Czym różni się pedagogika Montessori od tradycyjnej?

Pedagogika Montessori – nieco historii

Ponad 100 lat temu Maria Montessori – włoska lekarka (ale także pedagożka i antropolożka) – założyła szkołę w jednej z najbiedniejszych dzielnic Rzymu. W szkole tej wprowadziła innowacyjne metody, które sprawiły, że dzieci rozwijały się lepiej od swoich rówieśników, mimo gorszego startu, wynikającego z pochodzenia (czyt. pochodzenie z biednej rodziny, która nie mogła zapewnić dziecku odpowiedniej edukacji). Przez ponad 50 lat Maria Montessori pracowała z różnymi dziećmi, każdej rasy czy narodowości i bez względu na majętność.

Opracowana przez Montessori pedagogika opiera się na założeniu, że każde dziecko jest inne, rozwija się inaczej, zatem należy dostosować nauczanie indywidualnie do każdego dziecka. Metoda ta polega zatem w dużej mierze na wnikliwej obserwacji dziecka i tworzeniu zindywidualizowanego programu nauczania.

Co daje metoda Montessori?

Dzięki metodzie Montessori dzieci stają się:

• znacznie lepiej skoncentrowane na zadaniach,

• dążą do uzyskania samodzielności,

• budują wiarę w siebie,

• odpowiedzialne,

• empatyczne (potrafią współczuć drugiej osobie i chętnie pomagają – wykazują się dużą inicjatywą społeczną),

• cierpliwe – nie poddają się w swoich staraniach,

• znają szacunek i honor (i potrafią wyrażać je wobec siebie i innych),

• radosne.

Takie efekty daje edukacja wg metody Montessori, gdyż nie jest ona w głównej mierze przekazywaniem wiedzy, ale, jak pisze sama autorka metody, przyjmuje ona „nową formę, szukając uwolnienia dla ludzkich możliwości”.

Fazy rozwoju dzieci wg Marii Montessori

Maria Montessori zaobserwowała, że u dzieci zmienia się podejście do świata, wraz z wiekiem. Wyszczególniła zatem kilka faz rozwojowych:

• dzieci do 6. roku życia to „mali odkrywcy” - skupiają się na eksplorowaniu otoczenia oraz je „pochłaniają”, ucząc się języka, kultury, zwyczajów, pojęcia piękna czy przyjętej religii,

• dzieci w wieku 6-12 lat zaczynają coraz bardziej świadomie poznawać otaczający je świat i kierują swoją wyobraźnią, a także mocno rozwijają abstrakcyjne myślenie – co pozwala im poznawać jeszcze więcej,

• dzieci i nastolatkowie w wieku 12-18 lat są w okresie próby odnalezienia siebie jako jednostki w społeczeństwie; ponadto rozwijają się umiejętności społeczne,

• po 18. roku życia człowiek staje się specjalistą w danej dziedzinie i rozpoczyna współtworzenie świata.

Jak widać, różnice w poszczególnych fazach są znaczące – z tego względu Montessori podkreśla, że dla każdego z tych etapów powinno stosować się inny sposób edukacji oraz podejścia wychowawczego, aby wykorzystać maksymalnie potencjał danego etapu.

Jakie są główne założenia pedagogiki Montessori?

Aby poznać różnicę między tradycyjną szkołą czy przedszkolem, a placówką w duchu Montessori, warto poznać główne założenia tej pedagogiki. Co ważne, wiele z tych założeń można wdrożyć w domu i sprawić, że staną się codziennością. Założenia są następujące:

1. Uczenie przez działanie. Dzieci w pedagogice Montessori zdobywają wiedzę, umiejętności oraz doświadczenie, za sprawą spontanicznej aktywności wychodzącej od nich samych. Nauczyciel nie narzuca dziecku żadnych działań, a jedynie współpracuje z nim w procesie wychowawczym.

2. Samodzielność. Dziecko samodzielnie podejmuje decyzje co do tego, jaki ma być rodzaj pracy, jej miejsce czy czas wykonywania. Decyzja jest podejmowana samodzielnie lub z partnerem. Dzięki temu dziecko ma możliwość kształcenia swoich zdolności, a także nabiera doświadczenia w obiektywnej ocenie własnych umiejętności, co jest bardzo istotne dla przyszłego rozwoju i budowania poczucia własnej wartości.

3. Koncentracja. Dzieci uczą się systematyczności podczas działania, a także dokładności wykonywanej pracy. To niezwykle istotne umiejętności dla dalszego rozwoju.

4. Lekcje ciszy. Dzieci podczas lekcji ciszy uczą się pracować w ciszy. Taki zabieg wzmacnia koncentrację, uspokaja dziecko, przywraca równowagę emocjonalną. To szczególnie ważne w świecie, który jest przesycony rozmaitymi bodźcami. Podczas lekcji ciszy mózg istotnie odpoczywa od nadmiaru wrażeń, aby pracować efektywniej.

5. Porządek. Dzieci uczą się, jak utrzymywać porządek w swoim otoczeniu oraz znajdują sens takiego działania. W efekcie same dbają o to, aby zabawki czy książki były zawsze odkładane na swoje miejsce.

6. Społeczne reguły. Dzieci w przedszkolu i szkole montessoriańskiej, łączone są w grupy obejmujące kilka roczników są to dzieci w różnym wieku – zazwyczaj 3 roczniki). Taki zabieg umożliwia wzajemne uczenie się od siebie. Co więcej, wykształca się także świadomość, że nie wolno innym przeszkadzać czy ranić.

7. Obserwacja. To główna zasada pedagogiki Montessori, która umożliwia osobom dorosłym poznać świat dziecka. Wychowawca obserwuje dziecko z szacunkiem i uwagą, aby zauważyć ewentualne trudności w rozwoju. Dzięki obserwacji, nauczyciel może stać się przewodnikiem dziecka, który bierze pod uwagę indywidualny tok rozwoju. Wszystkie dzieci powinny być rozwijać się zgodnie ze swoimi możliwościami oraz tempem, a także podejmować tylko zadania, na które są już przygotowane. Każde dziecko zasługuje na szacunek i uwagę wychowawcy.

Czym różni się metoda Montessori od tradycyjnej edukacji?

W przedszkolach i szkołach Montessori, dzieci uczą się przez wszystkie zmysły, a nie tylko obserwując czy słuchając wychowawcy, jak dzieje się w tradycyjnej edukacji. W pedagogice Montessori dzieci uczą się według własnego planu tego, na co akurat mają ochotę, aby w pełni wykorzystać aktualny potencjał – wybierają przy tym z wielu możliwości. Same zatem wyznaczają kierunek rozwoju, gdyż mają wybór. Dzięki temu proces uczenia się nie jest przymusem, tylko staje się satysfakcjonujący i bardzo interesujący.

W metodzie Montessori uczenie się jest bardziej traktowane jako proces odkrywania. W jego trakcie dziecko rozwija swoją koncentrację, zamiłowanie do nauki, autokontrolę, samodyscyplinę. Dodatkowo rozwijana jest motywacja. W centrum tej metody znajduje się bowiem dziecko, któremu wychowawcy stwarzają odpowiednie otoczenie, aby wspierać jego chęć do pracy zgodnie z możliwościami i w indywidualnym tempie.

Ponadto w pedagogice Montessori bardzo istotne jest podejście bezwarunkowe, według którego nie wyznacza się dziecku kar i nagród. Autorka tej metody odkryła bowiem, że dzieci, którym pozwolono na uczenie się, odrzucają niższe odruchy, takie jak sięganie po zewnętrzne nagrody, które by schlebiały jego uczuciom, takim jak próżność czy egoizm. Zaczęła zatem namawiać nauczycieli na nie używanie pospolitych kar i nagród, a zamiast tego mieli oni zawęzić swoje działanie do kierowania tych dzieci do odpowiedniej dla ich możliwości pracy. To zdecydowanie odróżnia pedagogikę Montessori oraz tradycyjnej edukacji z systemem ocen.

Kolejna różnica, to szacunek do wyborów dziecka, a także budowanie jego samodzielności, ale bez harmonogramów. Powyżej 6. roku życia dzieci bowiem potrafią podejmować samodzielne projekty. W szkole montessoriańskiej aranżują np. wycieczki w terenie, organizują występy artystyczne itd. Nie ma ponadto szczegółowego planu dnia czy ćwiczeń do wypełnienia. Dziecko nie jest pozostawione samo sobie, jednakże dorośli mają szacunek do jego wyborów, które podejmuje samodzielnie – pod okiem wspierającego go nauczyciela, który doskonale zna swojego podopiecznego i jego możliwości.

Dodatkowo w metodzie Montessori dzieci uczą się od siebie nawzajem, co nie występuje w tradycyjnej edukacji. Dzieci w przedszkolu czy szkole montessoriańskiej uczą się w grupach, w których znajdują się dzieci w różnym wieku. Młodsze dzieci uczą się od starszych, natomiast starsze dzielą się spontanicznie swoją wiedzą z młodszymi. Taki system umożliwia budowanie wzajemnego szacunku do siebie, a także wspierania.

Jakie są podstawowe cele działania w metodzie Montessori?

Podsumowując, w metodzie Marii Montessori najważniejsze są następujące cele działań pedagogicznych, które wyróżniają przedszkola i szkoły montessoriańskie od tradycyjnych:

• rozwijanie samodzielności,

• rozwijanie wiary w siebie,

• uczenie poszanowania do porządku,

• uczenie szacunku do pracy,

• uczenie się pracy w ciszy,

• uczenie się pracy indywidualnej i zbiorowej,

• uczenie się koncentracji podczas wykonywania zadania,

• wytworzenie się posłuszeństwa, które jest oparte nie na przymusie zewnętrznym, a na samokontroli,

• wytworzenie się postawy, która nie jest uzależniona od nagrody,

• kształtowanie się zamiłowania do pomagania innym i wspierania ich,

• poszanowanie do pracy innych,

• rozwijanie zdolności współpracy,

• pomoc w rozwijaniu indywidualnych talentów dziecka.