Cukrzyca ciążowa – objawy, normy, skutki dla dziecka, dieta

Czym jest cukrzyca ciążowa?

Cukrzyca ciążowa jest zaburzeniem tolerancji węglowodanów, które powoduje m.in. zwiększenie poziomu glukozy we krwi, które pierwszy raz rozpoznano podczas ciąży. Standardowo cukrzyca ciążowa mija wraz z porodem i zazwyczaj rozpoznaje się ją w okolicach 24-28. tygodnia ciąży. Jeśli stwierdzi się natomiast podwyższony poziom glukozy we wcześniejszych etapach ciąży, może to być sygnał nierozpoznanej przed ciążą cukrzycy typu 2. lub typu 1.

Jakie są czynniki ryzyka i przyczyny rozwoju cukrzycy ciążowej?

Cukrzyca ciążowa dotyczy zwykle kobiet, u których występują pewne predyspozycje/czynniki ryzyka, takie jak:

• wiek powyżej 35 lat

• nadwaga bądź otyłość,

• występowanie w rodzinie cukrzycy typu 2.,

• zespół policystycznych jajników PCOS,

• nadciśnienie tętnicze przed ciążą,

• cukrzyca w poprzednich ciążach,

• 2 przebyte porody,

• urodzenie dziecka powyżej masy ciała 4 kg,

• zgony wewnątrzmaciczne w wywiadzie rodzinnym,

• urodzenie dziecka z wadą genetyczną/rozwojową.

Czynniki ryzyka mogą, ale nie muszą występować, aby rozwinęła się cukrzyca ciążowa – w wielu przypadkach nie stwierdza się żadnych czynników ryzyka cukrzycy, a i tak jest ona rozpoznawana. Jeśli w ciąży dojdzie do cukrzycy, powinno to być dla kobiety ważnym sygnałem – taki stan wskazuje bowiem, że organizm ma predyspozycję do tego typu zaburzeń na tle gospodarki węglowodanowej – co oznacza jednocześnie, że kobieta ma większe ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. w przyszłości. Często predyspozycja ta wynika z czynników genetycznych, na co nie mamy wpływu, jednakże możemy modyfikować inne czynniki, np. środowiskowe. Konieczne jest wprowadzenie zdrowego trybu życia, a zwłaszcza zdrowej diety i utrzymywanie prawidłowej masy ciała.

Skutki cukrzycy ciążowej dla dziecka

Jakie są skutki cukrzycy ciążowej dla dziecka? Przede wszystkim jeśli cukrzyca ciążowa jest nieleczona w ciąży, zwiększa się ryzyko urodzenia dziecka o zbyt dużej masie – czyli wystąpienia makrosomii płodu. Takie zaburzenie stanowi zagrożenie powikłaniami porodowymi, zarówno u matki, jak i u samego dziecka.

Innym skutkiem dla dziecka może być pojawienie się niedocukrzeń po porodzie (kobiety z cukrzycą zwykle boją się, że noworodek będzie miał cukrzycę po porodzie, ale ryzyko jest odwrotne – jest większa szansa na to, że dziecko będzie miał niedocukrzenie), ponieważ w ciąży, gdy u matki we krwi znajduje się duża ilość glukozy, w zwiększonej ilości przechodzi ona do płodu. Organizm płodu z kolei broni się i aby zmniejszyć stężenie glukozy we krwi, produkuje przez komórki trzustki β większe ilości insuliny. Może nawet dojść do przerostu komórek wysp trzustkowych u dziecka, w wyniku takiej sytuacji.

Gdy dziecko przychodzi na świat i już nie otrzymuje tak dużych ilości glukozy przez łożysko, a trzustka nadal jest w trybie produkowania dużych ilości insuliny, może to spowodować niedocukrzenie, które jest bardzo groźne dla komórek nerwowych noworodka. Zwykle jednak takie powikłania występują, jeśli ciężarna nie zastosowała się do leczenia wykrytej cukrzycy ciążowej lub choroba ta została niezdiagnozowana w ciąży i nie była leczona.

Jeśli chodzi o wady wrodzone, cukrzyca zwiększa ryzyko ich wystąpienia, ale wyłącznie u kobiet, które już przed ciążą zmagały się z cukrzycą i poziom glukozy we krwi u nich był nieprawidłowy. Jednakże dzieci matek, które miały cukrzycę ciążową, w wieku dorosłym częściej zapadają na nadwagę, otyłość, cukrzycę typu 2. czy zaburzenia tolerancji glukozy, niż dzieci matek, które nie miały podczas ciąży cukrzycy.

Cukrzyca ciążowa – jak dokonuje się rozpoznania? Konieczne badania

Zazwyczaj cukrzyca ciążowa nie daje objawów i konieczne jest w odpowiednim czasie oznaczyć u kobiety w ciąży poziom glukozy we krwi.

Jeśli u kobiety stwierdzono czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy, zaraz po potwierdzeniu ciąży lekarz zleca przeprowadzenie doustnego testu tolerancji glukozy (75 g glukozy).

Jeśli czynniki ryzyka nie występują, kobieta powinna otrzymać zalecenie wykonania badania poziomu glukozy we krwi na czczo i jeśli wynik będzie nieprawidłowy (czyli stężenie wynosi 5,6-6,9 mmol/l), lekarz zaleci jak najszybciej wykonanie doustnego testu tolerancji glukozy. Jeśli stężenie wynosi >7 mmol/l (126 mg/dl), konieczne jest zalecenie drugiego oznaczenia stężenie glukozy na czczo.

Jeżeli natomiast wynik oznaczenia stężenia glikozy na czczo jest prawidłowy, czyli stężenie glukozy wynosi <5,6 mmol/l (100 mg/dl), lekarz zaleca doustny test tolerancji glukozy między 24. a 8. tygodniem.

Jeśli na doustnym teście wynik glikemii na czczo i/lub po 2 godzinach jest nieodpowiedni, rozpoznaje się cukrzycę ciążową.

Poniższa grafika doskonale obrazuje postępowanie diagnostyczne cukrzycy ciążowej u kobiet, u których występują czynniki ryzyka, a także u kobiet, u których takie ryzyko nie występuje wg ogólnych norm.

Jak wygląda doustny test obciążenia glukozą (krzywa cukrowa)?

Wiele kobiet zastanawia się, na czym polega doustny test obciążenia glukozą, czyli tzw. krzywa cukrowa. Czeka on każdą kobietę ciężarną – warto więc dowiedzieć się nieco więcej i odpowiednio przygotować.

Przed wykonaniem testu ciężarna nie powinna w ciągu ostatnich 8-14 godzin nic jeść. Test wykonuje się z zastosowaniem 75 g glukozy. Zwykle glukozę do sporządzenia roztworu ciężarna musi sama kupić w aptece i dostarczyć do laboratorium, gdzie pielęgniarka wykona test. Polega on na pobraniu krwi na czczo oraz 2 godziny po wypiciu 75 g glukozy. Bardzo istotne jest, aby przestrzegać przy tym kilku zasad, aby wynik był miarodajny i samo badanie było bezpieczne:

• przed testem należy odżywiać się tak, jak zwykle, aby wynik był miarodajny,

• testu nie można przeprowadzać podczas zachorowań, gorączki czy aktywnej infekcji,

• pobranie krwi powinno być wykonane minimum po 8 godzinach od ostatniego posiłku czy wypicia płynu, a najlepiej po 14 godzinach,

• po pobraniu krwi ciężarna musi wypić roztwór 75 g glukozy (proszek należy rozpuścić w 250-300 ml wody bez dodatków) w ciągu 5 minut,

• przez 2 godziny po wypiciu glukozy ciężarna powinna przebywać w laboratorium w pozycji siedzącej lub leżącej, oczekując na kolejne pobranie krwi,

• podczas 2 godzin od wypicia glukozy nie można nic jeść, pić, ani palić papierosów.

Podczas testu możesz czuć nudności, zawroty głowy, a nawet wymioty. Aby uniknąć nudności, niektórzy zalecają rozpuszczenie glukozy w ciepłej wodzie. Nie zaleca się obecnie dodawania do płynu soku.

Podsumowując, nastaw się, że będziesz musiała spędzić w laboratorium 2-2,5 godziny i cierpliwie czekać na pobranie krwi w pozycji siedzącej.

Cukrzyca ciążowa – na czym polega leczenie?

Leczenie cukrzycy ciążowej bazuje przede wszystkim na diecie cukrzycowej polegającej na przyjmowaniu zwiększonej ilości białka i odpowiedniej ilości kalorii. Istotna dla cukrzycy ciążowej jest ponadto aktywność fizyczna.

Konieczne jest też regularne wykonywanie pomiarów stężenia glukozy we krwi z pomocą glukometru. Ważne są też oznaczenia stężenia glukozy, a także acetonu w moczu – stosuje się do tego specjalne testy paskowe. Należy przy tym podkreślić, że pomiary za pomocą glukometru służą do samokontroli w domu po rozpoznaniu cukrzycy u ciężarnej. Nie stanowią one same w sobie podstawy do stwierdzenia cukrzycy ciążowej – taką podstawę stanowi wynik z doustnego testu tolerancji glukozy, podczas którego pobiera się krew żylną.

W ramach leczenia w niektórych przypadkach stosuje się także insulinoterapię.

Poniżej przedstawiam dokładniej zalecenia dla ciężarnych, u których stwierdzono cukrzycę ciążową. Stosując się do wytycznych, możemy zapobiec wielu groźnym powikłaniom dla dziecka i trudnościom podczas porodu.

1. Insulinoterapia

Jeżeli stężenie glukozy mierzone za pomocą glukometru przewyższa poziom na czczo 5 mmol/l (90 mg/dl) oraz/lub poziom glukozy po posiłku wynosi >6,7 mmol/l (120 mg/dl), konieczne jest leczenie cukrzycy ciążowej za pomocą insuliny. Insulina nie jest szkodliwa dla płodu – przenika przez łożysko w naprawdę niewielkich ilościach (1-3%). Preparaty z insuliny są całkowicie bezpieczne. Podaje się je zazwyczaj od 4 do 7 razy dziennie (zależy to od konkretnego preparatu).

Insulina musi być podawana za pomocą strzykawki. Preparaty z insuliną krótko-działającą podaje wstrzykuje się w ramiona, natomiast jeśli preparat jest o przedłużonym czasie działania, wówczas konieczne jest wstrzykiwanie substancji w udo lub pośladki. Można też wstrzykiwać insulinę w brzuch.

2. Aktywność fizyczna

W przebiegu cukrzycy ciążowej wskazana jest aktywność fizyczna, ale konieczne jest, aby ginekolog ustalił, jakiego rodzaju ma to być aktywność i o jakiej intensywności. Regularna aktywność jest zalecana, gdyż zmniejsza insulinooporność i stężenie glukozy we krwi. Zaleca się np. spacery 3 razy w tygodniu po ok. 30 minut.

3. Dieta cukrzycowa

Jak wspomniałam, bardzo ważną częścią leczenia (czasami najważniejszą) jest dieta. Kobieta z cukrzycą ciążową powinna stosować się do zaleceń tzw. diety cukrzycowej – jest ona podobna do diety stosowanej w przypadku cukrzycy typu 1. i 2. Dieta powinna uwzględniać 1800 kcal (w przypadku ciąży bliźniaczej wskazane jest 2000-2200 kcal). Konieczne jest zwiększenie ilości białka, które jest niezbędne do odpowiedniego rozwoju dziecka. Co ważne, dieta nie ma polegać na odchudzaniu – nie możesz chodzić głodna. Należy także zwracać na częstotliwość i jakość posiłków – aby nie powodować zbyt gwałtownych skoków glukozy. Dieta powinna się opierać na 6-8 posiłkach dziennie, w tym 3 posiłkach podstawowych oraz 4-5 uzupełniających.

Dieta cukrzycowa w ciąży powinna ponadto uwzględniać poniższe proporcje:

• węglowodany – 40-50%

• białko – 30%

• tłuszcze 20-30%

Niedozwolone jest spożywanie sacharyny – inne sztuczne środki słodzące można stosować (sacharyna przechodzi przez łożysko). Zaleca się ponadto, aby kobieta z cukrzycą ciążową przyjmowała preparaty witaminowe.

Dieta powinna być bogata w produkty o jak najniższym stopniu przetworzenia. Poleca się np. spożywanie chudego drobiu, warzyw, zdrowych tłuszczów roślinnych (lniany, oliwa z oliwek), tłustych ryb morskich, produktów pełnoziarnistych (ryż pełnoziarnisty, pieczywo pełnoziarniste), orzechów, otrębów, jajek, amarantusa, kasz.

Powinno się ograniczyć spożywanie owoców – zawierają one bowiem cukry proste. Z jadłospisu należy ponadto całkowicie usunąć takie produkty, jak:

• słodycze,

• ciasta,

• soki i napoje słodzone,

• pełnotłuste produkty mleczne,

• podroby,

• fast-foody,

• masło,

• margarynę,

• sery podpuszczkowe.

4. Kontrola glikemii

Kolejnym ważnym elementem leczenia jest regularne sprawdzanie przez ciężarną glikemii za pomocą glukometru. Konieczne jest też oznaczanie stężenia glukozy w moczu oraz ciał ketonowych za pomocą testów paskowych. Pomiary glukozy należy wykonywać na czczo oraz 1 godzinę po:

• pierwszym śniadaniu,

• drugim śniadaniu,

• obierze,

• podwieczorku,

• kolacji.

Dodatkowo codziennie rano należy oznaczać obecność glukozy i ciał ketonowych w moczu, za pomocą specjalnych testów paskowych. Jeśli występują ciała ketonowe, oznacza to, że organizm ciężarnej głoduje. Kilkudniowe utrzymanie się ciał ketonowych może być szkodliwe dla płodu. Jeśli zauważymy taką sytuację, należy skrócić czas między ostatnią kolacją a śniadaniem i jedzenie kolacji ok. 23 godziny. Czasem również trzeba dodatkowo coś zjeść ok. 3 rano. Należy również zweryfikować, czy pacjentka dostarcza dobowo odpowiednią ilość kalorii.

Poród kobiety z cukrzycą ciążową i postępowanie po porodzie

Cukrzyca ciążowa nie stanowi wskazania do cięcia cesarskiego. Jeśli jednak lekarze stwierdzą, że dziecko jest za duże w stosunku do wieku ciążowego, będzie to bezpośrednim wskazaniem do wykonania cięcia cesarskiego.

Jeśli chodzi o postępowanie po porodzie, kobieta powinna kontrolować stężenie glukozy glukometrem także w tym okresie. Po urodzeniu dziecka kobieta może zaprzestać stosowania diety cukrzycowej, ale nadal zaleca się spożywanie częstych i małych posiłków. Powinno się ponadto zwiększyć kaloryczność dobową o 200-400 kcal. Nadal trzeba mierzyć stężenie glukozy na czczo i po 2 godzinach po posiłkach. Nie trzeba natomiast kontynuować stosowania testów paskowych do mierzenia obecności ciał ketonowych w moczu i glukozy.

Jeśli glikemia jest nieprawidłowa, konieczna jest konsultacja z personelem medycznym.

Konieczne jest także oznaczenie glukozy we krwi noworodka po porodzie, gdyż występuje ryzyko niedocukrzenia. Jeśli stwierdzi się hipoglikemię, należy karmić dziecko piersią. Jeżeli poziom glukozy nie ulega zwiększeniu lub jest za mały, konieczne są wlewy dożylne z glukozy. Noworodek musi przebywać pod ścisłą opieką medyczną.

Cukrzyca ciążowa: pytania i odpowiedzi

Poniżej zamieszczam jeszcze podsumowanie w kilku punktach w postaci pytań i odpowiedzi. Są one ważne, jeśli stwierdzono u Ciebie cukrzycę ciążową – koniecznie je przeczytaj.

1. Co powinnam jeść przy cukrzycy ciążowej?

Dieta powinna być przede wszystkim zbilansowana, zdrowa, wolna od wysoko przetworzonych produktów. Należy dbać o to, aby w dziennym menu znalazło się 40-45% węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym. Białka powinny stanowić 30%. Tłuszcze – najlepiej nienasycone – powinny stanowić natomiast do 30% jadłospisu. Kobieta z cukrzycą ciążową powinna jeść dużo waży, najlepiej surowych lub gotowanych na parze. Posiłki trzeba jeść regularnie i w małych ilościach oraz w małych odstępach czasowych.

2. Czego nie można jeść przy cukrzycy ciążowej?

Zakazane są produkty zawierające cukry proste. Należy ponadto zrezygnować z produktów z mąki pszennej, zastępując je produktami pełnoziarnistymi. Nie powinno się ponadto spożywać zbyt wielu tłuszczów zwierzęcych.

3. Jakie są objawy cukrzycy ciążowej?

Cukrzyca ciążowa zwykle nie daje objawów lub są one bardzo podobne do objawów towarzyszących ciąży – łatwo więc je przeoczyć. Należą do nich: uczucie ciągłego zmęczenia i częstsze oddawanie moczu. Właśnie z tego powodu tak ważne jest wykonanie doustnego testu glukozy i regularne sprawdzanie poziomu cukru we krwi, jeśli stwierdzono cukrzycę.

Bibliografia

• Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2016. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Kliniczna 2016; 5 (supl. A).

• Cypryk K., Cukrzyca ciążowa – rozpoznawanie i leczenie, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016, tom 1, nr 2, strony 41–44.