Czy skoki rozwojowe istnieją? Historie rodziców i kilka faktów

Czym są skoki rozwojowe?

Skoki rozwojowe to nagła zmiana w rozwoju dziecka, która składa się z dwóch następujących zaraz po sobie okresów: regresji oraz nowych umiejętności. Podczas okresu regresu dziecko zmienia swoje zachowanie – staje się płaczliwe, marudne, szuka bliskiego kontaktu z matką, ma zaburzenia snu. Następnie dochodzi do zdobywania nowych umiejętności. Momenty złego samopoczucia wynikają z tego, że organizm dziecka przygotowuje się do dużych zmian.

Czy skoki rozwojowe rzeczywiście istnieją?

Skoki rozwojowe to popularny temat wśród młodych rodziców. Ale czy ta teoria jest poparta naukową wiedzą? Niestety, niewiele stron internetowych w swoich publikacjach na temat skoków rozwojowych podaje źródło np. tej teorii czy badań prowadzonych w tym zakresie. Mimo to skoki rozwojowe są uznawane przez coraz większe grono rodziców. Nie zdarzyło się Wam na przykład, że po trudniejszym okresie ze spaniem czy jedzeniem, Maluch nagle zyskał jakąś umiejętność? Myślę, że wielu rodziców ma takie wspomnienie (czy odczucia). Ale czy sobie tego trochę nie dopowiadamy, aby ułatwić takie trudne okresy? Czy teorię skoków rozwojowych można bezkrytycznie stosować oraz stawiać na jej podstawie wnioski dotyczące rozwoju dziecka? Poniżej postaram się Wam nieco przybliżyć odpowiedzi na te pytania.

Jak doszło do rozwoju popularności teorii skoków rozwojowych?

Teoria skoków rozwojowych ma swoje korzenie w holenderskiej publikacji „Aj, rozwijam się” (w USA publikacja jest dostępna pod tytułem „The wonder weeks”). Książka została wydana już w 1992 roku i za naszymi granicami stała się absolutnym bestsellerem (przetłumaczono ją aż na 20 języków). W Polsce książka zyskała na popularności znacznie później, a najnowsze jej wydanie pochodzi z 2017 roku.

Autorami są: Franciscus Xaverius Plooij, który jest biologiem behawioralnym, a także byłym profesorem Uniwersytetu w Groningen, a także Hetty van de Rijt (jego żona) – antropolożka i psycholożka. Autorzy opracowali teorię skoków rozwojowych na podstawie badań na szympansach znajdujących się na wolności w Tanzanii. Zaobserwowali, że u niemowlęcych szympansów występują okresy regresji, podczas których poszukiwały one bardziej niż zwykle kontaktu ze swoją matką. Po takich okresach naukowcy dostrzegali, że u niemowląt szympansów pojawiły się nowe umiejętności. Podobne obserwacje poczynił Robert Horwicz – i to one stały się motorem dla Plooija oraz jego żony do podjęcia kolejnych badań i ustalenia, czy podobne okresy występują u niemowląt ludzkich.

Brak jednoznacznego potwierdzenia teorii

Autorzy teorii skoków rozwojowych opracowali 10 okresów regresji na przestrzeni 20 pierwszych miesięcy życia dziecka. Opublikowali je w 1992 roku. Kilka lat później – w 1998 roku – doktorantka Plooija przeprowadziła badanie, które miało być uzupełniające. Badanie obejmowało obserwację czworga dzieci. Wyniki niestety nie potwierdziły wniosków Plooija. Jak doniosła wówczas (po publikacji tych badań) holenderska gazeta deVolkskrant, Plooij chciał zablokować publikację tych wyników, co spowodowało konflikt między nim a innymi wykładającymi na uczelni. W efekcie autor teorii skoków rozwojowych został zwolniony (rzekomo z tego powodu) z pracy na uniwersytecie, a wyniki badań jego doktoranki opublikowało brytyjskie czasopismo naukowe (British Journal of Developmental Psychology).

Prace nad teorią skoków rozwojowych trwały nadal. Kolejne publikacje potwierdzały istnienie okresów regresu w rozwoju dzieci, ale jest przy tym jedna ważna informacja: przy części z nich brał udział Plooij, m.in. przy badaniach Heimanna E. (2003), Sadurni M. i Rostan R. (2002) czy Burriel P. (2010). Powinno to być zatem dla nas sygnałem, że do teorii skoków rozwojowych nie powinniśmy podchodzić bezkrytycznie.

Czy zatem teoria skoków rozwojowych istnieje? Odpowiedź jest prosta: nie ma na to wystarczającej ilości wiarygodnych dowodów popartych badaniami naukowym na ludziach. Konieczne są dalsze obserwacje i analizy. Jako mama natomiast skłaniam się ku temu, że ta teoria jednak ma wiele wspólnego z rzeczywistością – i podobne wnioski wyciąga tysiące rodziców, zauważając objawy u swoich dzieci.

Jak objawiają się skoki rozwojowe? Historie rodziców

Poniżej przedstawiam kilka takich historii opisywanych przez rodziców, które potwierdzają, że skoki rozwojowe mogą rzeczywiście istnieć.

Katarzyna: „Z dnia na dzień dziecko zmienia się o 180 stopni. Nie chce jeść, spać, jest płaczliwe, zapomina to co do tej pory umiało. No i nie pozwala odejść na krok a najchętniej z rąk by nie schodziło. Z czasem trwania tych skoków było różnie.”

Anita: „Wrażliwość, płaczliwość, więcej na rękach, problemy z jedzeniem... I wszystko czego byś nie chciała.”

Justyna: „Witajcie, moja córka-7,5miesiaca ,od jakiegoś czasu jest marudna, dwa tygodnie temu wyszedł pierwszy ząb,myślałam że będzie już lepiej, ale... Jest jeszcze gorzej. Jest marudna, ciężko jej zasypiać, wierci się po całym łóżeczku, płacze, wstaje,siada itp. w nocy zdarza się że się wybudza z piskiem i nie śpi, w czasie zabawy też nagle płacze,odmawia jedzenia. Po drodze była jeszcze trzydniówka i kolejny ząbek.. nadal nie jest spokojna, wgryza się we wszystko, uderza głową ,ciągnie za ucho, trze nos.. zaczęła właśnie 34 tydzień – podejrzewam, że to skok rozwojowy. Mam rację?”

Ewelina: „Moja ma 12 tyg i od 4 dni najprawdopodobniej przechodzi skok rozwojowy. Pierwszy dzień płakała tak mocno że a się zanosiła ( uśmiecha się a nagle płacze ) . Teraz płacze nawet jak się na rękach ją nosi . Do tej pory miała jedną drzemkę w ciągu dni a teraz śpi co chwilę tylko przed zaśnięciem jest płacz . Na noc bardzo ciężko jej zasnąć i też płacze.”

Milena: „Syn podczas skoków jest bardzo płaczliwy, chciałby żeby cały czas nosić go na rękach. Nie chce wtedy jeść. No i jeszcze nie chce spać w dzień bo w nocy akurat z tym nie ma problemu. Za każdym razem pocieszające jest to, że po kilku dniach wszystko wraca do normy.”

Kiedy przypadają skoki rozwojowe?

Wg autorów teorii skoków rozwojowych, dziecko doświadcza 10 takich okresów nagłego rozwoju i zdobywania nowych umiejętności (10 skoków rozwojowych). Mają one miejsce w następujących okresach:

• Pierwszy skok rozwojowy – ok. 5. tygodnia życia. Dziecko zaczyna rozumieć wrażenia dochodzącego do niego z zewnątrz.

• Drugi skok rozwojowy – ok. 8. tygodnia życia. Dziecko zaczyna rozpoznawać wzory wokół siebie.

• Trzeci skok rozwojowy – ok. 12. tygodnia życia. Dziecko rozumie, jak zmieniają się wokół niego rzeczy, np. że może modulować swoim głosem.

• Czwarty skok rozwojowy – ok. 19. tygodnia. Dziecko zaczyna rozumieć związki przyczynowo-skutkowe (np. że gdy opuści zabawkę, ta spadnie na podłogę).

• Piąty skok rozwojowy – ok. 26. tygodnia życia. Dziecko rozumie relacje między rzeczami, np. odległości między zabawkami.

• Szósty skok rozwojowy – ok. 37. tygodnia życia. Dziecko zaczyna rozumieć, że rzeczy należą do pewnych kategorii lub grupy (np. że banan i marchewka to jedzenie).

• Siódmy skok rozwojowy – ok. 46. tygodnia życia. Dziecko zaczyna rozumieć, że aby osiągnąć dany cel, musi wykonać dane czynności w określonej kolejności.

• Ósmy skok rozwojowy – ok. 13. miesiąca życia. Dziecko zaczyna rozumieć, jak funkcjonują schematy przyczynowo-skutkowe.

• Dziewiąty skok rozwojowy – ok. 15. miesiąca życia. Dziecko umie już zmieniać schematy zachowań, które poznało wcześniej. Zmienia swoje zachowania i uczy się analizować konsekwencje takiego działania.

• Dziesiąty skok rozwojowy – ok. 18. miesiąca życia – dziecko nie stosuje się do sztywnych zasad i potrafi dostosować własne zasady do różnych okoliczności. Wie np., że może zdecydować, jakie chce być (np. że chce być ostrożne).

Podsumowanie

W rozwoju niemowlaka bez wątpienia występują okresy nagłych zmian, gdzie dziecko zdobywa nowe umiejętności i zmienia swoje zachowanie. Potwierdzają to zarówno obserwacje rodziców, jak i wiele badań naukowych. Jeśli jednak chodzi o teorię skoków rozwojowych, niestety nie ma ona wiarygodnego potwierdzenia w niezależnych badaniach naukowych i musimy poczekać na kolejne, aby jednoznacznie sądzić o jej słuszności. Natomiast wiele historii opisywanych przez rodziców, w tym także moje doświadczenia, pokazują, że teoria skoków rozwojowych może mieć dużo wspólnego z rzeczywistością, dlatego warto obserwować rozwój badań naukowych nad jej wiarygodnością.

Bibliografia

• de Weerth, C. and van Geert, P. (1998), Emotional instability as an indicator of strictly timed infantile developmental transitions. British Journal of Developmental Psychology, 16: 15-44.

• F.X. Plooij, Repliek op ‘Empirische indicatoren voor regressies en sprongen bij baby's’, Acta Neuropsychiatrica, 10.1017/S0924270800036619, 10, 3, (74-77), (2015).