Krótkie wędzidełko u dziecka a problemy z karmieniem

Skrócone wędzidełko wpływa na funkcjonowanie całego ciała

Za krótkie wędzidełko języka jest bardziej powszechne, niż mogłoby się wydawać. Powoduje problemy z karmieniem piersią lub karmieniem butelką i to zaraz po narodzinach. Im dziecko ma większe potrzeby żywieniowe, tym problem daje się bardziej we znaki: dziecko nie przybiera na wadze, u matki karmiącej mogą pojawić się trudności w utrzymaniu laktacji na odpowiednim poziomie, Maluch krztusi się mlekiem. Po drugie, gdy dziecko jest już starsze, uwidaczniają się problemy w innych sferach – głównie artykulacji niektórych głosek. To nie jedyne konsekwencje skróconego wędzidełka – eksperci wskazują, że wpływa ono na funkcjonowanie całego ciała, czyli nie tylko na karmienie czy rozwój mowy, ale i rozwój ruchowy czy funkcje społeczne.

Dlaczego wędzidełko może tak negatywnie wpływać na ciało? Powodem jest problem z utrzymaniem odpowiedniego napięcia mięśniowego. Wyobraźmy sobie, że język jest niejako początkiem taśmy, która przebiega przez całe nasze ciało i kończącej się na dużym paluchu u stopy. Gdy wędzidełko jest skrócone, ciało zaczyna się zamykać w stronę brzucha (zaczynamy się garbić). Organizm jednak – mimo „zaciśniętej” taśmy – jest w stanie wypracować wiele kompensacji, dzięki którym możemy się przystosować do trudnych warunków. Kompensacje te jednak rzutują na wiele sfer, m.in. pojawiają się nieprawidłowe napięcia w szczęce, żuchwie, szyi oraz tyłu pleców. Niekiedy napięcia te mogą obejmować także bardziej odległe części od języka – nawet miednicę. Ponadto oddech zaczyna kształtować się torem ustnym: staje się płytki, szybki – oddychamy tylko górną częścią klatki piersiowej. Może to wpływać na częste infekcje górnych dróg oddechowych, ale także na problemy emocjonalne (większą nerwowość, lęki, trudności w koncentracji). Nieefektywny sposób oddychania uniemożliwia bowiem prawidłowe natlenowanie mózgu, a także dotlenienie mięśni ciała.

Czym jest wędzidełko językowe?

Wędzidełko to cienka błonka, która łączy język (jego dolną powierzchnię) z dnem jamy ustnej. Długość oraz strukturę wędzidełka można ocenić podczas unoszenia języka do góry – ku podniebieniu. Możemy zauważyć wówczas jasną błonkę przechodzącą wzdłuż języka (w linii środkowej) – to wędzidełko. W sytuacji, gdy budowa anatomiczna jest prawidłowa i wędzidełko ma właściwą długość, nie ogranicza ruchów języka i pozwala na unoszenie go zarówno do góry, jak i w dół czy na boki. Tego rodzaju ruchy są kluczowe m.in. podczas ssania pokarmu, przenoszenia kęsa jedzenia w jamie ustnej do gardła czy do prawidłowej wymowy głosek. Jeśli wędzidełko językowe jest natomiast skrócone, wymienione ruchy są ograniczone, co powoduje szereg problemów. Skrócone wędzidełko może mieć kilka stopni i typów – i nie zawsze o skróceniu musi świadczyć charakterystyczne serduszko na końcu języka przy wysuwaniu go na brodę (taki objaw może, ale nie musi wystąpić). Przykładowo, w III i IV typie przyczepu wędzidełka tego rodzaju objaw może w ogóle nie wystąpić, a wędzidełko jest na tyle krótkie, że uniemożliwia prawidłowe pobieranie pokarmu. Skrócone wędzidełko nie tylko ogranicza ruchy języka, ale i utrudnia oddychanie, kształtowanie się twarzy oraz właściwą dystrybucję napięcia w ciele.

Jakie są objawy skróconego wędzidełka?

Oceny funkcjonalnej wędzidełka powinien dokonać doświadczony neurologopeda lub laryngolog. Wstępną ocenę mogą natomiast przeprowadzić rodzice, zwracając uwagę m.in. na to, jak dziecko zachowuje się podczas karmienia, gdyż skrócone wędzidełko rzutuje głównie na tę czynność. Zanim jednak przejdziemy do oceny podczas karmienia, możemy sprawdzić, jak wygląda buzia Maluszka podczas oddychania – w którym miejscu zlokalizowany jest język, a także jak dziecko układa wargi podczas spoczynku. U dziecka ze skróconym wędzidełkiem podczas snu można zauważyć, że warga górna i dolna nie łączą się (dziecko często ma rozchylone usta). Ponadto Maluch często odchyla głowę do tyłu. Jeśli dodatkowo widzimy, że język spoczywa między wargami bądź na dnie jamy ustnej, jest to kolejny sygnał, że wędzidełko jest nieprawidłowe (w przypadku prawidłowej anatomii podczas odchylania dolnej wargi powinno się zauważyć, że język jest niejako przyklejony do podniebienia i jest to pozycja spoczynkowa języka uznawana za właściwą).

Skrócone wędzidełko można także poznać po następujących objawach:

• język dziecka podczas płaczu nie przekracza ok. 50% wysokości do podniebienia górnego,

• widzimy, że język jest niejako pociągany przez wędzidełko i ogranicza ruchy,

• dziecko ma problem z utrzymaniem smoczka,

• pojawiają się problemy z karmieniem i efektywnym połykaniem,

• niekiedy pojawiają się nieprawidłowe napięcia mięśniowe (np. obniżone napięcie na brzuchu i zbyt mocne napięcie w ramionach).

Jak wygląda karmienie dziecka przy prawidłowym wędzidełku języka?

Jeśli dziecko jest prawidłowo przystawione do piersi, jama ustna szczelnie obejmuje brodawkę – a brodawka sięga do granicy podniebienia twardego i miękkiego dziecka. Język obejmuje od dołu pierś oraz jednocześnie zakrywa dolne dziąsło – tym sposobem umożliwione jest przyciskanie brodawki do podniebienia i efektywne pobieranie (zasysanie) pokarmu. Warga górna oraz dolna jest wywinięta oraz szczelnie zaciskają się na brodawce, zakrywając niemal w całości. Podczas ssania natomiast, można zaobserwować wyraźne ruchy żuchwy (góra-dół), bez wciągania policzków. Główka dziecka dodatkowo powinna być lekko odchylona – aby powstała przestrzeń do oddychania nosem i przytulenia brodą dolnej części otoczki brodawki.

Ocena wędzidełka w trakcie karmienia

Noworodki potrafią instynktownie ssać, ale ten sposób pobierania pokarmu wymaga, aby zasysanie, połykanie jedzenia oraz oddychanie były odpowiednio skoordynowane. To proces złożony i wymagający. Podczas karmienia powinno się zapewnić noworodkowi nie tylko spokój, ale i odpowiednia pozycję ciała. Jeśli mimo tych zabiegów występują problemy z karmieniem, przystawieniem dziecka, prawidłowym ssaniem, może to świadczyć o złej anatomii wędzidełka, które uniemożliwia Maluchowi wymienione czynności. Dziecko ze skróconym wędzidełkiem może np. nie mieć dobrej szczelności, przez co nie może się dobrze przystawić do piersi. Podczas karmienia słychać mlaskanie, cmokanie. Maluch się pręży, odgina do tyłu, płacze podczas karmienia, ma objawy kolki. Mama może z kolei odczuwać duży ból brodawek podczas karmienia piersią. Po drugie można zauważyć, że Maluch męczy się podczas ssania pokarmu – chwilę ssie, denerwuje się albo zasypia ze zmęczenia.

Efektem tego są m.in. nieprawidłowe przyrosty na wadze, niedobory żywieniowe, a u matki – zapalenia piersi, zanikanie laktacji, ból brodawek (dziecko nie jest w stanie bowiem efektywnie opróżniać piersi).

Jakie objawy podczas karmienia świadczą o skróconym wędzidełku języka?

Są pewne charakterystyczne objawy, które powinny nas zaniepokoić, gdyż wskazują zwykle na nieprawidłową anatomię jamy ustnej, w tym skrócenie wędzidełka języka. To m.in. takie objawy podczas karmienia, jak:

• mlaskanie i cmokanie,

• krztuszenie się,

• płacz podczas karmienia,

• prężenie ciała i odginanie mocno główki do tyłu,

• mleko wypływające kącikami ust,

• ból brodawek podczas karmienia (a także ich uszkodzenie, nawet krwawienie),

• widoczne nieszczelności podczas obejmowania brodawki ustami,

• potrzeba częstego odbijania podczas karmienia,

• objawy refluksu,

• wciąganie policzków.

Ponadto dzieci, które mają nieprawidłowe wędzidełko, z powodu nieefektywnego pobierania pokarmu oraz nieprawidłowej techniki ssania, mogą być niedożywione, co objawia się ciągłym płaczem, bólem brzucha, brakiem przybierania na wadze. Objawy te mogą początkowo mylnie być zdiagnozowane jako kolka niemowlęca, przez co możemy doprowadzić do dalszego wygłodzenia Maluszka. Warto nie poprzestawać zatem na diagnozie od jednego specjalisty, jeśli tylko mamy jakiekolwiek podejrzenia, tylko zasięgnąć opinii u kolejnych. Z drugiej jednak strony, jeśli wędzidełko nie jest na tyle krótkie, że nie utrudnia znacznie pobierania pokarmu (czyli dziecko jest w stanie w miarę dobrze ssać, aby się najeść), może powodować i tak płacz, bóle brzucha i inne objawy kolki – z powodu nieprawidłowego przystawienia i powstawania nieszczelności podczas obejmowania ustami brodawki (dziecko łyka wraz z mlekiem powietrze, co powoduje nagromadzenie gazów i kolkę). Warto zatem wziąć również taką opcję pod uwagę, podczas diagnozowania źródła problemów.

Poza powyższymi objawami, niemowlę ze skróconym wędzidełkiem często ma odgniotki na wargach po karmieniu, a na języku stale posiada biały osad (pomiędzy karmieniami).

Objawy towarzyszące skróconemu wędzidełku

Problemy z karmieniem to w początkowym okresie życia podstawowy objaw skróconego wędzidełka. Mogą jednak pojawić się także objawy towarzyszące, wychodzące poza zakres karmienia, takie jak:

• nieprawidłowy sposób oddychania (płytki – tylko górną częścią klatki piersiowej),

• wady postawy,

• częste infekcje górnych dróg oddechowych,

• przewlekłe zapalenie ucha i problemy ze słuchem,

• wady wymowy,

• problemy z połykaniem,

• trudności w koncentracji.

Niestety bardzo często skrócone wędzidełko diagnozowane jest dopiero w wieku wczesnoszkolnym, gdy dziecko nie jest w stanie prawidłowo artykułować głoski wymagające precyzyjnych ruchów języka (gdy konieczne jest zbliżenie go do podniebienia, czyli np. t, d, n, sz, rz itd.). Innym objawem jest seplenienie międzyzębowe, gdy język widoczny jest między zębami podczas mówienia.

Dlaczego warto szybko diagnozować skrócone wędzidełko?

Zdarza się, że typ skrócenia wędzidełka jest trudny do zdiagnozowania zaraz po urodzeniu i konsekwencje tego obserwujemy dopiero kilka tygodni po narodzinach – głównie karmiąc dziecko. Nie powinniśmy jednak zwlekać z konsultacją, ponieważ dzięki odpowiednio wczesnemu działaniu możemy uniknąć wielu problemów – które objawiają się m.in.:

• w układzie pokarmowym (kolki, gazy, konieczność częstego odbijania),

• rozwoju motorycznym (duży stres związany z trudnościami podczas karmienia, m.in. oddychaniem, powoduje, że dziecko napina się i odgina do tyły, co negatywnie rzutuje na rozwój ruchowy),

• rozwoju jamy ustnej (gdy wprowadzamy pokarmy stałe po 6. miesiącu życia, jama ustna powinna być przygotowana już do obróbki pokarmu – natomiast skrócone wędzidełko uniemożliwia prawidłowe ruchy języka, dzięki którym dziecko może przenosić kęs jedzenia z jednej strony na drugą oraz dociskać go do podniebienia podczas połykania. W konsekwencji może dojść do zadławienia, a w późniejszym okresie do nieprawidłowego napięcia mięśni jamy ustnej, wad zgryzu, wad wymowy),

• rozwoju twarzy (nieprawidłowe napięcia w obrębie jamy ustnej wpływają również na rysy twarzy).

Za krótkie wędzidełko języka – czy podcinać?

W większości przypadków konieczne jest podcięcie wędzidełka języka i jest to zabieg zalecany tuż po porodzie, gdyż u noworodków i niemowląt wędzidełko jest jeszcze słabo ukrwione i unerwione. W zależności o typu skrócenia i stopnia zaawansowania, zabieg może mieć formę:

• frenulotomii – polega na podcięciu wędzidełka,

• frenektomii – polega na wycięciu tkanki wędzidełka,

• frenuloplastyki – polega na wykonaniu plastyki w przypadku szerokiego wędzidełka oraz przy licznych włóknach tkanki łącznej.

Zabieg podcięcia wędzidełka może być wykonany przez laryngologa lub chirurga stomatologa za pomocą nożyczek lub nożyka chirurgicznego. Niektórzy lekarze wykonują ten zabieg z zastosowaniem lasera. U noworodków i niemowląt korzysta się jednak zwykle z dwóch pierwszych metod, gdyż krwawienie jest niewielkie i ustępuje w ciągu kilku minut. Sam zabieg trwa natomiast kilkanaście-kilkadziesiąt sekund. Zarówno przez zabiegiem, jak i po, wskazana jest terapia logopedyczna, aby przygotować tkanki jamy ustnej do zabiegu i ocenić funkcjonowanie języka. Po zabiegu natomiast, terapia logopedyczna pozwala na zmniejszenie ryzyka utrzymania nieprawidłowych nawyków czy powstawania zrostów. Rekonwalescencja po zabiegu u niemowląt trwa zwykle 7-10 dni – nie jest konieczna hospitalizacja (wystarczy odpowiednia higiena i wykonywanie ćwiczeń jamy ustnej zaleconych przez laryngologa/logopedę).

Przeczytaj także: Krótkie wędzidełko u dziecka – czy należy je podcinać? Konsekwencje

Bibliografia

• Ostapiuk B., Ankyloglosja jako przyczyna artykulacyjnych trudności [w:] Neurobiologiczne podstawy postępowania logopedycznego, Gdańsk 2014.

• Rządzka M, Czeszyńska B. Zaburzenia ssania u noworodków i niemowląt z krótkim wędzidełkiem języka – obserwacje własne na tle danych z piśmiennictwa. Postępy Neonatologii 2017;23:28-33.