać czas odpadnięcia. Można natomiast codziennie stosować do pielęgnacji pępka mleko mamy – ma ono naturalne właściwości antyseptyczne i istotnie przyspiesza wysychanie kikuta, co potwierdzono m.in. w badaniu, podczas którego wykazano, że pielęgnacja na sucho w porównaniu z pielęgnacją z użyciem mleka mamy, jest mniej skuteczne. Dzieci, których pępek traktowano mlekiem matki odpadał szybciej. W obu grupach wykazano ponadto, że zarówno pielęgnacja na sucho, jak i z pomocą mleka matki, nie powoduje krwawienia z pierścienia czy też zakażenia w miejscu odpadnięcia kikuta. Opisany zatem sposób pielęgnowania pępka może być stosowany aż do momentu całkowitego wygojenia pępka.

Niezależnie od obranej metody (pielęgnacja na sucho czy z użyciem mleka matki), zawsze przed pielęgnacją kikuta umyj swoje ręce wodą z mydłem.

Kiedy powinien odpaść kikut pępowinowy?

Zazwyczaj kikut pępowinowy odpada w ciągu 10-14 dni. Jeżeli natomiast nie odpadnie do 3 tygodniu od urodzenia, konieczny jest kontakt z położną lub lekarzem, gdyż może to świadczyć o powikłaniach.

Warto wiedzieć, że nasz odpadnięcia kikuta wpływa nie tylko sposób jego pielęgnacji, ale także grubość pępowiny (im jest ona grubsza, tym więcej czasu potrzeba na odpadnięcie kikuta). Pod żadnym pozorem nie można samodzielnie odcinać kikuta pępowiny czy go odrywać!

Na początku pępek po odpadnięciu będzie przypominał czerwoną skórę, jak po odpadnięciu strupa. Może się zdarzyć, że będą z niego wyciekać śladowe ilości wydzieliny zmieszanej z krwią – jednak po kilku dniach tego typu objawy powinny ustąpić i pępek będzie zagojony.

Czy pępek u noworodka można zamoczyć w wodzie?

Zaleca się, aby kąpać dziecko w sposób, który uchroni niewygojony pępek dziecka przed kontaktem z wodą. Jeśli jednak dojdzie do przypadkowego kontaktu, nie panikujmy – może się tak zdarzyć i wówczas należy pępek dokładnie osuszyć i zapewnić mu dostęp powietrza. Starajmy się jednak, aby do takiego kontaktu nie doszło. W tym celu do kąpieli noworodka nalewajmy mało wody – 10-15 cm głębokości maksymalnie. Po wygojeniu pępka można nalewać do kąpieli większe ilości wody.

Pielęgnacja pępka noworodka: kiedy udać się do lekarza?

Pielęgnacja pępka noworodka jest niezwykle ważna, gdyż jej zaniedbanie lub niezwracanie uwagi na nieprawidłowości, może prowadzić do poważnych powikłań wymagających interwencji medycznej. Gdy tylko zauważysz poniższe objawy, jak najszybciej zgłoś się do położnej lub pediatry:

• obrzęk,
• zaczerwienienie u nasady pępka,
• krwawienie,
• ropna lub gęsta wydzielina,
• nieprzyjemny zapach,
• proces gojenia dłuższy niż 3 tygodnie.

Powyższe objawy mogą niestety zwiastować rozwijającą się infekcję i wówczas konieczne jest szybkie leczenie antybiotykiem. W przypadku braku szybkiego działania może się okazać, że trzeba leczyć nasiloną już infekcję w warunkach szpitalnych, aby nie doszło do sepsy (zakażenie uogólnione), która jest bezpośrednim zagrożeniem dla życia dziecka.

Jak NIE pielęgnować pępka noworodka?

Dawniej zalecane były inne metody pielęgnacji pępka noworodka. Od mam, babć, cioć czy nawet starszych koleżanek możemy dowiedzieć się, że kiedyś polecano pielęgnację roztworem spirytusu z wodą (70%). Obecnie ten sposób jest odradzany, gdyż spirytus powoduje wydłużanie czasu wysychania kikuta, nie mówiąc już o podrażnieniach delikatnej skóry noworodka w kontakcie z tą inwazyjną substancją. Niektórzy stosowali także pielęgnację fioletem gencjany – ona również nie jest obecnie zalecana, gdyż utrudnia ocenę stanu pępka (nie widać, czy nie ma zaczerwienienia, gdyż gencjana barwi pępek intensywnym kolorem). Kolejna metoda pielęgnacji, która coraz rzadziej jest polecana, to profilaktyczne stosowanie oktenidyny, o czym już wcześniej napisaliśmy. Do codziennej pielęgnacji pępka, który goi się prawidłowo, zaleca się albo pielęgnację na sucho lub z zastosowaniem mleka matki.

Jak dbać o pępek noworodka? 10 pytań i odpowiedzi

1. Co oznacza czarny kolor kikuta pępowinowego?

Czarny kolor kikuta pępowinowego to całkowicie normalne zjawisko. Początkowo jest on szaroniebieski i z czasem stopniowo ciemnieje, wraz z postępem wysychania i twardnienia.

2. Kiedy jest wskazanie do pielęgnacji pępka np. Ocetniseptem?

Gdy noworodek przebywa w złych warunkach higienicznych, w tym np. w domu jest wilgoć i grzyb na ścianach – wówczas należy stosować preparat o działaniu antyseptycznym. W innych przypadkach, gdy warunki higieniczne są prawidłowe, zaleca się pielęgnację pępka z użyciem wody i mydła.

3. Czy podczas czyszczenia pępka noworodek odczuwa ból?

Na szczęście zabiegi higieniczne tego typu nie bolą noworodka, gdyż ani kikut, ani dno pępka nie są unerwione.

4. Jak zakładać pieluszkę, gdy pępek nie jest zagojony?

Zaleca się, aby zawijać brzeg pieluszki w sposób, dzięki któremu pępek będzie odsłonięty i będzie miał zapewniony dostęp powietrza. W drogeriach można także kupić specjalne pieluszki z wycięciem na pępek noworodka.

5. Czy pępek noworodka trzeba dezynfekować spirytusem?

Niegdyś zalecano, aby pępek traktować spirytusem rozcieńczonym z wodą (70% roztwór spirytusu). Dziś – po latach badań i doświadczeń – wiemy, że takie postępowanie znacznie wydłuża czas gojenia, a także czas odpadnięcia kikuta (szacuje się, że jest to różnica nawet kilku dni). Ponadto spirytus może poważnie podrażnić delikatną skórę dziecka, prowadząc nawet do jej oparzeń.

6. Czy pępek noworodka należy smarować gencjaną?

Gencjana niestety barwi kikut i skórę wokół niego na fioletowo – z tego powodu nie zaleca się jej stosowania, gdyż uniemożliwia prawidłową ocenę stanu pępka (czy np. nie zaczyna czerwienieć, co jest poważnym sygnałem rozwijającej się infekcji, która może prowadzić nawet do sepsy zagrażającej życiu dziecka).

7. Czy można kąpać dziecko, gdy jeszcze kikut pępowiny nie odpadł?

Jak najbardziej można kąpać dziecko, ale ostrożnie, aby zbytnio nie zamoczyć pępka. Jeśli masz obawy przed odmoczeniem kikuta, możesz do czasu jego odpadnięcia myć dziecko na przewijaku, przecierając go pieluchą tetrową nasączoną wodą.

8. Czy kikut pępowiny powinno się zakleić plastrem?

Wielu rodziców korci, aby zakleić kikut pępowiny plastrem – z obawy przed narażeniem na uszkodzenia. Niestety nie powinno się tak robić, ponieważ łatwo można tym sposobem doprowadzić do infekcji. Pod plastrem skóra stanie się ciepła i wilgotna – a to doskonałe warunki dla bakterii. Ponadto gojenie się wszelkich ran przyspiesza swobodny dostęp do świeżego powietrza. Zaleca się zatem, aby miejsce z kikutem jak najczęściej odkrywać i wietrzyć.

9. Czy można kłaść noworodka z niezagojonym pępkiem na brzuchu?

Zaleca się, aby do czasu odpadnięcia kikuta pępowinowego nie kłaść noworodka na brzuchu, tylko na pleckach.

10. Kiedy powinien odpaść kikut z pępka?

Zwykle odpadnięcie kikuta następuje w ciągu 10-14 dni od porodu. Niekiedy jednak należy poczekać nawet 3 tygodnie. Ważne, aby nie odrywać ani nie odcinać kikuta – nawet wtedy, gdy „wisi na włosku”, gdyż może to doprowadzić do zakażenia. Jeśli pępek nie zagoi się w ciągu 3 tygodni, niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem lub położną.

Bibliografia

• Gras-Le Guen C, Caille A, Launay E i wsp. Dry Care Versus Antiseptics for Umbilical Cord Care: A Cluster Randomized Trial. Pediatrics 2017;139:pii:e20161857.
• Rzanny M., Zalejska M., Analiza różnych metod pielęgnacji, gojenia się i czasu oddzielaniakikutów pępowinowych noworodków w aspekcienowych rekomendacji wprowadzonych przez Nadzór Krajowyw Dziedzinie Neonatologii w 2010 roku, Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 6, zeszyt 2, 99-103, 2013.
• Kamińska E. (2010) Pielęgnacja kikuta pępowinowego u no-worodków, Medycyna Praktyczna – Pediatria 1 (67): 16-19.
• Pielęgnacja kikuta pępowiny. Wytyczne Nadzoru Kra-jowego w dziedzinie neonatologii. Medycyna PraktycznaPediatria 2: 60.
• Helwich E., Sawiec P. (2009) Pielęgnacja pępka u noworod-ka. Medycyna Praktyczna – Pediatria 3: 125-126.